به بهانه فیلتر شدن ۲۴ ساعته پرشین‌بلاگ
وبلاگ‌ها در خط مقدم جنبش اعتراضی
امید حبیبی‌نیا
پژوهشگر ارتباطات
روز دوشنبه به مدت ۲۴ ساعت دسترسی نزدیک به یک میلیون کاربر وبلاگ‌های پرشین‌بلاگ به وبلاگ‌های خود به دلیل فیلتر شدن این سایت در داخل ایران ناممکن شد.
وضعیتی که بنا به اعلام این سایت «پس از پیگیری‌های به عمل آمده» پس از یک شبانه‌روز به حالت عادی بازگشت.
با این‌که این سایت پیش از این نیز با مشکلاتی از این دست روبه‌رو شده بود، اما برخی فیلتر شدن این سایت را در آستانه بیست و هفتم شهریور (روز موسوم به قدس) که مخالفان در صدد راهپیمایی علیه دولت هستند، نشانه دیگری از وخامت اوضاع در کشور یافته بودند.
پیش از این البته مخابرات با قطع سرویس پیام کوتاه (اس‌ام‌اس) و گاه و بیگاه قطع خطوط موبایل در زمان تظاهرات خیابانی دسترسی حدود ۳۵ میلیون مشترک تلفن همراه به این سرویس را قطع کرده بود.
هم‌زمان گفته می‌شود فیلترینگ سایت‌های مخالف دولت و حملات اینترنتی برای از کار انداختن آن‌ها نیز شدت گرفته است. اما شاید فیلتر شدن پرشین‌بلاگ که از سوی برخی از وبلاگ‌نویسان به محافظه‌کاری شهرت یافته است، در شرایط فعلی قابل پیش‌بینی نبود.
این در حالی است که این سایت بر اساس آمار آلکسا (سایتی که به جمع‌آوری آمار درباره سایت‌های پربیننده در دسته‌بندی‌های مختلف می‌پردازد) دربرگیرنده بیشترین تعداد وبلاگ‌های فعال نیست.
بر اساس آمار این سایت، پرشین‌بلاگ در رده هشتمین سایت پرطرفدار در ایران قرار دارد. با این‌که از سوی پرشین‌بلاگ تا کنون آمار مختلفی درباره تعداد کاربران و مراجعه‌کنندگان به این سایت ارائه شده است، ولی مدیران آن تعداد کاربران این سایت را بیش از نیم میلیون اعلام کرده‌اند.
وبلاگ‌های ایرانی در خط مقدم
با آن‌که آمارهای مختلفی درباره تعداد وبلاگ‌های ایرانی ارائه شده است و از یک میلیون وبلاگ تا سه میلیون وبلاگ متفاوت است، اما گفته می‌شود که در حال حاضر نزدیک به ۵۰۰ هزار وبلاگ فعال وجود دارد که مطالب آن حداقل هفته‌ای یک بار به‌روز می‌شود.
این تعداد وبلاگ در کشوری که ضریب نفوذ اینترنت در آن از کشورهایی با رشد صنعتی مشابه عقب‌مانده‌تر است، از نظر سانسور اینترنت در جهان در کنار چین بی‌همتاست و عملاً گذشته از مسائل و مشکلات جانبی در راه بهبود کیفی اینترنت از جمله افزایش سرعت آن کارشکنی می‌کند، نشانه آشکاری است از ضرورت رسانه تازه‌ای که امکان بازنمایی افکار و اندیشه‌های مختلف را می‌دهد.
بر اساس مطالعات و تحقیقات مختلفی که در پنج سال گذشته درباره وبلاگ‌های فارسی صورت گرفته است، بخش مهمی از مطالب وبلاگ‌های پربازدید را مطالبی تشکیل می‌دهند که به نوعی مخالف ارزش‌های حاکم در جمهوری اسلامی است. این مطالب را می‌توان در چند گروه تقسیم کرد:
- مطالب سیاسی و تحلیلی
- مطالب طنز و اجتماعی
- مطالب مرتبط با جنبش زنان
- مطالب مرتبط با فرهنگ و هنر
- مطالب مرتبط با مسائل جنسی و هم‌جنس‌گرایان
حجم وسیعی از مطالب وبلاگ‌های فارسی در شرایطی که مسائل سیاسی در کانون توجه افکار عمومی قرار می‌گیرد، به این مسائل اختصاص می‌یابد. بسیاری از وبلاگ‌نویسان به کنکاش و بررسی رسانه‌های رسمی یا سخنان مقامات جمهوری اسلامی می‌پردازند و حتی در این زمینه به مرجعی برای رسانه‌های دیگر بدل می‌شوند؛ مثلاً با تحلیل محتوا تعداد کلمات خاص، بار ویژه و مضمون کاربست آن کلمه (مانند ملت ایران در سخنان احمدی‌نژاد) را بررسی می‌کنند یا گاهی مچ خبرنگاران تلویزیون جمهوری اسلامی را (مانند ماجرای ترانه موسوی قلابی) می‌گیرند.
از این قرار وبلاگ‌های ایرانی فارغ از شمار، گرایش یا سایر مشخصات کاربری آن‌ها در جایگاه ویژه‌ای از نظر شاخص‌های روزنامه‌نگاری شهروندی و نماد افکار عمومی و نسل جوان بدل شده‌اند.
جایگاهی که در شرایط سانسور شدید رسانه‌های داخلی و محدودیت‌های رسانه‌های خارجی، رسالت و وظایف مختلفی را بر دوش آن‌ها گذاشته است و به صف اول این نبرد رسانه‌ای میان رسانه‌های غالب رسمی و رسانه‌های غیر رسمی آلترناتیو کشانده است.
پرشین‌بلاگ در هفت سالگی
چند سالی پس از رواج وبلاگ‌نویسی و راه‌اندازی سرویس‌های رایگان و متنوع برای وبلاگ‌نویسی، به تدریج وبلاگ‌های فارسی نیز در آغاز دهه ۸۰ خورشیدی وارد صحنه شدند.
اما در آن زمان تقریباً به جز برخی امکانات محدود، راهی دیگری جز تأسیس سایت شخصی برای وبلاگ‌نویسی وجود نداشت. با این حال تعداد وبلاگ‌نویس‌ها رو به افزایش بود. در چنین شرایطی در بیستم خردادماه ۱۳۸۱ پرشین‌بلاگ تأسیس شد.
مؤسسان اولیه پس از مدت کوتاهی با استقبال فراوانی از سوی کاربران روبه‌رو شدند و جذابیت تبلیغ بر روی این وبلاگ‌های پرشین‌بلاگ به تدریج از همین زمان شدت یافت.
اما درست در هنگامی که پرشین‌بلاگ مشغول اوج‌گیری بود، پارس‌آنلاین به عنوان بزرگ‌ترین شرکت اینترنتی رأساً اقدام به فیلتر کردن آن کرد. دلیل آن هم وجود هزاران وبلاگی بود که در هر یک از آن‌ها به نوعی مطلب یا موضوعی خلاف موازین حکومت درج شده بود.
در واقع با ظهور پرشین‌بلاگ و بعدها سرویس‌های مشابهی چون بلاگ‌اسکای و بلاگفا (که در رقابت با پرشین‌بلاگ پیروز شد) صدها هزار کاربر اینترنت در ایران، رسانه تازه‌ای برای بازتاب اندیشه‌ها و خواسته‌های خود دست یافتند. از همین رو تنها دو سال بعد، تعداد ارائه‌دهندگان وبلاگ به بیش از ۱۰ شرکت رسید که برخی در رقابت اقتصادی موفق‌تر بودند.
پس از رفع فیلتر از پرشین‌بلاگ در اواسط سال ۸۲، این بار خود پرشین‌بلاگ وارد معرکه شد و هزاران وبلاگ مخالف حکومت را مسدود ساخت. طبعاً این اقدام با وجود رقبای تازه‌نفس سبب شد تا بسیاری از کاربران جذب آن‌ها شوند. با این حال پرشین‌بلاگ هم‌چنان از نظر درآمد به ویژه با مدیریت جدید موفق به جذب آگهی، به‌ویژه از سوی نهادهای نزدیک به دولت یا حکومت می‌شد.
پرشین‌بلاگ در این مدت راهکارهای مختلفی را برای بقا آزمود که از فروش کارت اینترنت گرفته تا راه‌اندازی فستیوال وبلاگ‌نویسی تنوع داشت.
در سال ۸۶ مهدی بوترابی، مدیر پرشین‌بلاگ بازداشت شد. مدتی پس از بازداشت وی، پرشین‌بلاگ این بار توسط مخابرات فیلتر شد و پس از مدتی با اعلام اشتباهی بودن فیلترینگ، مجدداً دسترسی کاربران به آن امکان‌پذیر شد.
مدیر پرشین‌بلاگ در اردیبهشت‌ماه ۸۶ با حکم دادستان تهران بازداشت و حدود هفت هفته در بازداشت به سر برد. با این‌که از جزئیات این بازداشت و مسائل مطروحه در بازجویی‌ها اخباری منتشر نشده است، ولی گفته می‌شود دادستانی به دنبال اطلاعاتی درباره برخی از کاربران این سایت بوده است و بوترابی را برای در اختیار قرار دادن آن‌ها تحت فشار قرار داده است.
در زمستان سال ۸۶ این بار مشکل دیگری دامن‌گیر پرشین‌بلاگ شد و آن سرقت دامنه این سایت بود که سبب شد برای مدت‌ها سایت از دسترس خارج شود و پرشین‌بلاگ ناچار پسوند IR را به دامنه خود افزود.
تبلیغات سیاسی در پرشین‌بلاگ نیز موضوع دیگری بود که برخی از کاربران به آن معترض بودند؛ زیرا در اغلب مواقع این تبلیغات که بر روی وبلاگ‌ها ظاهر می‌شد متعلق به جناح محافظه‌کار خوانده می‌شد.
با این حال مدیر پرشین‌بلاگ خود در انتخابات ریاست جمهوری از جناح اصلاح‌طلب حمایت کرد. اما مدت کوتاهی پس از آغاز اعتراضات خیابانی مخالفان، کاربران را تهدید کرد که در صورت تبلیغ «خشونت و اغتشاش» وبلاگ‌هایشان مسدود خواهد شد.
اکنون با فیلتر شدن مجدد این سایت که به گفته مدیران آن، روزانه میلیون‌ها بازدید و نزدیک به یک میلیون کاربر دارد، صفحه تازه‌ای از فراز و نشیب‌های اولین سرویس‌دهنده وبلاگ فارسی ورق خورده است.
وبلاگ‌نویسی در ایران، از رسانه تا سیاست
سال گذشته، ایران پس از چین و آمریکا، سومین کشور در جهان از نظر تعداد وبلاگ‌نویسان اعلام شد.
این میزان اغلب بین بیش از ۱.۵ تا سه میلیون وبلاگ برآورد می‌شود که روزانه هفت میلیون بازدید از وبلاگ‌ها صورت می‌گیرد. به این ترتیب هم‌چنان که در آمارها نیز مشخص است، وبلاگ‌ها بخش مهمی از سایت‌های پربازدید حدود ۲۶ میلیون کاربر اینترنت در ایران را تشکیل می‌دهند.
این امر خود نشانه‌ای است از اهمیت وبلاگ‌های فارسی و وبلاگ‌نویسی در ایران که به دلیل سانسور و فیلترینگ گسترده منبعی برای اطلاع رسانی، بازنمایی احساسات و اندیشه‌ها و همچنین سرگرمی و تنوع آواهای مختلف شده است.
از این قرار وبلاگ‌ها در فقدان رسانه‌های مستقل و آزاد در کشور بدل به رسانه‌های آلترناتیوی برای بازنمایی سیمای پنهان‌شده از جامعه شده‌اند.
حدود سه میلیون وبلاگ فارسی نه تنها سیمای متفاوتی را از سیمای رسمی که توسط رسانه‌های حکومتی بازنمایی می‌شود، به نمایش گذاشته‌اند، بلکه موفق شده‌اند تا این سیما را به جهانیان و رسانه‌های بین‌المللی نیز بشناسانند.
در اعتراضات سه ماه اخیر، خرده‌رسانه‌های آلترناتیو و به ویژه وبلاگ‌ها نقش بسیار مؤثری در اطلاع‌رسانی و بیان آمال و اندیشه‌های کاربران جوان داشته‌اند.
اهمیت وبلاگ‌ها و تأثیر آن بر افکار عمومی چنان بوده است که حتی در مواردی نیز دستگاه‌های اطلاعاتی و قضایی برای مقاصد سیاسی از آن‌ها بهره می‌گیرند و به عنوان نمونه وبلاگ برخی از بازداشت‌شدگان را با محتوای مورد نظر خود منتشر می‌کنند.
وبلاگ به عنوان نمونه‌ای از رسانه‌های اجتماعی در دهه‌ای که جریان سنتی مخاطب - فرستنده رو به پایان است، شناخته می‌شوند و نقش و تأثیر آن در فرآیند تحولات اجتماعی به‌ویژه در شرایط بحرانی قابل بررسی و مطالعه است.
در نتیجه توجه بسیار رسانه‌های رسمی در داخل و خارج از کشور به وبلاگ‌ها به عنوان بخشی از افکار عمومی جامعه جوان قابل انتظار است و در موارد بسیاری حتی در ادعانامه‌های کیفری نیز مطالب همین وبلاگ منبعی برای اطلاعات مراجع رسمی قرار می‌گیرد.
اگر آمارهای موجود در باره شیوه استفاده مخاطبان از رسانه‌های مختلف در دسترس در ایران را بپذیریم، به نظر می‌رسد که رسانه‌های نوین جایگاه ویژه ای در این میان دارند؛ زیرا محتوا و مواد آن توسط خود مخاطبان تولید می‌شود و در واقع از مجرای «دروازه‌بان‌های خبری و رسانه‌ای» نمی‌گذرد.
صدها هزار نفر وبلاگ‌نویس خود واقعیت‌ها و دیدگاه‌هایشان را به‌روز می‌کنند و به این ترتیب چرخه فرستنده - مخاطب را بر هم می‌زنند تا از سویی شکاف میان واقعیت رسمی با واقعیت موجود را افزایش دهند و از سوی دیگر سبب شوند تا سیمای تازه‌ای از لایه‌های زیرین جامعه در حال دگردیسی شناخته شود.
در شرایط کنونی با هر تغبیر و برداشتی از وضعیت موجود می‌توان انتظار داشت که صدها هزار وبلاگ‌نویس ایرانی پیشگامان شهروند-روزنامه‌نگاری و بازتاب افکار عمومی باشند و این امر به خودی خود آن‌ها را در خط مقدم واقعیت عینی و دیدگاه واقع گرایانه قرار می‌دهد.
۱- بلاگفا که مدعی است ارائه‌دهنده پرشمارترین سرویس وبلاگ در ایران است، دو سال پیش تعداد وبلاگ‌های خود را بیش از ۸۵۰ هزار وبلاگ اعلام کرد. این شرکت چندی پیش به طور غیر رسمی آمار وبلاگ‌های خود را نزدیک به ۱.۵ میلیون اعلام کرد. به این ترتیب اگر این ادعا صحت داشت و با فرض میانگین آمارهای مختلف پرشین‌بلاگ، در نتیجه می‌توان برآورد کرد که حدود دو و نیم میلیون وبلاگ فارسی تنها با استفاده از این دو شرکت وجود دارند. این در حالی است که وردپرس نیز اخیراً بسیاری از وبلاگ‌نویسان را به خود جذب کرده است و تعداد زیادی دیگر وبلاگ در سایت‌های مشابه مانند میهن‌بلاگ، بلاگ‌اسکای و بلاگر وجود دارند. بنابراین آمار سه میلیون وبلاگ ایرانی به فرض صخت آمارهای ارائه‌شده، ممکن است به آمار واقعی نزدیک باشد.
۲- برخی می‌گویند که برخی از مدعیات نماینده دادستان در دادگاه‌های اخیر بازداشت‌شدگان بر اساس مطالب وبلاگ یک وبلاگ‌نویس مقیم خارج از کشور که مدتی است به ایران بازگشته و از سرنوشت او اطلاعی در دست نیست، تهیه شده است.
|
