مرغ سحر، نغمه آزادی‌خواهان

محمود خوشنام

در برنامه‌ی این هفته به یکی از فراگیرترین و ماندگارترین تصنیف‌های بعد از مشروطیت می‌پردازیم. «مرغ سحر» که نغمه‌ی آزادی نوع بشر را می‌سراید و هنوز دلنشین‌ترین نغمه برای آزادی‌خواهان ایرانی است.

آهنگ «مرغ سحر» را مرتضی‌‌خان ‌نی‌داوود آفریده که از شاگردان برجسته‌ی آقا حسین‌قلی و درویش‌خان و بعدها کاشف و پرورش‌دهنده‌ی صدای فاخر موسیقی سنتی ایران، قمرالملوک وزیری بود.

محمدتقی بهار (عکس: وب‌سایت زبان فارسی)

آهنگ «مرغ سحر» که نی‌داوود آن را در گوشه‌های معروف دستگاه ماهور گردانیده با متن برانگیزاننده‌ای از محمدتقی بهار (ملک‌الشعرا) پیوند خورده است.

در یکصد سال گذشته کمتر شعر و آهنگی را می‌توان یافت که پیوندی چنین دقیق و استوار پیدا کرده باشد.

بهار مانند عارف، تصنیف را وسیله‌ای قرار می‌دهد تا از ظلم ظالم و جور صیاد بنالد و نغمه‌ی آزادی نوع‌ بشر را بسراید.

ملوک ضرابی

کیمیایی که گویا انسان باید تا ابد در آرزوی رسیدن به آن باشد. از همین ‌جاست که موضوع «مرغ سحر» همگانی می‌شود و می‌ماند.

همانگونه که عشق به آزادی، جاودانه می‌ماند. نخستین اجراهای مرغ سحر را ملوک ضرابی و ایران‌دوله هلن عرضه کرده‌اند.

محمد‌رضا شجریان

در زمانه‌ی ما نیز، یعنی در سال‌های پس از انقلاب، شماری از خوانندگان مشهور آن را خوانده‌اند. از جمله محمد‌رضا شجریان، نادر گلچین، هنگامه ‌اخوان، فرهاد ‌مهراد و در برون‌مرز هوشمند عقیلی، شکیلا و گیسو شاکری.

مرغ سحر همچنان مانده است و به یقین همچنان می‌ماند. زیرا که از آرزوی همیشگی انسان برای دستیابی به آزادی می‌گوید.

در این برنامه «مرغ سحر» را با صدای نادر گلچین و هنگامه اخوان می‌شنویم.