کاغذپاره‌ای نگران‌کننده

ایرج ادیب‌زاده

تحریم‌های چهارم سازمان ملل متحد، تاثیرات خود را در ایران و بیش‌ از همه بر مردم نشان می‌دهد.

در تماسی با آقای سعید مدنی، نویسنده و پژوهشگر اجتماعی در ایران، وی درباره‌ی این وضعیت و نگرانی مردم از کمبود بنزین گفت.

ببینید فارغ از یک نوع احساس ناامنی که همیشه در جامعه‌ی ایران وجود داشته است و با اولین شکی که وارد می‌شد به صورت رفتارهای نگران‌کننده خودش را نشان می‌داد، طی ماه‌های اخیر عوامل متعددی این احساس نا‌امنی را تشدید کرده است. سیاست‌های اقتصادی دولت و در راس آنها طرح نقدی کردن یارانه‌ها این احساس نا‌امنی را به شدت افزایش داده است.

سعید مدنی، نویسنده و پژوهشگر اجتماعی در ایران

در واقع شما از ماه‌های پیش به‌تدریج گرایش به ذخیره‌ کردن کالا را در رفتارهای مردم می‌دیدید. از سوی دیگر بحران‌های سیاسی ماه‌های اخیر نیز بر این احساس نا‌امنی افزوده است. از یک‌سو کشمکش‌ها و مناظراتی که بین جنبش سبز و نظام سیاسی بود، وضعیت شهرها را به صورت بسیار نا‌امنی نشان می‌داد و حضور نیروهای انتظامی به‌صورت گسترده در سطح شهرها، فضای روانی ایجاد می‌کرد. درواقع بسیار احساس نا‌امنی را تشدید می‌کرد.

عامل دیگری نیز که اضافه شد کشمکش‌های درون نظام سیاسی بود؛ چه در مراسم ۱۴ خرداد و وقایعی که در مراسم بزرگداشت آقای خمینی صورت گرفت و چه چند روز گذشته و کشمکش‌هایی که بین دولت و مجلس بود. بعد تظاهرات مقابل مجلس و شعار علیه نمایندگان بود و در واقع به نوعی همه‌ی اینها فضای روانی به‌شدت نا‌مطلوبی را ایجاد کرد که حاصل آن نا‌امنی بود.

طبیعی است در چنین شرایط و بستری، خبر ناگهانی مبنی بر تشدید تحریم‌ها و به‌طور مشخص تشدید تحریم بنزین و نفت در واقع می‌توانست رفتارهای خاصی را نمایش بدهد و بروز رفتارهای خاصی را در میان مردم منعکس کند. همان‌طور که شما اشاره کردید یکی از شواهد آن همین صف‌های طولانی پمپ بنزین است.

هنوز دولت بیانیه‌ای منتشر نکرده‌ است که به نگرانی مردم برای کمبود احتمالی بنزین پاسخ دهد، اما آقای احمد قلعه‌آبی از معاونین وزارت نفت گفته است: اگرچه تحریم سوخت دور از انتظار نبود، اما انتظار نداشتیم برخی از دولت‌های زورگو، خارج‌ از برنامه به تحریم‌های یک‌جانبه دست بزنند.

معاون وزارت نفت گفته است احتمال می‌رود برای جلو‌گیری از مشکلاتی که تحریم بنزین ایجاد می‌کند از دولت بخواهد قمیت بنزین را به صورت قیمت تمام شده عرضه کند. خود ایشان افزوده است: هر لیتر بالای ۹۲۵ تومان. شما فکر می‌کنید بنزین به این قیمت برسد؟

ابتدا باید اشاره کنم این عدم هارمونی و هماهنگی در خود دولت، در واکنش به تحریم‌ها است. از یک‌سو احمدی‌نژاد تحریم‌ها و قطع‌نامه‌های صادر شده را کاغذ پاره می‌خواند و از طرفی دیگر بعضی از مسئولین دولتی از تشدید تحریم‌ها ابراز نگرانی می‌کنند.

نکته‌ی دوم این‌که دولت حتی درک روشنی از آثار و عواقب تحریم‌ها ندارد و منعکس‌کننده‌ی واقعی نتایج و آثار تحریم‌ها نیز نیست. به‌همین دلیل نیز واکنش‌های خیلی متناقضی را نشان می‌دهد و بر آن تاکید می‌کند.

مجموعه‌ی این شرایط نشان می‌دهد که دولت طرح و برنامه‌ی مشخصی از لحاظ مواجهه با شرایطی که پیش‌رو است ندارد. به‌همین دلیل نیز به‌طور مشخص می‌شود گفت در طول روزهای اخیر یا در قبال ادامه‌ی فرآیند تحریم‌ها سکوت کرده است یا واکنش‌های کاملاً ناگهانی و هیجانی نشان داده است. هیچ‌کدام از اینها نمی‌تواند مبتنی بر یک سیاست باثبات و موجه باشد برای مواجهه با آن‌چه که پیش‌روی مردم ایران قرار دارد.

شما از احساس نا‌امنی مردم گفتید که بعد از اجرای طرح یارانه‌ها و دیگر مسائل پیش آمده است. وزیر بازرگانی نسبت به پرهیز از جنگ روانی بین مردم هشدار داده است در حالی که خود در بخش‌نامه‌‌ی جدید دولت، دستگاه‌ها را ملزم ساخته تا انبارهای‌شان را در اختیار وزارت بازرگانی قرار دهند تا به‌طور موقت برای ذخیره‌سازی گندم مورد استفاده قرار بگیرد. مردم نیز این را پیش‌بینی حالت اضطراری تصور کرده‌اند. شما فکر می‌کنید این نوعی جنگ روانی است یا مسائل دیگری در میان هست؟

این دولت یکی از ناتوان‌ترین دولت‌های پس از انقلاب بوده است که قادر نیست حتی در شرایط عادی و حتی در شرایط بسیار مطلوب سیاست‌های درستی را اعمال کند. عرض کنم که در طول فعالیت دولت فعلی نزدیک به ۳۰۰ میلیارد دلار درآمد نفت بوده است که مجموع درآمد دولت‌های فعلی به نصف این میزان نیز نمی‌رسد. در عین حال شرایط اقتصادی نیز بسیار نامطلوب بوده است. تورم بالا و نرخ سرمایه‌گذاری پایین بوده است و وضعیت نامطلوب و اقتصادی وجود داشته است.

دولت در پی این ناتوانی همیشه در پی یک دشمن و عامل خارجی است که این نابه‌سامانی وضعیت اقتصادی را توضیح دهد. از سوی دیگر، دولت فاقد یک برنامه و سیاست مشخص است؛ چه در شرایط اضطراری و چه در شرایط عادی، همان‌طور که گفتید صدور بخش‌نامه، مبنی بر در اختیار گذاشتن انبارها به وزارت بازرگانی و یا مواردی شبیه به این اساساً به صورت اقدامات پراکنده‌ای انجام می‌شود که آثار و پیام‌های متفاوتی برای افکارهای عمومی دارد.

مجموعه‌ی اینها نوعی آشفتگی اقتصادی و اجتماعی ایجاد می‌کند که دولت به دلیل ناتوانی در کنترل وضعیت دائم این موضوع، بحران‌های موجود را به توطئه‌هایی که در جریان است، ازجمله جنگ روانی نسبت می‌دهد که با واقعیت ناهماهنگ است. در واقع همین رفتارهای دولت است که این احساس نا‌امنی را به صورت خیلی جدی تشدید کرده است.