مذاکرات اتمی؛ عقب‌‌نشینی یا وقت‌کشی؟

فرنگیس محبی

منوچهر متکی، وزير امور خارجه‌ی جمهوری اسلامی، روز جمعه در کنفرانس امنيتی مونيخ گفته است: «زمينه‌های لازم برای مبادله‌ی اورانيوم غنی‌شده با عيار پايين با سوخت اتمی مورد نياز راکتور تحقیقاتی تهران در آينده‌ی نه‌چندان دور فراهم شده است.» آقای متکی گفته است که جمهوری اسلامی ميزان چنين مبادله‌ای را بر مبنای نيازهاي‌اش تعيين می‌کند اما مشخص نیست که آمریکا و کشورهای غربی با این شرایط مطرح‌شده از سوی ایران موافقت کنند.

قبلا هم علی لاریجانی، رييس مجلس که پیش از این رهبری هیأت ایرانی در مذاکرات اتمی را بر عهده داشت، برخى از نمايندگان اصول‌گراى مجلس، هم‌چنين مير حسين موسوى، از رهبران مخالفان در ايران با چنين پيش‌نهادى مخالفت كرده بودند. برای بررسی این موضوع در گفتگویی با محمدرضا تقی‌زاده کارشناس انرژی سووال کردم که چرخش جدید دولت اقای احمدی‌نژاد یک عقب‌نشینی و یا بازی سیاسی دیگر برای وقت‌کشی است؟

به‌هیچ‌وجه عقب‌نشینی یا تغییر سیاست هم نیست و حتی هدف وقت‌کشی را هم در این شرایط نمی‌تواند تأمین کند؛ به‌نوعی سرگردانی دیپلماسی ایران در برخورد با روی‌دادهای خارجی یا فشارهایی است که به ایران تحمیل می‌شود.

محمدرضا تقی‌زاده: «چین و روسیه سیاست‌های رسمی‌شان پیش‌گیری از تبدیل ایران به قدرت اتمی است، آن‌ها هم مخالف با غنی‌سازی اورانیوم در ایران هستند، و این سیاست را به‌روشنی اعلام کرده‌اند»

حتی اعزام آقای متکی برای رفتن به کنفرانس مونیخ، در آخرین ساعت‌ها پیش از آغاز جلسه‌ی کنفرانس امنیتی مونیخ صورت گرفت. بنابراین نشان‌دهنده‌ی آن است که تغییر سیاستی نبوده و ایران تنها متوسل به یک نوع عکس‌العمل شده، عکس‌العمل برای برخورد با فشارهای روزافزونی که علیه ایران در جامعه‌ی جهانی می‌شود.

یکی از شرایط ایران در پذیرش این پیش‌نهاد مبادله‌ی مرحله‌ای مواد هسته‌ای دو طرف است. در حالی که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خواستار مبادله‌ی هم‌زمان اورانیوم غنی‌شده‌ی ایران با سوخت هسته‌ای است. این از نظر تکنیکی چه اهمیتی دارد؟

جامعه‌ی جهانی و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از ایران می‌خواهند که در حدود ۷۵ درصد از اورانیوم غنی‌شده که با غلظت سه و نیم درصد در اختیار دارد از ایران خارج شود، چون تصور می‌شود با تبدیل این اورانیوم و افزایش غلظت آن ایران قادر به ساختن بمب اتمی خواهد شد.

ایران می‌خواهد این کار را به‌صورت مرحله‌ای انجام دهد که در قبال ارسال بخشی از اورانیوم غنی‌شده‌ی خود به خارج، سوخت اتمی برای رآکتور آزمایش‌گاهی تهران، به‌علاوه‌ی مواد خام برای ادامه‌ی غنی‌سازی اورانیوم بگیرد که این دو هدف کاملاً با هم فرق می‌کنند.

مساله‌ی اصلی در انجام این معامله، حجم اورانیوم مورد مبادله است. یعنی ایران تنها راضی به ۱۰ تا ۱۵ درصد ارسال اورانیوم غنی‌شده‌ی خود به خارج است، حال آن‌که دنیای خارج متمایل به خارج‌کردن ۷۵ درصد از اورانیوم غنی‌شده‌ی ایران است و این تفاوت باعث می‌شود که دو طرف هم‌چنان از هم دور بمانند و شانس دست‌رسی به توافق، علی‌رغم گفته‌های آقای احمدی‌نژاد و آقای متکی در شب‌های گذشته بسیار بسیار کم باشد.

در مورد حجم اورانیوم صحبت‌شده، ارسال کم‌تر از آن با مخالفت شدید آمریکا روبه‌رو می‌شود، که شک کشورهای غربی نسبت به حسن نیت ایران را قطعی می‌کند، آیا به نظر شما ایران هیچ قصدی برای این مبادله ندارد؟

دقیقا همین‌طور است. آقای احمدی‌نژاد در یک گفتگوی بسیار خودمانی در تلویزیون به مخاطب خود گفت، من به دوستان‌ام گفته‌ام در مورد جای معامله می‌توانیم رضایت دهیم و اگر خلف وعده کردند ثابت می‌کنیم که حق با ما است. بنابراین این شرط را ایشان برداشتند. در مورد زمان هم گفتند به جای چند مرحله به یک مرحله راضی هستیم.

محمود احمدى‌نژاد، رييس‌جمهوری اسلامى، روز چهارشنبه در يك چرخش تازه درباره‌ی سياست مبادله‌ی اورانيوم كم‌غنى‌شده‌ی این کشور اعلام كرد که ايران آماده است تا سوخت سه و نيم درصدى خود را به خارج ارسال كند. سخنان آقای احمدی‌نژاد با انتقاد محافل تندرو در ایران از جمله روزنامه‌ی کیهان روبه‌رو شده که آن را مخالف با نظریات آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، خوانده‌اند

در حالی که هر دو شرط عنوان‌شده، پیش‌شرط‌های بی‌اهمیتی بوده است، آن چیزی که اهمیت دارد حجم اورانیومی است که ایران راضی به معامله خواهد شد، اصل معامله بر سر این نیست که ایران برای رآکتور آزمایش‌گاهی اسقاطی ۴۰ساله‌اش در تهران سوخت اتمی تهیه کند. این برای ایران مهم نیست، مورد توجه‌ی دنیای خارج هم نیست.

اصل معامله موضوع خارج‌کردن اورانیوم غنی‌شده‌ای است که ایران در اختیار دارد. ایران برای دست‌پیداکردن به این اورانیوم میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری کرده، سال‌های دراز وقت صرف آن کرده و هدف‌های امنیتی پشت این برنامه بوده است و هنوز وجود دارد. بنابراین اگر انجام اصل معامله امکان‌پذیر نباشد، نزدیک‌کردن دو نقطه‌نظر به‌هیچ‌وجه امکان‌پذیر نیست.

آمریکا می‌خواهد این اورانیوم، به دلیل قابلیت تبدیل این اورانیوم به یک یا دو بمب اتمی، از ایران خارج شود و ایران راضی به انجام این کار نخواهد شد. پیش‌شرط‌هایی که می‌گذارد فقط به منظور تأخیر در گفتگو و پیش‌گیری از انجام معامله است.

آقای متکی و آقای احمدی‌نژاد در شب‌های پیش به این موضوع کم‌ترین اشاره‌ای نکردند و نگفتند که راضی هستند چه حجمی اورانیوم از ایران خارج شود. اگر به این سووال پاسخ دهند وضعیت امیدوار یا ناامیدبودن از این معامله روشن خواهد شد.

به نظر شما در نهایت این مساله به شورای امنیت کشیده خواهد شد؟

بی‌تردید. برای این‌که جامعه‌ی جهانی برای پیش‌گیری از برخورد نظامی مجبور به انجام عملی است. تا حال تلاش‌ها برای انجام این کار، یعنی اعمال تحریم‌های بیش‌تر، و افزودن فشارها علیه ایران متوجه‌ی ایجاد هماهنگی در جامعه‌ی جهانی شده است.

چین، در طول سه‌ماه گذشته، بعد از آن‌که روسیه به باقی اعضای ثابت شورای امنیت پیوست و از برنامه اتمی ایران جدا شد، تنها مانع جلوگیری از هماهنگی در جامعه‌ی جهانی و اعمال تحریم‌های بیش‌تر علیه ایران بوده است.

حال این توجه به سمت چین است و انتظار می‌رود که چین برای آن‌که در انزوا قرار نگیرد و فشارهای بیش‌تری علیه آن، به‌خصوص از جانب آمریکا اعمال نشود، با دیگر اعضای شورای امنیت هم‌راه شود؛ بنابراین انتظار می‌رود در روزهای آینده گروه «پنج به‌علاوه‌ی یک» جلسه‌ای داشته باشند و متعاقب این جلسه،که شکل مشورتی دارد شورای امنیت برای بررسی اعمال تحریم‌های بیش‌تر علیه ایران تشکیل جلسه دهد.

موضع چین و روسیه در مقابل این شرط ایران، برای حجم ارسال اورانیوم غنی‌شده چه خواهد بود؟

چین و روسیه سیاست‌های رسمی‌شان پیش‌گیری از تبدیل ایران به قدرت اتمی است، آن‌ها هم مخالف با غنی‌سازی اورانیوم در ایران هستند، و این سیاست را به‌روشنی اعلام کرده‌اند. ولی می‌گویند برای دست‌رسی به این هدف، یعنی مانع‌شدن ایران از ادامه‌ی غنی‌سازی و خارج‌کردن این حجم اورانیوم از داخل به خارج، می‌توان از راه دیپلماسی به نتیجه رسید.

دنیای خارج با توجه به تاریخچه‌ی حداقل یک سال گذشته، که ایران از انجام این کار طفره رفته، می‌گوید شانسی برای دیپلماسی باقی نمانده است. اما چین اصرار دارد که ممکن است هم‌چنان شانس‌هایی وجود داشته باشد.

این چیزی است که آقای متکی در شب گذشته بر آن تأکید بسیار داشتند، که شانسی برای گفتگو وجود دارد. در حالی که عملاً نقطه‌نظرها از هم دور هستند و بر خلاف گفته‌های آقای متکی، هیچ نزدیکی‌ای تا به حال بین دو طرف ایجاد نشده است، به دلیل آن‌که ایران در سیاست‌های خود تغییری نداده است.

این موضع جدید آقای احمدی‌نژاد و آقای متکی با هماهنگی آیت‌الله خامنه‌ای بوده یا ممکن است مانند بار قبل با مخالفت ایشان رو به‌رو شود؟

ممکن است که با توافق ایشان صورت گرفته باشد. در حال حاضر رژیم ایران و دولت ایران تحت فشارهای زیادی هستند، هم از جانب جامعه‌ی جهانی و هم از داخل، بنابراین باید به‌نوعی در مقابل این فشارها عکس‌العمل نشان دهند، این عکس‌العمل نشان‌دهنده‌ی تغییر سیاست نیست، بل واکنش‌های لحظه‌ای است و هنوز خود را مجبور به تغییر سیاست نمی‌بینند برای این‌که خطر را از خارج جدی تلقی نمی‌کنند و هنوز امیدوار هستند چین در آخرین فرصت‌ها این مرحله را کمی به عقب برگرداند.