«اروپا با تهدید جدی‌تری وارد می‌شود»

رضا جمالی

مذاکره در باره برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران و قانع کردن این کشور به توقف برنامه غنی سازی اورانیوم، نزدیک به شش سال است که جریان دارد ولی به نظر می‌رسد که کشورهای غربی موفق نشده‌اند تا تهران را به تغییر سیاست‌های اتمی خود وادار کنند.

برای بررسی بیشتر حقوقی این اقدام، موضوع را با دکتر سعید محمودی کارشناس حقوق بین الملل در میان گذاشتم.

آقای دکتر محمودی، به تازگی خانم کاترین اشتون، مسئول امور سیاست خارجی اتحادیه‏ی اروپا اعلام کرده است که گام بعدی این اتحادیه‏، ارجاع پرونده‏ی هسته‏ای ایران به شورای امنیت است. این اتحادیه چه راه‏کارهای حقوقی‏ای را باید طی کند که بتواند به طور قانونی پرونده‏ی هسته‏ای ایران را به شورای امنیت بفرستد؟

برای فرستادن یا طرح یک موضوع در شورای امنیت، لازم است قبل از محول کردن موضوع به شورا، بررسی‏ای انجام بگیرد که آیا شورا از نظر سیاسی، آمادگی پذیرش مساله را دارد یا خیر.

این امر در ارتباط با پرونده‏ی اتمی ایران بسیار مهم است. چرا که مساله فقط این نیست که درخواست شود که این پرونده به شورا برود، بلکه مقصود این است که وقتی این پرونده به شورا رفت، روی آن اقدامی هم صورت بگیرد و به نتیجه‏ای برسد.

از این دیدگاه که نگاه کنیم، می‏بینیم در حال حاضر سه کشور اتحادیه‏ی اروپا عضو شورای امنیت هستند؛ فرانسه و انگلیس اعضای دائمی ‌شورا و اتریش عضویت موقت دو ساله در این شورا دارد. بنابراین اگر قرار باشد اتحادیه‏ی اروپا پرونده‏ی ایران را به شورای امنیت بفرستد، طبیعی است که این سه کشور به طور متحد این مساله را مطرح خواهند کرد.

علاوه بر این، آمریکا نیز به عنوان یکی از اعضای دائمی‌شورای امنیت، ماه‏ها است این مساله را مطرح کرده و بردن پرونده‏ی هسته‏ای ایران به شورای امنیت را به عنوان چوبی بالای سر ایران نگاه داشته است.

از اظهارنظرهای اخیر نمایندگان روسیه، از جمله اظهارات وزیر خارجه‏ی این کشور در هفته‏ی گذشته، این طور به نظر می‏رسد که روسیه نیز علی‏الاصول مشکلی با این مساله ندارد و ضمن این که به ایران فشار می‏آورد و اصرار دارد که ایران پاسخ مثبتی به خواسته‏های کشورهای غربی بدهد، در عین حال هم اعلام کرده است که اگر مساله به شورای امنیت برسد، ایران نمی‏تواند روی حمایت روسیه حساب کند.

کاترین اشتون مسئول جدید سیاست خارجی اتحادیه اروپا

در ارتباط با کشور چین نیز اگر به چهار تا پنج قطع‏نامه‏ی قبلی شورای امنیت در مورد ایران برگردیم و شرایط ناظر بر پذیرش این قطع‏نامه‏ها از سوی شورا را در نظر بگیریم، روشن می‏شود که چین هم علی‏رغم میل باطنی برای فشار آوردن به ایران در این زمینه، اگر چهار کشور اصلی دائمی‌شورا اتفاق نظر داشته باشند، احتمال آن بسیار ضعیف است که بخواهد جلوی اقدام شورای امنیت را با به‏کارگیری حق وتو بگیرد. بنابراین به نظر من، اظهارنظر اتحادیه‏ی اروپا در این زمینه را باید جدی گرفت.

در این میان نقش آژانس بین‏المللی انرژی اتمی چگونه تعریف می‏شود؟ در شرایطی که گزارش‏های آژانس بر غیرنظامی بودن فعالیت‏های هسته‏ای ایران دلالت می‏کند،آیا می توان به صرف مسایل سیاسی، پرونده‏ی هسته‏ای یک کشور را به شورای امنیت برد؟

نباید فراموش کرد که آژانس به عنوان یک سازمان بین‏المللی با یک نقش مشخص، تا زمانی در این پرونده‏ نقش اساسی بازی می‏کرد که پرونده به شورای امنیت محول نشده بود.

اما در حال حاضر جنبه‏ی حقوقی پرونده‏ی ایران بسیار ضعیف و جنبه‏ی سیاسی آن بسیار قوی شده است. از سال ۲۰۰۶ که این پرونده به شورای امنیت رفته است، مساله بیشتر بعد سیاسی پیدا کرده است تا حقوقی. مساله این نیست که ایران حق دارد یا حق ندارد؛ مساله این است که از جانب شورای امنیت خواسته‏های سیاسی‏ای جلوی ایران گذاشته شده است و ایران به هیچ‏یک از آن‏ها توجه نکرده است.

علاوه بر آن، پی بردن به این مساله که ایران در همان زمانی که مشغول مذاکره بوده، در حال ساختن نیروگاه دیگری در نزدیکی قم بوده است نیز مزید بر علت شد و در آخرین گزارش آقای البرادعی هم از آن به عنوان نکته‏ی مهمی یاد شده بود. بنابراین فکر نمی‏کنم الان آژانس بتواند تاثیرگذار باشد.

تاثیرگذاری آژانس در یک سال گذشته فقط در این حد بوده که به عنوان یک کاتالیزاتور بین کشورهای ۵+۱ و ایران عمل کرده است و نقش دیگری نمی‏تواند داشته باشد. الان مساله میان ۵+۱ و ایران، آن هم در سطح سیاسی و نه در سطح حقوقی است.

دکتر سعید محمودی کارشناس حقوق بین الملل می‌گوید آژانس به عنوان یک سازمان بین‏المللی با یک نقش مشخص، تا زمانی در پرونده‏ ایران نقش اساسی بازی می‏کرد که پرونده به شورای امنیت محول نشده بود

اگر تحریم‏های تازه علیه ایران در شورای امنیت با وتوی روسیه یا چین روبرو شود، آیا این امکان وجود دارد که آمریکا و دیگر کشورهای غربی، مساله‏ی هسته‏ای پرونده‏ی ایران را به منشور هفتم سازمان ملل مرتبط کنند و طرح حمله‏ی نظامی یا محاصره‏ی دریایی و یا حمله‏ی هوایی به ایران را دنبال کنند؟

اصلاً امکان این مساله وجود ندارد؛ به خاطر این که اگر بر فرض محال چین یا روسیه بخواهند تصمیم شورای امنیت علیه ایران را وتو کند، در وهله‏ی اول هرنوع تصمیمی برای حمله‏ی نظامی علیه ایران را وتو خواهند کرد. بنابراین، به نظر من این امکان در حال حاضر غیرممکن به نظر می‏رسد.

اگر خبر خوش هسته‏ای که قرار است آقای احمدی‏نژاد در روزهای آینده اعلام کنند، خبر غنی‏سازی اورانیوم با خلوص ۲۰درصد باشد، آیا این کار ایران از نظر حقوقی، غیرقانونی است؟ یا این که ایران به عنوان عضوی از ان.پی.تی، محق است اورانیوم مورد نیازش را خود تامین کند.

به نظر من، امری کاملا قانونی است و هیچ مشکلی ندارد. فقط مساله این است که این اقدام از نظر سیاسی، اقدامی بسیار نامناسب است. با توجه به این که مشکل اساسی میان ایران و کشورهای دیگر، مساله‏ی عدم اعتماد به سخن هم‏دیگر است و نه ایران به سخنان طرف‏های مقابل اعتماد دارد و نه آن‏ها به ایران، شروع به غنی‏سازی با خلوص بالاتر، مشکلات را بیشتر و عدم اعتماد را قوی‏تر می‏کند.

از این دیدگاه، می‏توان اظهارنظر کرد که این عمل نامناسب است. اما از نظر حقوقی ایران حق دارد. چون غنی‏سازی فقط در مرز ۹۰درصد مصرف نظامی دارد و می‏تواند تبدیل به بمب شود، در حالی که فاصله‏ی ۲۰درصد تا ۹۰درصد بسیار زیاد است. ۲۰درصد هنوز مصرف عادی دارد و مشکلی ایجاد نمی‏کند؛ به شرطی که آژانس انرژی بین‏المللی اتمی نیز از آن مطلع باشد که طبعا ایران اطلاع خواهد داد.