احمد پژمان، آهنگسازی نئورمانتیک

محمود خوشنام

شمار اندکی از موسیقی‌دانان پیشرو ایران توانستند در سال‌های پس از انقلاب نیز فعال باقی بمانند. البته آنان برای آن‌که از آسیب سفارش و سانسور در امان بمانند، به حوزه‌ی بی‌خطر فیلم روی آوردند.

از مرتضی حنانه که بگذریم، گمان می‌کنیم احمد پژمان بیشترین سهم را در ساخت و پرداخت موسیقی فیلم‌های متفاوت به دست آورده باشد. پژمان برای برخورداری از امنیت بیشتر همیشه یک پا در خانه و یک پای بزرگ‌تر در مهاجرت داشته و بیشتر اوقات را در آمریکا به‌سر برده است.

احمد پژمان در سال ۱۳۱۴ در استان فارس زاده شده و در تهران تحصیلات اولیه خود را به پایان برده است. او همزمان با تحصیل در دبیرستان و دانشگاه به طور خصوصی به فراگیری موسیقی پرداخته، ابتدا به سراغ ویلون رفته و چند سال بعد نزد حسین ناصحی تئوری موسیقی و هارمونی را آموخته است.

پژمان درسال ۱۳۴۳ با استفاده از یک بورس مطالعاتی وزارت فرهنگ و هنر رهسپار اتریش شده و در آکادمی موسیقی وین در تجربه و دانش خود در زمینه‌ی آهنگسازی افزوده است.

پژمان در همان سال‌ها به سفارش وزارت فرهنگ و هنر «اپرای جشن دهقان» را آفرید که در سال ۱۳۴۶ در مراسم گشایش تالار رودکی با همکاری گروه اپرا و ارکستر سمفونیک تهران به اجراء درآمد. او در سال ۱۳۴۹ به ایران بازگشت و از آن پس به کار تدریس در هنرستان عالی موسیقی و دانشگاه تهران پرداخته و به موازات کار آهنگسازی را نیز بی‌وقفه ادامه داده است.

احمد پژمان را باید به طور کلی یک آهنگساز رمانتیک مدرن یا نئورمانتیک به‌شمار آورد. رمانتیزم در آفریده‌های او درمراحل سه‌گانه‌ی تکاملی خود شکل‌های گوناگون به‌خود گرفته از ملودی‌های ساده به ترکیبات پیچیده رسیده است.

پژمان، بزرگ‌ترین اشکال را در موسیقی ایران و در رابطه با هارمونیزه شدن در وجود نت‌های ایست می‌بیند. می‌گوید، جای نت‌های ایست در موسیقی سنتی ایران آنچنان دقیق و مهم است که نمی‌شود آن‌ها را عوض کرد. اگر یکی از آن‌ها را تغییر دهیم، موسیقی بلادرنگ رنگ دیگری می‌گیرد. مثلاً شبیه موسیقی ارمنی می‌شود.

احمد پژمان آفریده‌های گوناگونی دارد. از آثار صحنه‌ای حماسی تا قطعات ساده برای کودکان را می‌توان درمجموعه‌ی کارهای او پیدا کرد. مهم‌ترین آثار صحنه‌ای او عبارت است از «اپرای جشن دهقان» که از آن یاد کردیم، «اپرای دلاور سهند» که زندگی بابک خرم‌ دین را تصویر می‌کند و «اپرای سمندر».

باله‌ای نیز در میان آثار پژمان به چشم می‌خورد که «روشنایی» نام گرفته است. این باله در سال ۱۳۵۲ با طراحی مجید کاشف از سوی سازمان باله‌ی ملی ایران در تالار رودکی به روی صحنه رفته است.

از میان آفریده‌های ارکستری احمد پژمان «راپسودی» آوازه‌ی بیشتری یافته است. او «راپسودی» را که درواقع نخستین کار سمفونیک اوست، در سال ۱۳۴۵ هنگام تحصیل در وین آفریده و نخستین اجرای آن را ارکستر رادیو وین عرضه کرده است.

گفتیم که یکی از زمینه‌های کاری احمد پژمان موسیقی برای فیلم است. موسیقی برای فیلم معروف شازده احتجاب بر اساس قصه‌ی هوشنگ گلشیری از کارهای برجسته‌ی اوست. فیلم‌های پس از انقلاب با موسیقی پژمان عبارت است از «خانه‌ای روی آب»، «بوی کافور، عطر یاس»، «باران»، «روسری آبی» و «سفر به فردا».