جایزه‌ی آلترناتیو نوبل

ناصر غیاثی

چهارشنبه‌ی گذشته، دهم دسامبر، همزمان با صد و دهمین سال‌مرگ آلفرد نوبل، مراسم اعطای جایزه‌ی نوبل در استکلهم و اسلو برگزار شد. در کنار جایزه‌ی نوبل، جایزه‌ی دیگری هم وجود دارد که به «جایزه‌ی آلترناتیو نوبل» معروف است.

آلفرد نوبل،‌ موسس جایزه نوبل

این جایزه هر سال یک روز قبل از اهدای جایزه‌ی نوبل در پارلمان سوئد اهدا می‌شود. مقاله‌ی زیر می‌کوشد نمایی از شکل‌گیری و اهداف این جایزه را در اختیار خوانندگان سایت رادیو زمانه قرار دهد.

جایزه‌ی آلترناتیو نوبل

سال ۱۹۸۰ پیشنهاد تازه‌ی یاکوب فون اوکسه‌کول ِ سوئدی – آلمانی به کمیته‌ی نوبل مبنی بر اضافه نمودن چند جایزه‌ی دیگر به جوایز نوبل رد شد. به دنبال آن این روزنامه‌نگار، کلکسیونر تمبر و نماینده‌ی سابق پارلمان اروپا جایزه‌ای به نام «جایزه‌ی آلترناتیو نوبل» بنیاد نهاد که عنوان رسمی آن Right Livelihood Award است.

از آن سال این جایزه به افراد یا سازمان‌هایی تعلق می‌گیرد که در راه حقوق بشر، عدالت اجتماعی و حفظ محیط زیست مبارزه می‌کنند. فون اوکسه‌کول می‌گوید: «این جایزه می‌خواهد به شمال کمک کند تا به آن فرزانگی دست بیابد که با دانش‌اش تطابق دارد و به جنوب کمک کند تا آن دانشی را بیابد که با آن فرزانگی قدیمی‌اش را تکمیل کند.»

RLA در سوئد به عنوان انجمن عام‌المنفعه به ثبت رسیده، هیچ‌گونه وابستگی گروهی سیاسی یا دینی ندارد و در انگلستان، آلمان، هندوستان و آمریکا نمایندگی دارد.

از جمع‌آوری تمبر تا جایزه‌ی نوبل

نزدیک به سی‌سال پیش یاکوب فون اوکسه‌کول از خودش پرسید، آیا می‌شود در جهانی که روز به روز به وخامت آن افزوده می‌شود، زندگی‌اش را با وجدانی آسوده صرف جمع‌کردن کاغذهای کوچک رنگی بکند؟

بر اساس پاسخ‌اش تصمیم می‌گیرد مجموعه‌ی تمبرهایش را بفروشد و با یک میلیون دلار حاصل از آن Right Livelihood Award (شیوه‌ی درست زیستن) را تاسیس کند. این بنیاد اعتقاد دارد: «فکر ما به اصلی بسیار قدیمی باز می‌گردد؛ آن‌گونه زندگی کنیم که به انسان‌های دیگر و محیط زیست‌مان احترام بگذاریم، رفتاری مسئولانه پیش بگیریم و فقط بخش عادلانه‌ای از منابع کره‌مان را مصرف کنیم.

یاکوب فون اوکسه‌کول، بنیان‌گذار جایزه آلترناتیو نوبل

ما از گروه‌ها و افرادی قدردانی می‌کنیم که برای مشکلات فوری دوران ما راه حل می‌یابند و آن را به عمل درمی‌آورند. در واقع این‌ها باید ستاره‌های دوران ما باشند، اما درعوض اغلب مانع کارشان می‌شوند، به تمسخرشان می‌گیرند یا آن‌ها را نادیده می‌گیرند. Right Livelihood Award از برندگان جایزه حمایت می‌کند و آن‌ها را در سراسر جهان معرفی می‌کند تا با آن مشکلاتی که می‌توانیم از پس حل‌شان برآییم، زندگی نکنیم.»

اهداف جایزه

RLA از همان روحی برخوردار است که جایزه‌ی نوبل، زیرا از آن‌ دسته از افراد و سازمان‌هایی حمایت می‌کند که برای ارایه‌ی قابل استفاده‌ترین راه حل برای مشکلات عصر ما کار می‌کنند. جایزه‌ی آلترناتیو نوبل به پروژه‌های صلح، حفاظت از محیط زیست و نیز طرح‌های آلترناتیو و پایدار برای توسعه در جهان اول و سوم تعلق می‌گیرد و تنوع در فرهنگ، گسترش دموکراسی و حمایت از حقوق بشر را تشویق می‌کند.

افرادی با علایق و پروژه‌های گوناگون را یک‌جا گرد می‌آورد، تقویت‌شان می‌کند و به حمایت از ایده‌های آن‌ها برمی‌خیزد تا به واقعیت بپیوندند. امروزه RLA آن‌چنان طیف گسترده‌ای را دربرمی‌گیرد که می‌شود با اطمینان خاطر آن را با برادر بزرگ‌اش، جایزه‌ی نوبل سنجید. قدردانی غیرمستقیم جامعه از این جایزه باعث شد که امروز در کنار مهم‌ترین جوایز علمی جهان قرار بگیرد.

برندگان جایزه

برندگان جایزه افراد یا گروه‌هایی هستند که برای عدالت اجتماعی، حقوق بشر، صلح جهانی، خلع سلاح عمومی، حقوق اقلیت‌ها، حمایت از محیط زیست و بسیاری از مسایل دیگر توسعه‌ی جامعه‌ی انسانی فعالیت می‌کنند.

این افراد یا گروه‌های کوچک به مبارزه با مشکلات به ظاهر غیرقابل حل می‌پردازند، حرکت‌شان جمعی است و به بسیج دیگران دست می‌زنند. جایزه‌ی آلترناتیو نوبل نه تنها از مقوله‌های نامبرده حمایت می‌کند، بلکه دانش و تجارب برندگان جایزه را در اختیار عموم قرار می‌دهد و آن‌ها را می‌شناساند.

این جایزه می‌خواهد علاوه بر این‌ها به بحث درباره‌ی ارزش‌گذاری ما از جهان که شامل نوگرایی در فرهنگ و معنویت تا علم و تکنولوژی برای جامعه‌ی بشری است، دامن بزند.

جوایز

از سال ۱۹۸۰ تا امروز بیش از صد و سی پروژه و فرد در پنجاه و هفت کشور جهان بین بیش از ۶۵۰ کاندیدا انتخاب شده و به آن‌ها جایزه داده شده است. جایزه‌ی سالانه‌ی این بنیاد دو میلیون کرون سوئدی است که تقریبا معادل ۲۲۰۰۰۰ یورو است و بین سه یا چهار برنده تقسیم می‌شود. برندگان این جایزه باید آن را نه در جهت منافع شخصی، بلکه جهت بهبود بخشیدن به پروژه یا کارشان خرج ‌کنند.

نحوه‌ی انتخاب برندگان

همه می‌تواند شخص یا سازمانی را که کارش را می‌شناسند به بنیاد پیشنهاد کنند. در سال بین هفتاد تا صد پیشنهاد به بنیاد می‌رسد. این پیشنهادها توسط اعضای هیئت داوران که مرتب تغییر می‌یابد، بررسی می‌شود و اگر لازم بود به ملاقات کاندیداها نیزمی‌روند. گزارش همه کاندیدهای پیشنهادی در اختیار هیئت داوران بین‌المللی گذاشته می‌شود.

کاندیداهای جدید و کاندیداهای قبلی که هیئت داوران از سال‌های گذشته جهت تحقیق بیشتر در موردشان پیش خود نگه داشته‌ است، از حقوق مساوی برخوردارند. به این ترتیب تعدادی کاندید سال‌ها در لیست داوارن قرار دارند، تا داوری نهایی در مورد آن‌ها انجام شود.

و سرانجام این‌که جایزه‌ی آلترناتیو نوبل ترجیح می‌دهد، گیرندگان جایزه را «برنده» نخواند چون ممکن است این برداشت را ایجاد کند که دیگران «بازنده»‌اند.