آغاز ضربی‌خوانی

محمود خوشنام

پیش از آن‌که تصنیف‌خوانی در موسیقی سنتی ایران و در سال‌های دهه‌ی ۲۰ شکل انسجام یافته‌‌ی خود را پیدا کند، آوازخوانان برای ایجاد تنوع در کار خود به ضربی‌خوانی روی می‌آوردند.

در ضربی‌خوانی با آن‌که خواننده به هر حال در چارچوب وزنی مشخص عمل می‌کند ولی خط ملودی را هرگونه که بخواهد می‌تواند پیش ببرد. یعنی ضربی‌خوانی نوعی تصنیف‌خوانی همراه با بداهه‌پردازی می‌شود.

برای این‌که حضور وزن واحد کلی هم مانعی در راه بداهه‌پردازی ایجاد نکند ضربی‌خوان‌ها غالباً خود تنبک‌نواز نیز بوده‌اند و در اجرا هر جا که با مشکل وزن روبه‌رو می شدند آن را به سود بداهه‌خوانی‌های خود تغییر می‌دادند.

منوچهر همایون‌پور

ضربی‌خوان‌ها برای سهولت کار رباعی و دو بیتی برای خواندن انتخاب می‌کردند خیلی از خوانده‌های شیدا و حتا عارف را باید تصنیفی از نوع ضربی‌خوانی به حساب آورد که آن را در قدیم کار عمل می‌نامیدند.

ضربی‌خوانی از این نوع در سال‌های بیست تا چهل نیز در ایران رواج پیدا کرد. جواد بدیع‌زاده، حسین تهرانی، حسین همدانیان، منوچهر همایون‌پور و داریوش رفیعی از جمله ضربی‌خوان‌های معروف به شمار می‌رفتند که همه‌ی آن‌ها با نواختن تنبک نیز آشنا بودند و می‌توانستند در قالب ریتم‌های واحد به بداهه‌‌خوانی نیز بپردازند.

بهترین نمونه‌ی ضربی‌خوانی را منوچهر همایون‌پور داده است و خود روی غزل معروفی از پژمان بختیاری بداهه‌خوانی کرده است.

داریوش رفیعی

ضربی‌خوان پر حس و حال دیگری که خیلی زود در سن ۳۱ سالگی و در سال ۱۳۳۷ به دار باقی شتافت داریوش رفیعی بود.

داریوش را جواد بدیع‌زاده کشف و معرفی کرد و با تعلیم او فکر می‌کرد جانشین خوبی برای خود انتخاب کرده است که البته اجل مهلت نداد.

رفیعی با این‌که دو تصنیف نیمه ضربی از مجید وفادار را به نام‌های «گلنار» و «زهره» خوانده و بعد با همکاری گسترده با پرویز یاحقی بر شهرت خود افزوده است ولی پایه‌ی شهرتش را باید در ضربی معروف «مستانه» جست‌وجو کرد که در واقع روی دو بیتی‌های محلی شیرازی شکل گرفته است.