ترکیه با کارت ایران بازی می‌کند

مریم محمدی

با ادامه‏ی چالش ایران و غرب بر سر پروژه‏ی هسته‏ای ایران، مساله‏ی طرح و تصویب دور چهارم تحریم‏ها علیه ایران در محافل دیپلماتیک بین‏المللی هر روز جدی‏تر شده و تلاش‏های موافقان و مخالفان این طرح شدت بیشتری می‏گیرد.

در مورد این خبر و مسائل مرتبط با آن، با آقای مهرداد عمادی، مشاور اقتصادی اتحادیه‏ی اروپا گفت‏وگو کرده‏ام.

آقای عمادی، با توجه به این که در روابط ترکیه با غرب و به ویژه آلمان، مشکلات سیاسی دیگری نیز موجود است و مشخص‏تر از همه شاید درخواست ترکیه برای عضویت کامل در اتحادیه‏ی اروپا باشد که از سال ۲۰۰۵ تا کنون هنوز اجابت نشده است، آیا این موضع‏گیری آقای اردوغان را در مقابل اروپا، باید پاسخی قطعی ارزیابی کرد؟ یا ممکن است باز تغییر کند؟

به نظر می‏رسد با توجه به زبان دیپلماتیکی که در این دو روزه از دو طرف استفاده شده است، امکان رسیدن به یک هم‏فکری و هم‏گامی در چهارچوب‏ تحریم‏ها علیه ایران بسیار ضعیف است.

خانم مرکل در مصاحبه‏ی مطبوعاتی دیروز خود اعلام کرد که ترکیه هیچ‏گونه آمادگی برای عضویت کامل در اتحادیه‏ی اروپا ندارد. موضع خانم مرکل در این کنفرانس مطبوعاتی، مقدار زیادی تداوم پیامی بود که پیش از این سفر، در برلین اعلام شده بود؛ مبنی بر این که آلمان هم‏چنان موضع خود در قبال عضویت ترکیه در اتحادیه‏ی اروپا را حفظ خواهد کرد و معتقد است که ترکیه نمی‏تواند عضو کامل این اتحادیه بشود. ولی آلمان حاضر است ترکیه را به عنوان یک شریک تجاری ویژه در اتحادیه‏ی اروپا بپذیرد.

از سوی دیگر، پاسخ وزیر امور اروپایی ترکیه نیز این بود که چنین ویژگی‏ای در قانون اساسی اتحادیه‏ی اروپا نیست و این که عضویتی به ترکیه وعده داده می‏شود که وجود قانونی ندارد، نوعی توهین به این کشور است.
در مجموع، شیوه‏ی برخورد‏ها و زبان دیپلماتیکی که دو طرف به کار بردند، تُن این مذاکرات را بسیار منفی نشان داد.

بنابراین، این بخش از پرسش من دیگر موردی ندارد که اگر درخواست ترکیه برای عضویت کامل در اتحادیه‏ی اروپا پذیرفته شود، این امر می‏تواند مخالفت این کشور را با تحریم‏های اقتصادی علیه ایران، کم‏رنگ کند؟

اتفاقاً به نظر من سؤال مهمی است. برای این که مقداری زمینه‏ی این عدم توافق را نشان می‏دهد. این‏طور نیست که در به روی عضویت ترکیه در اتحادیه‏ی اروپا به کلی بسته باشد. چون چند کشور در اتحادیه‏ی اروپا، من‌جمله بریتانیا، بسیار پررنگ از عضویت کامل ترکیه حمایت می‏کنند.

به نظر می‏رسد که ترکیه دارد از مساله‏ی تحریم‏ها علیه ایران به عنوان یک مهره‏ی شطرنج استفاده می‏کند که به عضویت خود در اتحادیه‏ی اروپا احتمال بیشتری بدهد.

همین کار را چینی‏ها در ارتباط با مشکلاتی که در مورد تجارت خارجی با امریکا دارند نیز انجام می‏دهند و در گفت‏وگوهای‏شان با امریکا از مساله‏ی ایران و تحریم‏های ایران دارند استفاده می‏کنند که امتیاز بیشتری در این زمینه از امریکا بگیرند.

آن‏چه می‏توان انتظار داشت، این است که ترکیه هنگامی که زمان رأی دادن برسد، از دادن رأی خودداری کند. اما کارتی که ترک‏ها در حال حاضر نشان می‏دهند، این است که ما حاضر نیستیم هیچ‏گونه از این تحریم‏ها حمایت کنیم. مستقیما هم عنوان کردند که چگونه است که کشور دیگری هم در منطقه سلاح اتمی دارد، ولی هیچ‏کس راجع به تحریم او صحبت نمی‏کند که اشاره به اسراییل بود.

در حقیقت، ترک‏ها‏ هم‏زمان دارند از چند مساله‏ استفاده می‏کنند که اتحادیه‏ی اروپا را برای دادن امتیازات بیشتری به ترکیه زیر فشار بگذارند.

مهرداد عمادی می‌گوید به نظر می‏رسد که ترکیه دارد از مساله‏ی تحریم‏ها علیه ایران به عنوان یک مهره‏ی شطرنج برای عضویت خود در اتحادیه‏ی اروپا استفاده می‏کند

آقای عمادی، سؤال دیگری که می‏تواند در این‏جا مطرح باشد، این است که آیا ترکیه این رفتار را به معنای نوعی امتیاز گرفتن برای مساله‏ی اصلی خود که عضویت در اتحادیه‏ی اروپا است پیش می‏برد یا این که تصمیم گرفته است در منطقه‏، با توجه به همه‏ی مسائلی که وجود دارد، نقشی مهم‏تر و تاثیرگذارتر نقشی محوری داشته باشد؟

اگر اجازه بدهید، از این زاویه به سؤال شما برخورد کنم که ضرورتاً پاسخ این نیست که یا این و یا آن. شاید ترکیه تمایل دارد از این مساله برای گرفتن حداکثر امتیاز از اتحادیه‏ی اروپا در مورد عضویت خود استفاده کند. در عین حال که ترک‏ها می‏دانند ضرورتاً نباید تمام امیدشان را روی عضویت در اتحادیه‏ی اروپا بگذارند و خودشان می‏توانند مستقلاً کشور پررنگ‏تری از نظر سیاست خارجی در منطقه‏‏ باشند.

اما آن‏چه در ارتباط با سؤال شما حتما باید به آن اشاره شود، این است که ترک‏ها در ۱۵ ماه اخیر تغییری خیلی زیربنایی در سیاست خارجی‏شان داده‏اند و در چند مرحله دارند به مواضع روس‏ها نزدیکی نشان می‏دهند؛ از جمله در مورد بازار انرژی و در مورد انتقال گاز به اتحادیه‏ی اروپا.

تعبیر ما از این تغییر سیاست ترکیه این است که با توجه به نگرانی‏ای که اتحادیه‏ی اروپا از رفتار روس‏ها دارد، ترک‏ها دارند این نزدیکی به روسیه را به اتحادیه‏‏ی اروپا نمایش می‏دهند که اگر شما ما را به عنوان یک عضو کامل نمی‏پذیرید و خوش‏آمد نمی‏گویید، شرکای دیگری هستند که حاضرند با کمال میل با ما همکاری کنند و یکی از این شرکا هم روس‏ها هستند.

در این مورد نقش ترک‏ها خودبه‏خود پررنگ‏تر شده، چون اتحادیه‏ی اروپا الان با مقداری نگرانی دارد به مساله‏ی همکاری‏های ترکیه و روس‏ها در مورد گاز نگاه می‏کند.

سه‏شنبه‏ی هفته‏ی گذشته، وزیر انرژی ترکیه، آقای تانیر بیلدیز اعلام کرد که آنکارا به زودی در مورد سرمایه‏گذاری در صنعت گاز ایران تصمیم می‏گیرد. آن‏طور که گفته می‏شود، ارزش این قرارداد بیش از پنج میلیارد دلار خواهد بود. آیا ممکن است ارزش اقتصادی این روابط اقتصادی به قدری برای ترکیه تعیین کننده باشد که حتی عدم حضور در اتحادیه‏ی اروپا را هم بتواند جبران کند؟

مقداری جبران خواهد کرد. اما از سوی دیگر ۷۵درصد تجارت خارجی ترکیه با اتحادیه‏ی اروپا است و بزرگ‏ترین منبع درآمد ارزی خارجی ترکیه سه میلیون ترکی هستند که در آلمان اقامت دارند و ارز به ترکیه می‏فرستند. هم‏چنین آلمان بزرگ‏ترین منبع توریسم ترکیه است و اتحادیه‏ی اروپا چهار و نیم برابر بقیه‏ی دنیا در ترکیه سرمایه‏گذاری کرده است.

به این دلیل بسیار بعید است که ترکیه بخواهد عضویت خود در اتحادیه‏ی اروپا را در رتبه‏ی دوم اهمیت قرار بدهد.
اما مساله‏ای که الان به نظر ما می‏رسد، این است که با توجه به مشکلاتی که اتحادیه‏ی اروپا و کشورهای عضو در مورد امنیت انرژی خود در دو سال و نیم اخیر با روسیه داشتند و با رفتاری که روسیه در مورد صادرات گاز به اتحادیه‏ی اروپا کرده است، ترک‏ها متوجه شدند که این کارت در بازی انرژی اتحادیه‏ی اروپا، کارت بسیار مهمی است.

ترک‏ها می‏دانند که اگر بتوانند نقش خود را در مورد استخراج، توزیع و صادرات گاز و نفت مقداری پررنگ‏تر کنند و به عنوان یک بازیگر اصلی در حوزه‏ی دریای خزر و خلیج فارس وارد شوند، می‏تواند کارت برنده‏ای در گرفتن امتیاز برای عضویت و حتی کم‏رنگ‏ کردن صدای آلمان به عنوان یک مخالف عضویت ترکیه در اتحادیه‏ی اروپا باشد.

فعالیت‏هایی که الان ترکیه دارد در بخش نفت ایران نشان می‏دهد را نیز به عنوان یک رفتار استراتژیک نگاه می‏کنیم. ترک‏ها می‏خواهند نشان بدهند که ما یکی از بازی‏کنان عمده‏ی تامین امنیت انرژی اتحادیه‏ی اروپا می‏توانیم باشیم و شما چگونه می‏خواهید در این شرایط به ما اهمیتی را که سزاوار آن هستیم، ندهید.

باز هم باید اشاره کنم که ترک‏ها از نظر منافع خودشان خیلی خوب دارند عمل می‏کنند. ولی باز از کارت ایران دارد استفاده می‏شود و در نهایت، تمام این امتیازها از کیسه‏ی منافع استراتژیک ما دارد بخشیده می‏شود.

اشاره‏‏ی شما به کدام منافع استراتژیک ایران است؟

دو سال و نیم پیش قرارداد سرمایه‏گذاری مشترک ایران و ترکیه در پارس۲ لغو شد. البته پاسخ ایران در باره‏ی علت لغو این قرارداد، با پاسخی که ترک‏ها دادند، بسیار متفاوت بود.

آن زمان ترک‏ها گفتند که نیاز به امتیازهای بیشتری هم در قیمت‏گذاری بهای گاز و نفت استخراج شده و هم در سهم شرکت نفت ترکیه در فروش آن‏ها دارند.

آن‏چه ترک‏ها آن زمان از ایران می‏خواستند، بسیار نامتوازن بود. یعنی بیش از ۵۰درصد امتیازها به شرکت نفت ترکیه می‏رسید و کم‏تر از ۵۰درصد آن نصیب طرف ایرانی می‏شد. ارزیابی ما این است که در توافق جدید، ایران تقریبا به تمامی‌خواسته‏های ترک‏ها تن داده است.

به طور کلی در مورد قطر، در قراردادی که با چین داریم، در قراردادی که اخیراً با روسیه بسته شد و هم در آخرین قرارداد با ترک‏ها، امتیازهایی که داریم به شرکت‏های نفتی و دولت‏های طرف قرارداد در حوزه‏ی انرژی نفت و گاز می‏دهیم، کشور ما را به ۴۵-۵۰ سال پیش برمی‏گرداند. خُب این مقداری جای نگرانی دارد.

در نهایت، آیا موضع‏گیری ترکیه در برخورد با تحریم‏های اقتصادی علیه ایران، می‏تواند برای ایران حاوی منافع یا مضراتی باشد؟

در نهایت اثر محدودی خواهد داشت. ولی از آن‏جایی که تحریم‏ها عمدتاً متوجه سرمایه‏گذاری در بخش نفت و گاز ایران و روی فعالیت‏های بانکی خواهد بود و با توجه به این که ترک‏ها بدون مشارکت فنی شرکت‏های خارجی نمی‏توانند نقش یک سرمایه‏گذار فعال تکنولوژیک را داشته باشند و سیستم بانکی ترکیه نیز نمی‏تواند خود را از این تحریم‏ها مجزا بداند، اثر آن در کم‏رنگ کردم تحریم‏ها، اثری کوتاه‏مدت خواهد بود.

ترکیه در میان مدت و درازمدت، واقعا بازیگر درجه‏ی یک در ارتباط با تحریم‏ها نیست و هیچ‏وقت هم نخواهد بود. بازی‏کنان اصلی در این تحریم‏ها اتحادیه‏ی اروپا، چین، ژاپن و کانادا هستند. این کشورها هستند که می‏توانند ایران را از نظر تکنولوژی‏هایی که به آن نیاز دارد و هم‏چنین سیستم بانکی ایران را زیر فشار بگذارند.