در جلسه شورای حقوق بشر چه گذشت؟

حسین علوی

هفتمین اجلاس دوره‌ای شورای حقوق بشر سازمان ملل روز دوشنبه به مدت ٣ ساعت وضعیت حقوق بشر در ایران را مورد بحث قرار داد. گزارش هیئت نمایندگی جمهوری اسلامی مبنی بر عدم نقض حقوق بشر در ایران از یکطرف و انتقاد شدید نمایندگان کشورهای غرب از سوی دیگر، این جلسه را به یکی از پرتنش ترین جلسات نوع خود در سازمان ملل تبدیل کرد. در این نشست، نمایندگان تعدادی از نهادهای بین‌المللی مدافع حقوق بشر نیز به عنوان ناظر شرکت داشتند.

دکتر عبدالکریم لاهیجی، نایب رئیس فدراسیون بین‌المللی جامعه‌های دفاع از حقوق بشر که در این نشست‏ شرکت داشت، در توضیح جلسه می‌گوید:

نخست باید از ترکیب هیأت نمایندگی جمهوری اسلامی بگویم که ریاست آن با محمد جواد لاریجانی بود و برای ریشخند کردن بیشتر جامعه‏ی بین‏المللی، در هیأت نمایندگی‏شان خانمی محجبه به عنوان نماینده‏ی پارلمان صحبت کرد و طی آن از بهبود وضعیت حقوق بشر و حقوق زنان در ایران گفت. نماینده‏‏‏ای از اقلیت‏های مذهبی (آسوری) هم از حقوق اقلیت‏های مذهبی در ایران گفت.

خود آقای لاریجانی هم کلمه‏ای از این که چه اتفاقاتی طی ماه‏های گذشته در ایران افتاده است، از کسانی که کشته‏ شد‏ه‏اند، تعداد زندانیان سیاسی و روزنامه‏نگاران و مدافعان حقوق بشر زندانی به هیچ وجه سخن نگفت و فقط از این گفت که قوانین جمهوری اسلامی یکی از مترقی‏ترن قوانین است.

نماینده‏ی وزارت کشور ایران هم از انتخابات اخیر به عنوان یک انتخابات نمونه در دنیا یاد کرد. بارها و بارها گفت که دمکراسی ایران یکی از بهترین دمکراسی‏ها در دنیا است.

من به عنوان کسی که بیش از ۲۵ سال است که به مقر سازمان ملل در ژنو می‏روم، هرگز هیأت نمایندگی جمهوری اسلامی را آن‏هم در سالی که جمهوری اسلامی سیاه‏ترین کارنامه را دارد، تا این حد در نهایت بی‏آزرمی و بی‏شرمی ندیده بودم. این هیأت نه فقط کوچک‏ترین اظهار تاسفی از وقایع ۷−۸ ماه گذشته در ایران نکردند، بلکه هم‏چنان از جمهوری اسلامی به عنوان یک رژیم مردمی یاد کردند و مطابق معمول به کشورهایی مانند امریکا، اسراییل و دیگر کشورهای غربی حمله کردند.

نمایندگان جمهوری اسلامی بر خلاف آن‏چه همیشه گفته‏اند، با سیاسی کردن مساله‏ی حقوق بشر، تا آن‏جا که توانستند سعی کردند بیش از یک ساعت وقت شورا را بگیرند و در زمینه‏ی رسیدگی به وضعیت حقوق بشر و گزارش واقعی وضع حقوق بشر در ایران، هیچ‏گونه تلاش و کوششی از خود نشان ندهند.

بنا بر گزارش ها، نظرات هیأت‏های نمایندگی کشورهای مختلف عضو شورای حقوق بشر در جلسه خیلی متفاوت بوده است؛ نمایندگان کشورهایی مانند لبنان، ونزوئلا، بحرین، ارمنستان و نیکاراگوئه به طور مطلق از وضعیت حقوق بشر در ایران و گزارش جمهوری اسلامی ستایش کرده اند. اما سخنان نمایندگان اغلب کشورهای اروپایی مانند هلند، اسپانیا، ایتالیا، بریتانیا، چک، اسلواکی و… جنبه‏ی انتقادی شدید داشته است. ترکیب این اظهارنظرها در مجموع چه فضایی را ایجاد کرد؟

کشورهایی که به لحاظ سیاسی از ایران حمایت می‏کنند یا می‏گویند در جمهوری اسلامی در زمینه‏ی حقوق فرهنگی یا بخشی از حقوق اقتصادی پیشرفت‏هایی به وجود آمده است و مثلا به مسائلی مانند سوادآموزی، بیشتر شدن تعداد زنان باسواد و دانشگاه رفته، خیلی توجه شده است، ذره ای راجع به وقایع اخیر صحبت نکردند.

ولی در مقابل، کشورهایی که به عنوان نظام‏های دمکراتیک شناخته می‏شوند، سؤال‏ها و مسائل دقیقی را عنوان می‏کردند؛ مانند این که چرا طی سال‏های اخیر کشور ایران ردیف اول را در اعمال مجازات اعدام دارد؟ چرا در ایران اطفال زیر ۱۸ سال اعدام می‏شوند؟ چگونه است که در زندان‏‏های ایران آن‏قدر شکنجه می‏کنند تا ۴ نفر کشته می‏شوند و این را پارلمان ایران هم مورد تایید قرار می‏دهد؟ چگونه است که در ایران دهها روزنامه‏نگار جزو زندانیان سیاسی هستند و سؤالاتی از این قبیل.

سؤالات دیگری نیز در این زمینه که چگونه است درهای ایران پنج سال است بر روی تمام گزار‏‏‏شگران موضوعی و ویژه‏ی سازمان ملل بسته است؟ و چگونه است که در این شرایط و اوضاع و احوال ایران خود را برای عضویت در شورای حقوق بشر سازمان ملل کاندیدا می‏کند؟ به لحاظ این که یکی از پیش‏شرط‏های این داوطلب بودن، همکاری با نهادهای حقوق بشر سازمان ملل و گزارشگران این سازمان است.

تمام این کشورها مساله‏ی اعدام را به صورتی مطرح کردند که کشوری که می‏خواهد کاندیدای عضویت در شورای حقوق بشر بشود، اگر هم مجازات اعدام را لغو نمی‏کند، حداقل باید اعمال مجازات اعدام را به صورت قانونی متوقف کند.

توصیه‏های نهادهای مدافع حقوق بشر، از جمله فدراسیون بین‏المللی جوامع دفاع از حقوق بشر و دیگر نهادها تا چه حد توانست در دستور کار کشورهایی که منتقد وضعیت حقوق بشر در ایران هستند، قرار بگیرد؟

ما قبلا ضمن این که گزارشی راجع به وضعیت حقوق بشر در ایران ارائه داده بودیم، توصیه‏های‏مان را هم عنوان کرده بودیم. علاوه بر آن، طی ماه گذشته سه سازمان عفو بین‏الملل، فدراسیون حقوق بشر و دیده‏بان حقوق بشر که این دو روز کنفرانس مطبوعاتی تشکیل داده‏‏اند، با اکثر هیأت‏های نمایندگی صحبت کرده بودند و امروز دیدیم که بیشتر توصیه‏های ما را به صورت سؤال مطرح کردند.

همین‏جا خاطر نشان کنم که سازمان‏های غیردولتی حقوق بشر، در شورای حقوق بشر حق صحبت ندارند. فقط به چگونگی رسیدگی شورا نظارت می‏کنند. به همین خاطر بلافاصله بعد از پایان اجلاس شورا، ما سه سازمان در مقر سازمان ملل یک کنفرانس مطبوعاتی برگزار کردیم و نظرات خود را در باره‏ی اجلاس امروز اعلام کردیم.

هم‏اکنون نیز در انتظار هستیم، ببینیم شورای حقوق بشر روز چهارشنبه چه پیشنهادهایی را به هیأت نمایندگی جمهوری اسلامی تسلیم می‏کند.

آیا انتظار می‏رود که روز چهارشنبه این شورا برگزاری جلسه‏ی ویژه‏ای را برای رسیدگی مجدد به وضعیت حقوق بشر در ایران توصیه کند؟

شورای حقوق بشر کار خود را در ماه مارس شروع خواهد کرد و جمهوری اسلامی می‏تواند به پیشنهاداتی که شورا روز چهارشنبه تکمیل می‏کند، همان روز جواب بدهد یا این که پاسخ را به اجلاس شورای حقوق بشر در ماه مارس موکول کند.

مسلم این است که در صدر این پیشنهادها و توصیه‏های شورای حقوق بشر، مساله‏ی همکاری با نهادهای حقوق بشری سازمان ملل و این که گزارشگران موضوعی سازمان ملل، به ویژه گزارشگر مربوط به شکنجه، گزارشگر اعدام‏های غیرقضایی، گزارشگر مربوط به حقوق زن و گزارشگر مربوط به استقلال قضات و وکلا بتوانند به ایران بروند، مطرح خواهد شد.

با توجه به این که جمهوری اسلامی کاندیدای عضویت در شورای حقوق بشر است موضوع رسیدگی به این امر در صلاحیت شورای بعدی حقوق بشر است که تابستان آینده کار خود را در نیویورک آغاز خواهد کرد.

باید دید در فاصله‏ی ماه‏های مارس تا آغاز کار این شورا، جمهوری اسلامی اگر تعهداتی را قبول کرد، آیا این تعهدات را به مرحله‏ی اجرا خواهد گذاشت؟ یا این که به وضعیت کنونی و سرپیچی از همکاری با نهادهای حقوق بشر سازمان ملل ادامه خواهد داد.