از دوره‌‌گردی تا رهبری ارکسترهای معتبر اروپایی

محمود خوشنام

در برنامه‌ی هفته‌ی پیش از نیروی جوان تازه‌نفسی صحبت کردیم که حضورش در سال‌های ۴۰ و ۵۰ در گسترش و استمرار موسیقی پیشرو مؤثر افتاد. در همانجا از لوریس چکناواریان گفتیم و حالا به علی رهبری رسیده‌ایم که در حال حاضر مقیم اتریش است و به رهبری ارکسترهای معتبر اروپایی می‌پردازد.

علی رهبری که آلکساندر اسم کوچک اروپایی اوست، در سال ۱۳۲۷ در خانواده‌ای فقیر در جنوب شهر تهران به‌دنیا آمد و نواختن ویلون و آکوردئون را در پنج‌ سالگی از یک مطرب دوره‌گرد به نام نوری فرا گرفت. نه ساله بود که با شدت گرفتن فقر خانواده تصمیم گرفت شب‌ها را به طور مستمر به کار مطربی بپردازد و درآمد آن را صرف هزینه‌ی تحصیل در هنرستان موسیقی کند.

تارخانیان، رحمت‌اله بدیعی و حسین دهلوی استادان او در هنرستان بودند. قریحه و استعداد سرشار سبب شد که دو سه سال بعد از یک بورس وزارت فرهنگ و هنر استفاده کند و برای ادامه‌ی تحصیل به آکادمی موسیقی وین برود.

علی رهبری

رهبری در بیست و چهار سالگی تحصیل را در آکادمی موسیقی وین به پایان برده، به ایران بازگشته و در مدت زمانی کوتاه به ریاست هنرستان موسیقی ملی برگزیده شده، ارکستر هنرجویان هنرستان و پس از آن ارکستر سمفونیک جوانان را به‌وجود آورده است.

عمر این ارکسترهای جوان ولی دراز نپاییده و با برخورد با مشکلات مالی و فنی به پایان رسیده و رهبری سرخورده به اروپا مهاجرت کرده است. مهاجرتی که تا امروز ادامه یافته است.

علی رهبری در این مهاجرت موفقیت‌هایی پی‌درپی به‌دست آورده است. در یک مسابقه‌ی معتبر رهبری در بزانسون فرانسه برنده شده و در مسابقه‌ی دیگری در ژنو که با حضور هربرت فون کارایان رهبر معروف آلمانی برگزار می‌شده، توجه او را به سوی خود جلب کرده است.

کارایان او را برای مدتی به برلین طلبیده تا ارکستر فیلارمونیک این شهر را که معتبرترین ارکستر اروپایی‌ است رهبری کند. این شانس بزرگ گردونه‌ی موفقیت‌های رهبری را شتاب بیشتری بخشیده و از آن پس بیش از آهنگسازی به کار رهبری پرداخته است.

او تاکنون بیش از صد و بیست ارکستر بین‌المللی را در جاهای مختلف دنیا و در اجرای آثار آهنگسازان مختلف رهبری کرده و شمار صفحات دیسک‌هایی که از اجراهای او به بازار آمده است از رقم ۱۵۰ درمی‌گذرد. گفتنی‌ است که رهبری در سال ۱۹۹۷ کوشید با گردهم‌آوردن نوازندگان ایرانی پراکنده در اروپا یک ارکستر فیلارمونیک ایرانی به‌وجود آورد.

ارکستر با زحمات بسیار شکل گرفت و یک سی‌دی دوبله نیز از اجرای آن تهیه شد، ولی با این همه به سبب دشواری‌های مالی از پای درآمد. رهبری این ارکستر را در نخستین و آخرین ضبط در اجرای آثاری از کورساکف، خاچاطوریان، سارازات، باخ، برامس، شهرودی و قطعه‌ای از آثار جوانی خود به‌نام «نوحه‌خوان» رهبری کرده است. «نوحه‌خوان» زیر تأثیر مراسم عزاداری عاشورا نوشته شده است.

رهبری قطعات دیگری نیز آفریده که از آن میان «خون ایرانی» روی سل شهرت بیشتری یافته است. او از آن گذشته اخیراً به نظریه‌ای تازه در مورد ریتم‌های مفقود در موسیقی سنتی ایران دست یافته که معتقد است موجب انقلابی در جامعه موسیقی ایران خواهد شد.

مطلبی که باید در فرصت دیگر به آن پرداخت. این را نیز بگوییم که رهبری سه سال پیش برای رهبری ارکستر سمفونی تهران به ایران دعوت شد، ولی دو ماهی بیشتر نتوانست دوام بیاورد و دوباره به وین بازگشت.