وزیر جدید اطلاعات را چه کسی انتخاب خواهد کرد

اردوان روزبه

پس از برکناری غلامحسین محسنی اژه‌ای از وزارت اطلاعات، محمود احمدی‌نژاد رییس دولت خود مسوولیت مهم‌ترین نهاد امنیتی جمهوری اسلامی ایران را برعهده گرفته است. این قبول مسوولیت در پی خود تغییرات گسترده ای را نیز در سطوح معاونت‌های کلیدی این وزرات به همراه داشته است، حاج حبیب‌اله معاون فرهنگی، خزایی معاون ضد جاسوسی، فیروزآبادی معاون فنی، منصوری معاون پارلمانی و معین معاونت حفاظت از سمت‌های خود در این وزارتخانه برکنار شدند.

در دولت ایران انتخاب وزیر اطلاعات معمول از سوی رهبری صورت می گیرد و این وزیر از بین روحانی هایی که مورد انتخاب وی است بر این کرسی می نشید. اینک محمود احمدی نژاد خود به سمت سرپرست این سازمان بر صندلی وزارت تکیه زده، در حالی که تا معرفی کابینه جدید چیزی باقی نمانده است.
فرخ نگهدار تحلیلگر سیاسی در لندن کسی بود که این سوال را از او کردم: آیا در آستانه‌ی معرفی کابینه‌ی جدید این تغییرات یک حرکت حساب شده است یا این که نشانه بحران در جناح‌های هم‌سو است؟

این داستان برمی‌گردد به آن زمانی که اعلام شد عده‌ای افراد خودسر در وزارت اطلاعات وجود دارند. در دوره‌ی اصلاحات بود. براساس کوشش‌هایی که در درون سیستم صورت گرفت، اسم عده‌ای از آن‌ها اعلام شد. ازجمله سعید امامی و گروهی که آن «قتل‌های زنجیره‌ای» را انجام دادند. بعد از تسویه‌ی نسبی این‌ها، وزارت اطلاعات یک روی‌کرد تاز‌ه را آغاز کرد که این روی‌کرد تازه منجر به تغییراتی شد که این تغییرات یک‌مقدار تساهل و تسامح نسبت به منقدان درون سیستم را با خودش حمل می‌کرد.

این تغییرات منجر شد به این که گروه‌هایی که وابسته به سعید امامی و این‌ها بودند، به فکر تأسیس یک تشکیلات موازی بیفتند. ما در سال‌های پایانی دوره‌ی اصلاحات و سال‌های آغازین دولت آقای احمدی‌نژاد عملاً با شکل‌گیری یک سیستم اطلاعات موازی بخصوص در سپاه بودیم که خودسرانه آدم‌ها را می‌گرفتند، در زندان‌های مخفی آن‌ها را نگه می‌داشتند، اطلاعات راجع به عناصر درونی رژیم، پرونده‌های فعالین درونی سیستم را هم پیگیری می‌کردند و عملاً به صورت رقیب وزارت اطلاعات درآمده بودند.

همیشه وزارت اطلاعات و وزارت کشور از ارگان‌هایی هستند، که از مراکز کشمکش‌های حاد درون سیستمی بوده‌اند و دولت‌های پس از انقلاب هیچ‌کدام‌شان قادر نبودند از باند یا گروه یا از جناح خودشان و بنابه تصمیم شخصی رییس جمهوری، وزیر اطلاعات را تعیین کنند. همیشه وزیر اطلاعات یک نوع حالت میان جناحی یا بین‌الجناحی یا فراجناحی، یا هر اصطلاحی که می‌خواهید به‌کار ببرید، داشته تا همین اواخر. حتا آقای اژه‌ای هم که بستگی بسیار روشنی با جریان اصولگرا داشته و در رویدادها درگیری‌هایش با جناح اصلاح‌طلب بارها ثبت شده بود، آدم یا فرد زیردست آقای احمدی‌نژاد و کابینه‌ی ایشان نبود.

یک توافق درون جناحی صورت گرفته بود که آقای اژه‌ای بشود وزیر اطلاعات. همین منشأ درگیری شد و در آخرین دوره‌ها آقای احمدی‌نژاد حالتی درست کرد که گویا اگر دست به خودش بزنند، تمام سیستم فرومی‌ریزد و جناح اصولگرا هم به شدت نسبت به این وضعیت حساسیت نشان داد جرأت نمی‌کند، تا امروز هم جرأت نکرده است که سرکشی‌ها یا خودرأیی‌ها یا تک‌روی‌های آقای احمدی‌نژاد را و گروه خودش را مهار کند.

البته تنش‌ها بسیار شدید شده و امروز رسیده است به وزارت اطلاعات. آقای احمدی‌نژاد در این فاصله، در این فرصتی که تا معرفی کابینه به دولت وجود دارد، تلاش می‌کند که در درون وزارت اطلاعات پاکسازی، صاف‌کاری یا راه را اسفالت کند. این به شدت به حساسیت همه‌ی نیروهای درون سیستم به شمول بسیاری از گروه‌بندی‌هایی که در درون جناح محافظه‌کار هستند - می‌دانید که این‌ها چهارده گروه بودند که باهم ائتلاف کردند و از آقای احمدی‌نژاد حمایت کردند و همه‌شان گروه خاص آقای احمدی‌نژاد نبودند - افزوده و ما شاهد این هستیم که برکناری‌ مدیرکل‌ها، معاونت‌ها و انحلال خیلی از بخش‌ها موجب چنین نگرانی‌‌ای شده است.

یعنی این فرایند می‌تواند جایگزینی دستگاهی موازی به جای تیم وزارت‌خانه فعلی باشد؟

قطعاً رؤیای آقای احمدی‌نژاد و گروهی که در سپاه پاسداران این پروژه‌ را دارد پیش می‌برد، همین است. پروژه‌‌ای که قرار است آن تشکیلات موازی که تاکنون «عناصر خودسر» نامیده می‌شدند به طور کلی پس از صاف و اسفالت کردن راه وزارت اطلاعات جایگزین این سیستم موجودی که در سی سال اخیر بوده‌اند، بشوند.

اما اصل موضوع که این پروژه می‌تواند اصلاً به نتیجه برسد یا نه، زیر سوأل است. براساس نگرانی‌هایی که در درون جناح گروه‌های چهارده‌گانه‌ی اصولگرا است و به شدت بیشتری هم در میان طیف گروه‌های اصلاح‌طلب، از آقای رفسنجانی گرفته تا آقای کروبی و موسوی و خاتمی و غیره و این عده‌ای که در زندان هستند، است نمی توان قضاوت کرد که این کار عملی هست یا خیر.

و از طرفی این شرایط رابطه‌ی بین مجلس و دولت را به حالتی درآورده است که صاحب‌نظران و تحلیل‌گران این سوال را دارند: آیا آقای احمدی‌نژاد می‌تواند از پس معرفی یک کابینه و گذراندن این کابینه‌ از مجلس بربیاید یا نه؟ خود اصل تشکیل کابینه به نظر بسیاری از صاحب‌نظران زیر سوأل است تا برسیم بعداً به این که وزارت اطلاعات جایگزین بشود یا نه؟ یعنی تا روزهای آتی من فکر می‌کنم شاهد افزایش تنش‌های دولت در درون سیستم خواهیم بود، تا شاهد اسفالت کردن مثلاً وزارت اطلاعات و وزارت کشور و تسخیر تمام مواضع کلیدی و برگرداندن به اصطلاح آرامش به جامعه و دولت!

فراموش نکنید، درگیری در درون سیستم‌های امنیتی در ایران فقط منحصر به رژیم جمهوری اسلامی ایران نیست. البته ما قبل از انقلاب هم بخصوص در دهه‌های اول تشکیل سازمان اطلاعات و امنیت کل کشور که به دست تیمور بختیار که قبلاً فرماندار نظامی تهران بود تأسیس شد، شاهد درگیری‌های خیلی حاد بودیم. ازجمله این که رییس سازمان اطلاعات و امنیت دستگاه شاه، تیمور بختیار، متهم به خیانت شد و فراری و به بغداد پناه برد و بعد هم توسط نیروهای امنیتی وفادار به رژیم شاه ترور شد.

بعد ازاین هم ما باز یک درگیری حاد داریم در درون ساواک که بیشتر با درگیری‌های فعلی همانند است و آن این بود که سرلشگر پاکروان که مشی نسبتاً معتدلی داشت و همه گروه‌بندی‌های درون سیستم را می‌خواست حفظ کند و از مشی نسبتاً معتدلی حمایت می‌کرد، زیر فشار نیروهای راست‌گرا و به اصطلاح‌ متعهدتر به شخص شاه قرار گرفت و رانده شد و سفیر ایران در پاکستان شد و سرلشگر نصیری به ریاست ساواک رسید که از مشی خیلی شبیه به آن‌چه امروز این گروهی که دارد وزارت اطلاعات را تسخیر می‌کند، حمایت می‌کرد و دنبال می‌کرد که منجر به انقلاب بهمن و کناررفتن او و به بازگشت دوباره‌ی پاکروان گشت.