«می‌توانستیم منگله را بکشیم»

برگردان از: مينا ملکيان

سال ۱۹۶۰ در حالی‌که موساد در شرف دستگیری آدولف آیشمن، که از او با عنوان معمار هولوکاست یاد می‌شود، بود اطلاع یافت «یوزف منگله» که به پزشک مرگ اردوگاهای مرگ معروف بود نیز در بوینوس آیرس به‌سر می‌برد.

«رافی آیتان»* فرمانده عملیات، در گفت و گو با اشپیگل توضیح می‌دهد که چرا موساد در آن زمان منگله را دستگیر نکرد.

رافی آیتان فرمانده عملیات دستگیری آدولف آیشمن

یازدهم می ۱۹۶۰هنگامی که سرویس اطلاعاتی اسراییل (موساد)، آدولف آیشمن طراح هولوکاست را در بوئنوس آیرس دستگیر کرد امکان به تله انداختن طعمه بزرگ دیگری نیز برایشان وجود داشت.

دقیقا زمانی که گروه عملیات در تدارک دستگیری و استرداد آیشمن به اسراییل بود به موساد خبر رسید که یوزف منگله دکتر مرگ آشویتس نیز در بوئنوس آیرس است.

منگله بیش از همه به دلیل آزمایشات مخوفی که بر روی زندانیان اردوگاهای مرگ انجام می‌داد معروف است. پس از جنگ او توانست با هویت جعلی در مزرعه‌ای در باواریا مشغول به کار شود و در سال‌های پایانی دهه ۴۰ به آمریکای جنوبی بگریزد.

آن‌طور که رافی آیتان، یکی از وزرای کابینه اسراییل و مامور سابق موساد می‌گوید مدتی را در بوئنوس آیرس به‌سر می‌برده و هنگامی که ماموران موساد برای دستگیری آیشمن به این شهر رسیدند او نیز در آن‌جا بوده است.

آن‌چنان که آیتان هفته گذشته به روزنامه نگاران گفت، هنگامی که وی از حضور منگله در بوئنوس آیرس خبر دار شد، از آن جایی که آیشمن در خانه امنی در بوئنوس آیرس در دست ماموران موساد بود و هنوز به اسراییل مسترد نشده بود؛ وی تصمیم گرفت منگله «فرشته مرگ» را تعقیب نکند.

منگله در سال ۱۹۷۹ هنگام شنا بر اثر سکته مغزی در گذشت. آیتان در گفتگو با اشپیگل از تصمیم خود در بازگشت به اسراییل بدون منگله می‌گوید.

اشپیگل: مدت زیادی از پایان جنگ جهانی دوم نگذشته بود که یوزف منگله از آلمان به امریکای جنوبی فرار کرد، شما کی به ردپایی از او دست یافتید؟

آیتان: بهار ۱۹۶۰، هنگامی که در حال برنامه‌ریزی دستگیری آدولف ایشمن بودیم باخبر شدیم که منگله نیز در بوئنوس آیرس است ماموران ما به نشانی مورد نظر رفته و صحت موضوع را تایید کردند.

اشپیگل: پس چرا او را دستگیر نکردید؟

آیتان: ما فقط ۱۱ نفر بودیم و تمام قوای خود را بر روی دستگیری آیشمن متمرکز کرده بودیم. پس از آن‌که آیشمن را به خانه ای امنی انتقال دادیم، ـ که تا زمان انتقالش به اسراییل در آن‌جا ماند ـ ایسر هارل رییس‌ام در موساد تماس گرفت و خواست که منگله را نیز دستگیر کنیم؛ اما او در این فاصله خانه‌اش را ترک کرده بود.

هارل معتقد بود که باید تا بازگشت او صبر کنیم و هر دوی آن‌ها را هم‌زمان با یک هواپیما به اسراییل ببریم، من نپذیرفتم چرا که نمی‌خواستم موفقیت عملیات دستگیری آیشمن را به مخاطره بیندازم.

یوزف منگله، معروف به دکتر مرگ آشویتس

اشپیگل: فکر می‌کنید منگله از دستگیری آیشمن با خبر شده بود؟

آیتان: فکر می‌کنم این‌طور بود. ما در نظر داشتیم خبر انتقال آیشمن به اسراییل را سری نگه داریم و برای دستگیری منگله به بوئنوس آیرس باز گردیم. اما چون این خبر به بیرون درز کرده بود، نخست وزیر دیوید بن گوریون مجبور شد طی بیانیه‌ای رسمی خبر موفقیت ما را اعلام کند. زمانی که ماموران ما به آرژانتین بازگشتند، منگله آپارتمان خود را ترک کرده بود و به مخفیگاه زیر زمینی‌اش گریخته بود.

اشپیگل: او هیچ گاه دستگیر نشد و هنگام شنا بر اثر سکته مغزی در جایی نزدیکی سائو پائولو مرد. آیا پیش از مرگش باز هم توانستید ردپایی از او پیدا کنید؟

آیتان: بله یک بار دیگر هم او را پیدا کردیم اما در آن زمان طراحی عملیاتی برای دستگیری‌اش میسر نبود. تک‌تیراندازهای ما می‌توانستند او را بکشند ولی این چیزی نبود که ما می‌خواستیم. مساله انتقام مطرح نبود.

اشپیگل: اما موساد در مورد تعدادی از سران نازی دست به حذف فیزیکی زده است مثل هربرت کورکوس که در سال ۱۹۶۵ در مونته ویدئو سر به نیست شد.

آیتان: بله این گونه عملیات‌ها هم بود، اما من مخالف آن بودم. جنایتکاران باید در برابر دادگاه پاسخگوی اعمال خود باشند.

اشپیگل: آیا موساد هم‌چنان در تعقیب نازی‌های آن زمان است؟

آیتان: آن دوره دیگر به سر رسیده است. اما این به این معنی نیست که این عملیات‌ها تماما مربوط به گذشته است.

اشپیگل: منظورتان چیست؟

آیتان: خیلی خوب است که رهبرانی چون محمود احمدی‌نژاد رییس‌جمهور ایران ناگهان خود را در برابر دادگاه بین المللی لاهه ببینند.

اشپیگل: جدی می‌گویید؟

آیتان: کاملا. آنانی که با سخن‌پراکنی‌های مسموم خود خواستار محو ملت‌های دیگر می‌شوند باید در انتظار چنین عواقبی باشند.

پانویس:

رافی آیتان وزیر امور بازنشستگان در دولت کنونی اسراییل است. وی فرماندهی عملیات موساد در سال۰ ۱۹۶برای دستگیری آدولف آیشمن در بوئنوس آیرس را بر عهده داشت. وی در زمان نخست‌وزیری مناخیم بگین به‌عنوان کارشناس تروریسم مشغول به‌کار بود و بعدتر مامور تشکیل هییت اطلاعاتی‌ای به نام لکم یا دفتر روابط علمی گردید. لکم در سال ۱۹۸۵منحل شد و آیتان مدیریت شرکت مواد شیمیایی اسراییل را بر عهده گرفت وی در سال ۱۹۹۳ در همین سمت بازنشسته شد.