ایست‌هایی که به تغییر تن نمی‌دهند

محمود خوشنام

شمار اندکی از موسیقی‌دانان پیشرو ایران توانستند در سال‌های پس از انقلاب نیز فعال باقی بمانند. البته آنان برای آن که از آسیب سفارش و سانسور در امان بمانند، به حوزه‌ی بی‌خطر موسیقی فیلم روی آوردند.

از مرتضی حنانه که بگذریم، به نظر می‌رسد احمد پژمان بیشترین سهم را در ساخت و پرداخت موسیقی فیلم‌های مختلف به دست آورده باشد. پژمان برای برخورداری از امنیت بیشتر همیشه یک پا در خانه، و یک پای بزرگ‌تر در مهاجرت داشته و بیشتر اوقات در آمریکا به سر برده است.

احمد پژمان در سال ۱۳۱۴ در استان فارس زاده شده و در تهران تحصیلات اولیه‌ی خود را به پایان برد. او هم‌زمان با تحصیل در دبیرستان و دانشگاه، به طور خصوصی به فراگیری موسیقی پرداخت. ابتدا به سراغ ویولون رفته و چند سال بعد نزد حسین ناصحی تئوری موسیقی و هارمونی آموخته است.

پژمان در سال ۱۳۴۳ با استفاده از بورس مطالعاتی وزارت فرهنگ و هنر، رهسپار اتریش شده و در آکادمی موسیقی وین بر تجربه و دانش خود در زمینه‌ی آهنگ‌سازی می‌افزاید.

احمد پژمان

پژمان در همان سال‌ها به سفارش وزارت فرهنگ و هنر اپرای «جشن دهقان» را آفرید که در سال ۱۳۴۶ در مراسم گشایش تالار رودکی با همکاری گروه اپرا و ارکستر سمفونیک تهران به اجرا درآمد.

او در سال ۱۳۴۹ به ایران بازگشت و از آن پس به تدریس در هنرستان عالی موسیقی و دانشگاه تهران مشغول شد؛ هم‌زمان کار آهنگ‌سازی را نیز بی‌وقفه ادامه می‌دهد.

احمد پژمان را باید به طور کلی یک آهنگ‌ساز رمانتیک مدرن یا نئورمانتیک به شمار آورد. رمانتیزم در آفریده‌های او در مراحل سه‌گانه‌ی تکاملی خود شکل‌های گوناگون به خود گرفته و از ملودی‌های ساده به ترکیبات پیچیده رسیده است.

پژمان بزرگ‌ترین اشکال موسیقی ایران در رابطه با هارمونیزه شدن را در وجود نت‌های «ایست» می‌بیند. او می‌گوید: جای نت‌های ایست در موسیقی سنتی ایران آن‌چنان دقیق و مهم است که نمی‌شود آن‌ها را عوض کرد. اگر یکی از آن‌ها را تغییر دهیم، موسیقی بلادرنگ رنگ دیگری می‌گیرد. مثلاً شبیه موسیقی ارمنی می‌شود.

احمد پژمان آفریده‌های گونه‌گونی دارد. از آثار صحنه‌ای حماسی تا قطعاتی ساده برای کودکان. مهم‌ترین آثارصحنه‌ای او عبارت‌اند از اپرای «جشن دهقان» که از آن یاد کردیم، اپرای«دلاور سهند» که زندگی بابک خرم‌دین را تصویر می‌کند و اپرای «سمندر»

باله‌ای نیز در میان آثار پژمان به چشم می‌خورد که «روشنایی» نام گرفته است. این باله در سال ۱۳۵۲ با طراحی مجید کاشف از سوی سازمان باله‌ی ملی ایران در تالار رودکی به روی صحنه رفت.

از میان آفریده‌های ارکستری احمد‌ پژمان «راپسودی» آوازه‌ی بیشتری یافته است. او «راپسودی» را که در واقع نخستین کار سمفونیک اوست، در سال ۱۳۴۵ هنگام تحصیل در وین آفریده، و نخستین اجرای آن را ارکستر رادیو وین عرضه کرده است.

گفتیم که یکی از زمینه‌های کاری احمد پژمان موسیقی برای فیلم است. موسیقی فیلم معروف «شازده احتجاب» بر اساس قصه‌ی هوشنگ گلشیری از کارهای برجسته‌ی اوست. فیلم‌های پس از انقلاب با موسیقی پژمان عبارت است از «خانه‌ای روی آب»، «بوی کافور، عطر یاس»، «باران»، «روسری آبی» و «سفر به فردا»