جشن تولد ایرانیکای ۳۵ ساله‌ی ۱۳ جلدی

در هفته‌ بین‌المللی دانش‌نامه‌ «ایرانیکا» که در شهرهای مختلف اروپا جشن گرفته شد، در لس‌آنجلس هم مراسم جشن ۳۵ سالگی «ایرانیکا» با حضور پروفسور احسان یارشاطر، سرویراستار آن برگزار شد.

یکی از مواردی که در این مراسم بزرگداشت، مورد توجه قرار گرفت، این بود که یک دوره‌ از «ایرانیکا» به حراج ساکت گذاشته شد و بیژن پاکزاد، طراح مد معروف ایرانی در آمریکا، با اهدای ۵۰ هزار دلار، این لوح را خرید. این شرایط به مرحله‌ای رسید که آن شب ۱۵۰ هزار دلار جمع‌آوری شد که کمک بزرگی برای رشد و فعالیت «ایرانیکا» محسوب می‌شود.

از طرف بنیاد ایرانیکا از شاهرخ مشکین‌قلم رقصنده‌ و عباس حجت‌پناه عکاس و مستندساز تقدیر شد

دانش‌نامه ایرانیکا تا امروز در ۱۳ جلد منتشر شده است که صدها تن از پژوهش‌گران تاریخ تمدن و فرهنگ ایرانی با آن همکاری کرده‌اند. این دانش‌نامه شامل مطالب گوناگونی در زمینه باستان‌شناسی، تاریخ، جغرافیا، ادبیات و هنر، فلسفه، عرفان، موسیقی، مردم‌شناسی و ... است و مطالبش کشورها و مردمی را پوشش می‌دهد که با یکی از زبان‌های ایرانی روزگار گذرانده‌اند.

هما سرشار روزنامه‌نگار و پژوهش‌گر مقیم آمریکا، که یکی از یاران قدیمی «ایرانیکا» محسوب می‌شود، برگزارکننده‌ مراسم بزرگداشت ایرانیکا در لس‌آنجلس بود.

سرشار با اشاره به دلیل انتشار ایرانیکا خارج از ایران توسط ناشران انگلیسی و آمریکایی می‌گوید: «روزی که دکتر احسان یارشاطر پیشنهاد چاپ یا انتشارش را دادند، حدود ۳۸ سال پیش بود. دکتر یارشاطر موقعی که به ایران می‌روند، با این برآورد که دانش‌نامه در ۱۲-۱۱ جلد به پایان خواهد رسید، به هویدا می‌گویند چیزی حدود دو میلیون دلار هزینه پیش‌بینی می‌شود. هویدا هم خیلی راحت و با سرعت رقم را قبول کرد تا دولت ایران در دوران رژیم پهلوی مخارج این دانش‌نامه را بدهد.»

اما کمتر از دو سال، انقلاب در ایران اتفاق افتاد و جمهوری اسلامی همراه با نخستین کارهایی که انجام داد، بودجه‌ دانش‌نامه‌ «ایرانیکا» را قطع کرد و اعلام کرد که احتیاجی ندارند که در حال حاضر این دانش‌نامه را منتشر کنند؛ چون نه بودجه‌اش را دارند و نه علاقه‌ای به این کار دارند.

دکتر یارشاطر برای این ادامه کار، به بخش ایران‌شناسی دانشگاه کلمبیا و همین طور به بنیاد ملی علوم انسانی مراجعه کرد. این دو سازمان پذیرفتند که مخارج انتشار «ایرانیکا» را بدهند. پس از ۱۰ سال هم دانشگاه کلمبیا و هم بنیاد ملی علوم انسانی به دکتر یارشاطر اعلام کردند گر چه در ردیف کارشان نیست که بیش از ۱۰ سال به بودجه یک پروژه کمک بکنند، ولی چون اعتقاد زیادی به این برنامه دارند، باز هم کمک خواهند کرد؛ به شرط این که کسانی در جامعه ایرانی به این طرح کمک مالی برسانند. در این صورت هر دو سازمان در مقابل هر یک دلاری که ایرانی‌ها بدهند، هر کدام یک یک دلار پرداخت می‌کنند.

مراسم بزرگداشت دانش‌نامه ایرانیکا در لس‌آنجلس با استقبال اهالی هنر و ادب مواجه شد

سرشار می‌گوید هیأت امنا تصمیم گرفتند رقمی حدود ۱۵ میلیون دلار را به‌عنوان وقف برای «ایرانیکا» جمع کنند که از پول چیزی خرج نشود؛ ولی از محل درآمدش و بهره‌ای که بانک می‌دهد، مخارج «ایرانیکا» را فراهم کنند: «تا امروز چیزی حدود ۱۴ میلیون دلار جمع‌آوری شده. ما تقریباً چیزی در حدود یک میلیون تا یک و نیم میلیون دلار دیگر لازم داریم که رقم ۱۵ میلیون دلار را نهایی کنیم.»

در طول این سال‌ها چندین ناشر با «ایرانیکا» همکاری کرده‌اند. نخستین ناشری که این کتاب‌ها را از زیر چاپ درآورد، یک ناشر ایرانی بود. ولی کار ادامه پیدا نکرد و دو ناشر دیگر که کار اصلی‌شان چاپ دانش‌نامه است، اظهارعلاقه کردند که این کار را ادامه دهند. در حال حاضر یک ناشر آمریکایی این کار را ادامه می‌دهد.

سرشار می‌گوید: «به اعتقاد من اصلاً مهم نیست که ناشر ایرانی یا غیرایرانی در حال چاپ ایرانیکاست. تا زمانی که کار به درستی انجام بشود و مجلداتی که منتشر می‌شود، شرایطی را داشته باشد که خواسته‌ ویراستاران دانش‌نامه‌ «ایرانیکا» است.»

با این وجود چه قدر ایرانی‌ها در این روند سهیم هستند؟ بعد از انقلاب علاقه‌ای به انتشار دانش‌نامه نبود. ولی در حال حاضر هم ۹۰ درصد از پژوهش‌گران در زمینه‌ تاریخ تمدن فرهنگ ایرانی که در «ایرانیکا» تحقیق می‌کنند، غیرایرانی‌اند. در حالی که «ایرانیکا» در سال‌های اخیر بین اهالی هنر و فرهنگ ایران خیلی محبوب‌تر شده، چرا مشارکت ایرانی‌ها یا حتی پژوهش‌گران برای تکمیل آن کمتر است؟

سرشار در این زمینه می‌گوید: «فکر نمی‌کنم مشارکت ایرانی‌ها کمتر است؛ ولی نکته‌ مهمی که باید به آن توجه بکنیم، این است که این دانش‌نامه به زبان انگلیسی منتشر می‌شود. اگر زبان انگلیسی را بلد باشند، کار راحت‌تر انجام می‌شود.

در بین نهصد و خرده‌ای محقق و پژوهش‌گری که با «ایرانیکا» در زمینه‌های مختلف کار می‌کنند، تعداد قابل توجهی ایرانی هستند و تعداد قابل توجهی مشاوران دانش‌نامه‌ «ایرانیکا» ایرانی هستند و حتی چندین تن از این مشاوران داخل ایران هستند و کماکان مورد مشورت قرار می‌گیرند.»

او تأکید می‌کند: «به نظر نمی‌آید که محققان و پژوهش‌گران ایرانی کنار گذاشته شده‌اند؛ ولی همه‌ ما می‌دانیم که بین محققان ژاپنی، انگلیسی، فرانسوی و آمریکایی، بسیاری از استادان و پژوهش‌گران به تاریخ و فرهنگ ایران علاقه‌مندند و در این زمینه پژوهش کرده‌اند.»

به گفته این پژوهش‌گر، ممکن است بسیاری از کسانی که همکاری می‌کنند، چون در داخل ایران هستند، نمی‌خواهند به هر دلیلی اسمشان منتشر شود.

بیژن پاکزاد طراح معروف در آمریکا یک دوره ایرانیکا را در حراج ساکت به قیمت ۵۰ هزار دلار خرید

۱۳ جلد از «ایرانیکا» منتشر شده و جلد چهاردهم آن تا چند ماه دیگر منتشر می‌شود. از سرشار در مورد ادامه فعالیت دانش‌نامه می‌پرسم و این‌که آیا بعد از ۳۵ سال فعالیت «ایرانیکا» شرایطی پیش می‌آید که این دانش‌نامه تکمیل شود؟

سرشار با تأکید بر این موضوع که وقتی کار یک دانش‌نامه‌ شروع می‌شود، از ابتدا به انتهای آن فکر می‌شود، می‌گوید: «اگر قرار باشد، به صورت کتاب چاپ شود، پیش‌بینی‌ای می‌شود، چند دهه‌ دیگر کار داشته باشد تا شماره‌ آخرش در بیاید.»

ولی در سال‌های اخیر به دلیل پیشرفت‌های تکنیکی، چاپ کتاب‌ها و مجلدات خیلی سرعت گرفته است. ظرف سه سال گذشته «ایرانیکا» را در اینترنت در دسترس گذاشته‌اند و از همه‌ پژوهش‌گران در سراسر دنیا خواسته‌اند هر کسی مقاله مورد نظر خودش را بدون توجه به ردیف الفبایی آن برای «ایرانیکا» بنویسد. با این روش، پژوهش‌گری که در آن زمینه مقاله نوشته، فرصت دارد تا قبل از چاپ کتاب، مقاله‌اش را تکمیل کند.

هما سرشار در مورد انتهای کار ایرانیکا بیشتر توضیح می‌دهد: «پروفسور یارشاطر اعلام کرد اگر سرعت عمل چندین برابر بشود و در نتیجه مجلدات بیشتر به سرعت چاپ بشود، ۴۰ جلد منتشر می‌شود که الان روی چهاردهمین هستیم.»

او ادامه می‌دهد: «مسأله‌ مهم این است که موتور اصلی کار از نظر مالی و گردآوری مطلب به سرعت در جریان است و امیدواریم نسلی که حداقل از ما جوان‌تر هستند، شاهد پایان یافتن «ایرانیکا» باشند.

این را هم در نظر داشته باشیم موقعی که جلد آخر دانش‌نامه تمام شد، ویراستاران می‌روند سراغ مجلداتی که در طول این سال‌ها دچار تغییر شده‌‌اند و آن را به‌روز می‌کنند. در نتیجه مجبورند که جلدهای اضافی هم برایش چاپ بکنند؛ برای به روز کردن اطلاعات قدیمی.»

سرشار با تأکید بر این‌که سازمان یا نهادی که یک دانش‌نامه را منتشر می‌کند، هرگز تعطیل نمی‌شود، می‌گوید: «یک بنیاد و نهادی پایه‌گذاری شده تا روزی که دکتر یارشاطر حضور دارد، با انرژی زیاد و توان خودش کار را ادامه می‌دهد.

دکتر یارشاطر حتی جانشینان خود را معلوم کرده و دکتر احمد اشرف جانشین ایشان می‌شود و این برنامه همین طور با نظم و ترتیب که از قبل پیش‌بینی شده، ادامه خواهد یافت.»

اطلاعات بیشتر درباره ایرانیکا