از تصنیف تا ترانه

محمود خوشنام

در برابر شاخه‏ی فاخر سنتی در ترانه‏سازی ایران که در برنامه‏ی پیشین از آن یاد کردیم، در سال‏های چهل، شاخه‏ی دیگری در حوزه‏ی موسیقی سنتی پدید آمد که گرایش به استفاده از عناصر موسیقی عامیانه‏ی شهری، یعنی از موسیقی کوچه و بازاری داشت.

آهنگ‏سازان این شیوه، چندان به اصالت مایه‏ها توجه نداشتند. حتا گاه ملودی‏ها و ریتم‏های موسیقی کشورهای مجاور را در کارهای خود جای می‏دادند.

متن‏نویسان نیز زبان خود را تا حد امکان به زبان محاوره و گاه محاوره‏های سطح پایین، نزدیک می‏کردند.
این موسیقی دو رگه یا چند رگه، با همه‏ی ضعف‏هایی که داشت، با استقبال عامه‏ی مردم روبرو شد و گرایش بخش بزرگی از جامعه را از موسیقی فاخر سنتی، به سوی خود کشانید.

پوران

عباس شاپوری، شاید از نخستین آهنگ‏سازان این شیوه باشد که کارش با توفیق بسیار روبرو شد. او از صدای همسرش، پوران شاپوری نیز در اجرای ترانه‏های خود بهره می‏گرفت.

صدایی که گویی برای این‏گونه اجراها ساخته شده است:

اشکم دونه دونه
از دیده رونه
دل کرده بهونه
ای خدا دیده و دل
هردو تا خونه
دل من هنوز جوونه
نکنه تنها بمونه
توی این عهد و زمونه
…

به عنوان نماینده‏ی دیگر این‏گونه ترانه‏ها، یعنی ترانه‏های دو رگه‏ی سنتی، می‏توان از عهدیه یاد کرد.
او که به برنامه‏ی فاخر گلها نیز راه یافته بود، به ویژه، خواننده‏ی ثابت‏قدم فیلم‏های فارسی به‏شمار می‏رفت.

عهدیه

عهدیه، تقریباً، به جای همه‏ی هنرپیشگان زن، سینمای فارسی آواز خوانده است.

شاید همین مشغله و همکاری با «فیلم‏ فارسی‏ها» است که رپرتوار او را پر از ترانه‏های دو رگه و چند رگه‏ی عامیانه کرده است.

با این همه، حق را بگوییم؛ عهدیه صدای گرم و پخته‏ای دارد و نشان برجسته‏ی صدای او، ادای «شین‏های» مشدد است.

ظریفی در همان زمان‏ها گفته بود، شین‏های عهدیه، به جای سه نقطه، شش نقطه دارد:

بی تو نفس کشیدن
برای من حرومه
از تو جدا نموندن
همشه آرزومه
عشق من و تو، افسوس
قصه‏ی ناتمومه
…