رادیو زمانه

تاریخ انتشار مطلب: ۴ آبان ۱۳۸۷
از تصنیف تا ترانه ـ قسمت دوم

عارف قزوینی جز به وطن نیندیشید

محمود خوشنام

هفته‏ی گذشته در نخستین بخش از برنامه‏ی «از تصنیف تا ترانه»، از علی‌اکبر شیدا گفتیم که زیبایی ترانه‏هایش را باید در بداهت و سادگی آن‏ها جست.

Download it Here!

پس از او، نوبت به ابوالقاسم عارف قزوینی می‏رسد که با آن‏‌که شیدا را پیش‏کسوت خود به‏شمار می‏آورد، ولی اندیشه و شیوه‏ی بیانش از او جدا است.

واقعیت این است که جویبار زمزمه‏گر تصنیف‏های شیدا، با گذر از انقلاب مشروطیت، به دریای خروشان تصنیف‏های عارف رسید.


ابوالقاسم عارف قزوينی، شاعر و تصنيف‌سرا /عکس:ایران‌نام

در کنار عاشقانه‏های خصوصی، جایی گسترده نیز به عاشقانه‏های میهنی و همگانی داده شد. عارف، به گفته‏ی خودش، جز به وطن و مردم وطنش نیاندیشید و اگر هم زمانی دل در گرو دلبری داشته، باز دلش به این خوش بوده که او زاده‏ی وطن است.

کوتاه کنیم. عارف در بطن بزرگ‏‏ترین دگرگونی‏های تاریخ ایران زندگی کرد و شور ترانه‏های میهنی‏اش، تاثیر انقلاب مشروطیت را مستمر نگاه داشت.

از عارف در مجموع، ۲۹ تصنیف برجای مانده که همه از چند ویژگی اصلی برخوردار است:

آهنگ تصنیف‏ها دو تم دارد و تم دوم معمولاً برگردان تم نخستین است.

حرکت‏های ملودیک، بسیار سنگین و آرام است.

مایه‏ها، عموماً غمگنانه است ولی به محتوای برانگیزاننده‏ی متن، آسیب نمی‏رساند.

متن‏ها نیز، غالباً حاوی واژه‏هایی است که در سوگ‏ها و مرثیه‏ها به‏کار می‏رود، ولی در تصنیف‏های عارف نیروی برانگیختن پیدا می‏کند.

عارف، تصنیف‏ساز برجسته‏ی مشروطیت، چند سال پایان زندگی را در دره‏ی «مُرادبک» همدان، در فقر و تیره‏روزی گذرانید و سرانجام در دوم بهمن‌ماه سال ۱۳۱۲ خورشیدی، چشم از جهان فرو پوشید.

Share/Save/Bookmark

نظرهای خوانندگان

عارف را باید بیشتر معرفی کنیم او که نغمه های آزادی و شور آزادیخواهی را برانگیخت یادش گرامی باد .

-- فرهاد-فرياد ، Oct 24, 2008 در ساعت 05:00 PM

با سلام
نمیدانم اینجا جای این توصیه است یا نه ولی میخواهم پیشنهاد کنم به سایت رادیو گلها سری بزنید و با آقای نوین فرح بخش که با همت والا وزحمت فراوان این سایت را ایجاد و نگهداری میکنند گفتگوئی داشته باشید و این گنجینه را به همه هم وطنان علاقمند معرفی کنید. باتشکر

-- حسین غلامی ، Oct 25, 2008 در ساعت 05:00 PM

اقای خوشنام،
تحلیل شما از تصانیف عارف به نظرم بسیار درست است، اما برای کسانیکه این تصانیف را یک یا دوباری بیش در زندگی نشنیده اند باعث شناسایی و آگاهی نمی شود. مخصوصا پاراگراف آخر برای یک غیر متخصص فقط سر هم بافتن لغات بوده است.
پیشنهاد:
۱)متن تصنیف از خون جوانان را دکلمه می کردید.
۲)اجرایی از این تصنیف که بیشتر با حال و هوای شورانگیز کارهای عارف مرتبط است، و کیفیت بهتری هم دارد مانند اجرای شجریان، را انتخاب می کردید.(قبول دارم که این فقط سلیقه است، ولی فکر می کنم که اجرایی که شما انتخاب کردید کمی خواب آور بود تا شور انگیز)
۳)دو تمی را در پایان به آن اشاره کردید، در این تصنیف مشخص می کردید.
۴)چند واژه های سوگوارانه ای را که به آن اشاره کردید، نام می بردید و چند مصراع از تصنیفی که لغت یا لغات مذکور در آن آمده است را می خواندید.
۵)اقبال خوانندگان جدید و قدیم را به این ترانه سرا بررسی می کردید.
من دوست داشتم که بدانم ایا
۶)آیا از صدای او و تارش اثری بجا مانده است؟ 
آنطور که یادم می آید قمر الملوک وزیری اواخر حیات عارف را درک کرد، در همدان به دیدار او رفت و کنسرتی به نام او داد(به همراه تار نی داوود) و از این بابت دوره ای مبغوض حکومت شد.(اگر اشتباه می کنم بی زحمت اصلاحم کنید)
۷)آیا از قمر اجرایی از آثار عارف مانده است؟

-- پژمان ، Oct 25, 2008 در ساعت 05:00 PM