در جست‌و‌جوی آن ترانه‌ی نو

محمود خوشنام

پیدایش گرایش‌های دوگانه به سوی موسیقی پاپ از یک سو و موسیقی عامیانه‌ی شهری از سوی دیگر، کاربرد موسیقی مطلق سنتی را تضعیف کرد.

حتا خوانندگانی چون حمیرا و یا اکبر گلپایگانی نیز که در آغاز سنتی مطلق به شمار می‌آمدند با احتیاط پای را یکی دو گامی از قلعه‌ی سنت بیرون گذاشتند تا مخاطبان خسته از یک نواختی را برای خود نگه دارند.

محمدرضا شجریان و شهرام ناظری سنتی‌خوان‌های معروف نیز به ناگزیر به جست‌وجوی راه‌هایی برای ایجاد تنوع در برنامه‌های خود برآمدند.

یکی از نیروی جوان‌پسند شعر نو یاری گرفت و دیگری از همراهی سازهای کوبه‌ای متعدد. در واقع می‌توان گفت که در دهه‌ی پنجاه همه‌ی دست‌اندرکاران موسیقی در ایران ضرورت ایجاد تغییر را در کار خود دریافته ‌بودند.

شهرام ناظری

ضرورتی که به هر شکل خود را تحمیل می‌کرد چه بهتر که با سلیقه و اندیشه‌ی خود هنرمندان اعمال می‌شد. به عنوان نمونه‌ی نوآوری در کار موسیقی‌دانان ‌سنتی، به بخشی از «داروگ» ترانه‌ای که محمدرضا شجریان خوانده است.

داروگ، شعر معروف نیما یوشیج در این اجرا با آهنگی از محمدرضا لطفی درآمیخته و کوشش او برای سازگار ساختن آواز سنتی با شعر نو نیمایی در بند بند این آهنگ آشکارا خود را نشان می‌دهد.

اما خوانندگانی چون پریسا، خاطره‌ پروانه و هنگامه اخوان همچنان پای در بند مهر موسیقی سنتی مطلق باقی مانده‌اند. الحق خیلی خوب هم آن را نمایندگی کرده‌اند.

نوآوری‌های اینان از حد خواندن تصنیف‌های عارف و شیدا فراتر نمی‌رفت. نادر گلچین گاه آن هم به رهنمود فرامرز پایور به سوی نو‌خوانی می‌رفت و آهنگ‌هایی که او روی شعر معاصران نهاده بود می‌خواند.

گفتیم که بهره‌گیری از جاذبه‌ی سازهای کوبه‌ای چون تنبک و دایره در این سال‌ها افزایش یافت. در این کار شاید شهرام ناظری رکوردار نخستین باشد.

یکی از ترانه‌های ناظری که درهای شهرت را به رویش باز کرد «گل صدبرگ» نام داشت و در آن کوبه‌‌ای‌ها با جوش و خروش مولوی همنوا می‌شوند.