«پیشنهادهای احمدی‌نژاد زمینه‌ی عملی ندارد»

حسین علوی

دستور کار مشخص و روند تصمیم گیری در کنفرانس بازنگری پیمان منع گسترش تسلیحات هسته ای، که از دوشنبه گذشته در نیویورک آغاز بکار کرده،چگونه است و برای نمونه با پیشنهادات محمود احمدی نژاد چگونه برخورد خواهد شد. این مسئله ای است که با دکتر محسن مسرت استاد اقتصاد در آلمان و تحلیل گر مسائل هسته ای ایران، در میان نهاده ام:

برپایی این کنفرانس در ارتباط با پی گیری «پیمان عدم گسترش تسلیحات هسته‏ای» است که اولین آن در سال ۱۹۷۰ تشکیل شد و از آن زمان به بعد، هر پنج سال یک بار تشکیل جلسه می‌دهد. موضوع کار آن نیز بحث و بررسی پیرامون تصمیمات جدید در مورد همین پیمانی است که به مثابه‏ قانون اساسی سازمان بین‏المللی انرژی هسته‏ای است و وظایفی را برای کشورهای عضو قائل شده است.

برای پیشرفت عملی کنفرانس‏های دوره‏ ای، باید موارد مشخصی از بازنگری پیشنهاد شده باشد. این موارد چگونه به کنفرانس ارائه می‏شوند؟

این موارد از سوی کشورهایی ارائه می‏شود که تصمیم گرفته‌اند سیاست‌شان را تغییر بدهند، یا مسائل جدیدی را تدوین کنند. برای نمونه، بارها کشورهایی که خودشان سلاح اتمی ندارند، در سطح جهانی پیشنهادهای مختلفی را در زمینه‏ی خلع سلاح مطرح کرده‏اند.

همان‏طور که می‏دانید، این قرارداد به پنج کشور هسته‏ای یک موقعیت انحصاری می‏دهد و بر اساس خواسته‏ی کشورهای هسته‏ای، کوشش می‌کنند از گسترش تسلیحات هسته‏ای جلوگیری شود.

در همان حال، یکی از وظایف عمده‏ی سازمان بین‏المللی انرژی اتمی این است که به پیشبرد برنامه های انرژی صلح‏آمیز هسته‏ای کمک کند. کمک‏هایی که انجام می‏شود و تصمیماتی که کشورهای عضو مانند ایران، برای تغلیظ می‏گیرند، جزو مسائلی است که می‏تواند در این کنفرانس به همان نسبت مطرح شود که پیشنهاد کشورهای عاری از تسلیحات هسته‏ای.

در این کنفرانس در ارتباط با این مسائل نیز بحث و تصمیم‏گیری می‏شود و حتی ممکن است به کشورهایی که سلاح‏های هسته‏ای را در انحصار دارند انتقاد شود و گفته شود که طبق فصل ششم همین قرارداد ان ‏پی‏تی، این کشورها موظف‏‌اند مرتب تسلیحات هسته‏ای خود را کاهش دهند و [اگر این کار را انجام ندهند] از آنها پرسیده شود که چرا تسلیحات هسته‌ای‌شان را کاهش نمی‏دهند.

این‌گونه سؤ‏ال‏ها در کنفرانس بازنگری مطرح و بررسی می‏شوند. البته تاکنون تصمیمات این کنفرانس‏ها به نفع پنج کشور بزرگی که تسلیحات هسته‏ای را در انحصار دارند، گرفته شده است.

محسن مسرت، استاد دانشگاه و تحلیلگر مسایل هسته‌ای

مشکلی که به نظر کارشناسان در طرح ان ‏پی‏تی وجود دارد، نبودن معیار و مرز مشخص بین حق دست‏یابی به تکنولوژی انرژی هسته‏ای، با عدم حق استفاده از این تکنولوژی برای ساخت سلاح‏ هسته‏ای و مصارف نظامی است. آیا در این کنفرانس و یا در کنفرانس‏های قبلی، پیشنهاد مشخصی در ارتباط با روشن کردن این مرز و معیار، مطرح شده است و یا می‏شود؟

در عمل معیار جدی‏ای در این زمینه‏ نمی‏تواند به‏وجود بیاید. چون [این مشکل] در ماهیت فن‏آوری هسته‏ای نهفته است. این فن‏آوری، هم می‏تواند در بسیاری از شرایط در خدمت تولید انرژی و برق قرار بگیرد و هم در خدمت ساخت بمب اتمی.

چون این مرز در خود تکنیک و فن‏آوری وجود ندارد، معیارهایی هم که تعیین می‏کنند، دقیق نیست. کنفرانس از ابتدا با این مشکل مواجه بوده و تاکنون موفق نشده آن را حل کند.

به این ترتیب، مشکلی که در مورد ایران وجود دارد، ممکن است بازهم تکرار شود و صرفاً یک سری اعتمادهای سیاسی و معیارهایی از این دست می‏توانند مطرح باشند و نه مرزهای تکنولوژیک.

کاملاً درست است. معیارها می‏توانند فقط با تصمیمات سیاسی در سطح سازمان ملل تعیین شوند که آن هم باز معیار علمی و عادلانه‏ای نیست. بلکه تصمیمات سازمان‏های جهانی بر اساس صف‏بندی قدرت‏هاست، و باز، در آخرین تحلیل، قدرت است که تعیین می‏کند چه معیاری باید در نظر گرفته شود.

همان‏طور که در مورد ایران هم تجربه می‏کنیم، تصمیم‏گیری سیاسی که به صورت معیار تعریف می‏شود، می‏تواند به ضرر یک کشور و به نفع کشور دیگری تمام شود. کما این که خیلی از کشورها می‏توانند تغلیظ سوخت داشته باشند و کسی هم به آنان ایراد نمی‏گیرد. در حالی که به ایران و تغلیظ سوخت در ایران، با حساسیت زیادی برخورد می‏شود.

به قدرت و توازن نیروها و واقعیت‏های سیاسی جهان برای کاهش سلاح‏های هسته‏ای و کنترل آن اشاره کردید. برای بازنگری ان ‏پی‏تی، طرح‏هایی ارائه می‏شوند که پیشنهادات حداکثری دارند. از جمله پیشنهادی که آقای احمدی‏نژاد در مورد خلع سلاح کامل و فوری کشورهای عضو شورای امنیت و یا مثلاً اخراج امریکا از ان پی تی، ارائه داد.

چنین پیشنهادهایی چقدر می‏توانند با واقع‏بینی سیاسی که خلع سلاح هسته‏ای را امری تدریجی می‏‏داند، تطبیق داشته باشد و چه تاثیری در تصمیم گیری های کنفرانس خواهد داشت؟

اگر پیشنهادهای جدی‏ای در تقلیل کنش‏ها و واکنش‏ها مطرح شود، مثلاً اگر طرح خالی شدن منطقه‏ی خاورمیانه و خاور نزدیک از سلاح هسته‏ای با زمینه‏های دقیق‏تر و جدی‏تر مطرح شود، مانند صحبت‏هایی که بین ایران، ترکیه، مصر و سایر کشورها به طور جدی انجام می گیرد، با چنین آمادگی قبلی‏ای، در این کنفرانس شانس طرح آن و تصمیم‏گیری در مورد آن وجود دارد.

ولی تا جایی که من می‏دانم، آقای احمدی‏نژاد مقدمات چنین پیشنهاداتی را قبلاً فراهم نکرده‏اند. طرح اخراج امریکا از سازمان‏های بین ‏المللی مانند این کنفرانس و یا سازمان ملل، قطعاً می‏تواند مورد توجه بسیاری از مردم جهان که مخالف امریکا هستند قرار بگیرد، اما به هیچ‏وجه زمینه‏ی عملی نخواهد داشت.