سرعت ایران در غنی‌سازی اورانیوم

ایرج ادیب‌زاده

«آژانس بین‏المللی انرژی اتمی» در گزارش تازه‌ی خود می‏نویسد: «جمهوری اسلامی ایران با جامعه‏ی جهانی همکاری نمی‏کند و هم‏زمان ۲۲ کیلوگرم اورانیوم با غنای ۲۰درصد تولید کرده است.»

در گزارش یوکیو آمانو، مدیرکل آژانس بین‏المللی انرژی اتمی آمده است: «ایران قطعنامه‏های مربوط به شورای حکام و شورای امنیت برای ایجاد اعتماد نسبت به مقاصد صلح‏آمیز هسته‏ای را به اجرا نگذاشته و با انتصاب دو بازرس که به تازگی به ایران رفته بودند، مخالفت کرده است.»در پی انتشار گزارش تازه‏ی آژانس بین‏المللی انرژی اتمی، کاخ سفید اظهار نگرانی کرده است. خبرگزاری فرانسه نیز گزارش داده است که تهران به بازرسان باتجربه‏ی آژانس، اجازه‏ی ورود نمی‏دهد.

گزارش تازه‏ی آژانس بین‏المللی انرژی اتمی چه تفاوت مهمی با گزارش‏های پیشین این آژانس دارد؟

این پرسشی است که با دکتر سعید محمودی، استاد روابط بین‏الملل و متخصص حقوق‏ بین‏المللی حفاظت محیط زیست، در دانشگاه استکهلم سوئد، در میان گذاشته‏ام.

سعید محمودی: این گزارش، سومین گزارش آقای یوکیا آمانو، به عنوان دبیرکل آژآنس بین‏المللی انرژی هسته‏ای است. می‏توان گفت که تمام این سه گزارش، نسبت به گزارش‏های آقای البرادعی تفاوت عمده‏ای دارد و آن لحن گزارش‏ها است که تفاوتی ناشی از تغییر مدیریت آژانس است.

دکتر سعید محمودی، استاد روابط بین‏الملل

برداشت من این است که در زمان آقای البرادعی، تمام کوشش آژانس این بود که در گزارش‏های خود اساس کار را بر این بگذارد که باید ثابت کرد کارکرد ایران در این زمینه مقصود نظامی دارد یا خیر. الان عکس شده، آقای آمانو وظیفه‏ی اثبات این‏که این عمل صلح‏آمیز است را بر عهده‏ی ایران گذاشته است.

یعنی به جای این‏که از طرف‏های مقابل بخواهد ثابت کنند که عمل‏کرد ایران نظامی است یا خیر، ایران را موظف می‏داند که نشان بدهد کارش صلح‏آمیز است. البته این تغییر جهت در نحوه‏ی جمله‏بندی، در نحوه‏ی خواسته‏ها و بیان خواسته‏ها تفاوت عمده کرده است.

در اساس، من تفاوت زیادی بین این گزارش و تمام گزارش‏های قبلی آژانس نمی‏بینم. مسئله‏ی تازه‏ای که در این گزارش ذکر شده، سر باز زدن ایران از پذیرش بازرس‏ها است که البته این‏ کار خلاف حقوق بین‏الملل نیست. تمام کشورهایی که عضو پیمان منع گسترش سلاح‏های هسته‏ای هستند، ولی به پروتکل الحاقی ملحق نشده‏اند، این اختیار را دارند که خودشان در تعیین بازرس‏ها نظر داشته باشند و اگر از بازرس‏ها ناراضی‏اند، آنها را راه ندهند. بنابراین کار ایران، کار غیر مترقبه یا خلاف قانون نبوده و نیست.

مضاف بر اینکه ایران پیش از این هم در چند مورد، حتی زمان آقای البرادعی نسبت به پاره‏ای از این بازرس‏ها و نظرات شخصی آن‏ها سوءظن داشته و اظهار نارضایتی کرده است. منتها اساس- دست‏کم تا مدتی قبل- این بود که ایران ضمن این‏که از نظر حقوقی این امکان را داشت که بازرس‏ها را راه ندهد، ولی از این امکان استفاده نمی‏کرد. چون به هر صورت ایران، خود را در این پرونده تحت فشار می‏دید و سعی می‏کرد به شکلی با آژانس و کشورهای دیگر کنار بیاید.

برداشت من این است که الان بین ایران و آژانس و کشورهای دیگری که در این امر صاحب‏نظر هستند، یک حالت مقابله‏ی کامل پیش آمده است. به‏همین دلیل هم هست که ایران بازرس‏ها را نمی‏پذیرد و همین‏طور که در گزارش ذکر شده است، احتمال دارد که به عمد مهر و موم تأسیسات غنی‏سازی را می‏شکند. البته خودشان گفته‏اند که اتفاقی بوده است. ممکن است اتفاقی بوده باشد، ولی اگر عمدی هم باشد، با جوی که در حال حاضر در تهران راجع به این برنامه وجود دارد، تعجب‌آور نیست.

این جو، جو مقابله است و به همین دلیل هم باید بگویم که انتخاب آقای آمانو، شاید انتخاب کاملاً موفقیت‏آمیزی نبود. جهت‏گیری ایشان برخلاف آقای البرادعی، جهت‏گیری فنی نیست، بلکه تا حدود زیادی جهت‏گیری سیاسی است.

برخی کارشناسان اظهار نظر کرده‏اند که داشتن نزدیک به ۲۰ کیلوگرم اورانیوم با غنای بالا، می‏تواند برای تولید یک کلاهک اتمی کافی باشد. گزارش تازه‏ی آژانس می‏گوید که ایران ۲۲ کیلوگرم اورانیوم با غنای ۲۰درصد در اختیار دارد. آیا این میزان اورانیوم می‏تواند برای تولید یک کلاهک اتمی به‏کار گرفته شود؟

احتمال آن هست. اما به نظر من، مهم‏تر این است که ایران بدون وقفه، مشغول غنی‏سازی با غنای پایین‏تر است و هزار و ۲۰۰ کیلوگرم اکتبر سال گذشته، تبدیل به دو هزار و ۸۰۰ کیلوگرم، یعنی بیش از دو برابر شده است. این مسئله است که مایه‏ی نگرانی است.

علاوه بر آن، ایران امکان فنی غنی‏سازی در حد ۲۰درصد را در داخل کشور دارد که به این ترتیب غنی‏سازی بالای ۸۰درصد برای ساختن بمب، برایش غیر قابل دسترس نیست. طبیعی است همه‏‏ی اینها را که جمع کنید، یعنی ادامه‏ی غنی‏سازی با درجه‏ی پایین و با سرعت، غنی‏سازی ۲۰درصدی به مقدار ۲۰ کیلو و ... در جو کنونی ایجاد سوءظن می‏کند و باعث می‏شود غرب اصرار بیشتری روی این مسئله بکند که هدف ایران هدف صلح‏آمیز نیست و هدف نظامی است.

یک عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس گفته است که «عدم نتیجه‏گیری از نشست آتی ایران با اعضای گروه ۵+۱، عزم ما را برای تولید سوخت ۲۰درصد راسخ‏تر می‏کند». فکر می‏کنید در نشست پیش روی کشورهای گروه ۵+۱ تصمیم‌های سخت‏تری علیه ایران گرفته بشود؟

پیش‏بینی آن مشکل است. من گمان می‏کنم این مذاکرات تا حدود زیادی، دست‏کم تا جایی که مربوط به ایران است، متأثر از شرایط کلی سیاسی و اقتصادی ایران خواهد بود.یعنی درست است که حالت تقابل وجود دارد و ایران روی ادامه‏ی غنی‏سازی اصرار می‏ورزد، ولی به هرصورت ایران باید این مسئله را در نظر بگیرد که ادامه‏ی این امر، با توجه به تحریم‏هایی که تا به‏حال اعمال شده و از این به‏بعد هم بیشتر اعمال خواهد شد، به صلاح است یا نه.

نظر من این است که ایران در پی راه حلی است و ادامه‏ی غنی‏سازی با این سرعت و مقدار فعلی، شاید قرار است تنها به عنوان اهرمی در مذاکرات به‏کار گرفته شود یا لااقل برداشت ایران این است که به عنوان یک اهرم از آن استفاده کند. در این صورت، بعید نیست این مذاکرات به نتیجه‏ برسد.