احتمال وضعیت عمرالبشیر برای مقامات ایران

حسین علوی

درحالی که آمریکا و دیگر اعضای گروه پنج به علاوه یک، پایان سال میلادی یعنی سه هفته دیگر را، تنها مهلت باقیمانده ایران برای تفاهم با درخواست بین المللی بر سر مناقشه هسته‌ای اعلام کرده‌اند، تنش بین طرفین به‌طور بی‌سابقه‌ای بالا گرفته است.

در گفت‌وگویی با دکتر هوشنگ حسن یاری، کارشناس مسائل استراتژیک، مقیم کانادا، این پرسش را در میان نهادم که قطعنامه آژانس در عمل موضوع تفاهم بر سر تبادل سوخت و خروج اورانیوم غنی شده از ایران را به حاشیه رانده است. اکنون چشم انداز مناقشه‏ی هسته‌ای را چگونه می‌توان ارزیابی کرد؟

به اعتقاد من، مستقل از این که این قطع‏نامه از سوی آژانس تصویب می‏شد یا خیر، این مساله ادامه داشت. مساله‏ی مهم این است که برخی غربی‏ها معتقدند ایران همواره در زمان‏های حساس بحران‏های متعددی به‏وجود می‏آورد تا موضوع اصلی را پنهان کند.

البته این نوع برخورد ایران از دید غربی‏ها پنهان نمانده است و به همین خاطر سعی می‏کنند ضمن برخورد موضوعی با مساله‏ی هسته‏ای ایران، مساله‏ی اصلی‏تر را که تعلیق غنی‏سازی به وسیله‏ی ایران هست و در قطع‏نامه‏های شورای امنیت سازمان ملل به تصویب رسیده، همیشه به عنوان چراغ راهنما و هدف غایی خودشان داشته باشند.

بنابراین این‏ها بیشتر مشکلاتی است که در طی طریق به‏وجود می‏آید، ولی مشکل اصلی هم‏چنان برجاست.

برخورد ایران نسبت به تصویب این قطع‏نامه و تهدید به این که غنی‏سازی تا ۲۰درصد را در ایران انجام خواهد داد و یا ۱۰ سایت هسته‏ای دیگر تاسیس خواهد کرد، به نظر برخی از تحلیل‏گران، واکنشی از روی عصبانیت و پرخاش‏گرانه است.

به عبارت دیگر، هم فشار غرب و هم واکنش ایران به شدت تکراری است. آیا می توان تفاوتی بین وضعیت کنونی با فضای پس از تصویب قطعنامه سوم شورای امنیت در دوران جرج بوش قائل شد؟

تفاوت عمده‏ی وضعیت امروز در قرار و توافقی بوده که طبق آن ایران باید حدود ۱۲۰۰ کیلو از اورانیوم غنی ‏شده‏ی سه و نیم‏درصد خود را برای غنای بیشتر به روسیه و فرانسه می‏فرستاد.

اهمیت این مساله در آن است که بعد از عدم انجام چنین امری از جانب ایران، روسیه که در گذشته در مورد صدور قطع‏نامه‏های جدید بر علیه ایران، چه در شورای حکام و چه در شورای امنیت سازمان ملل، مقداری فشار می‏آورد تا این که یا زبان قطع‏نامه‏ها را تعدیل کند و یا این که امتیازاتی از ایران و غرب بگیرد، امروز به طور خیلی جدی و روشن به صف مخالفان ایران پیوسته است.

چرا که دقیقا روسیه از وضعیتی که ایران به‏وجود آورده، یعنی عدم صدور اورانیوم سه ونیم‏درصد به روسیه، بسیار ناراضی است و این عدم رضایت را هم در صدور این قطع‏نامه می‏توان دید و هم در سفرهایی که اخیرا رییس جمهور روسیه، آقای مدویدف به کشورهای مختلف اروپایی داشته است. در تمامی این سفرها یکی از موضوعات اصلی بحث بین مدویدف و کشورهای میزبان، از جمله ایتالیا، همین مساله‏ی هسته‏ای ایران است.

بنابراین امروز آن چه مهم است این است که فعالیت وسیعی در سطح جهان در حال انجام است تا به احتمال بسیار زیاد کشورهایی را که در گذشته تا حدی با ایران در این مورد راه می‏آمدند و سعی می‏کردند ایران را در برابر زبان خشن قطع‏نامه‏ها حفظ کنند، به صف مخالفان ایران بکشانند. امروز این کشورها هم از ایران قطع امید کرده‏اند.

دکتر هوشنگ حسن یاری، استاد کالج سلطنتی کانادا و تحلیل‌گر مسایل سیاسی

اگر بپذیریم که اجماع این‏باره‏ی کشورهای غربی با روسیه و چین، به لحاظ کیفی متفاوت است و فشار بیشتری را بر ایران خواهد آورد، ماهیت و میزان این فشارهای متفاوت چه می تواند باشد؟

عبور از یک مقطع به مقطع دیگر، شرایط خاص خود و پیش‏شرط‏هایی را دارد. اگر کشورهایی که امروز با هم موافق هستند، هم‏چنان همکاری‏شان را باهم و بر علیه ایران ادامه بدهند، یقیناً قطع‏نامه‏ی تازه‏ای علیه ایران توسط شورای امنیت سازمان ملل صادر خواهد شد.

قطع‏نامه‏ی احتمالی قاعدتا باید از قطع‏نامه‏های پیشین برای ایران مشکل‏تر باشد. اگر به تاریخچه‏ی شورای امنیت و قطع‏نامه‏هایی که در مورد کشورهای مختلف صادر کرده توجه کنیم، فشارها به شکل پلکانی بالا می‏روند؛ در مورد ایران هم هم‏چنین. حال بستگی دارد به این که بر چه مسایلی تاکید بیشتری بشود.

محتوای قطع‏نامه، آن‏طوری که این روزها مورد بحث غربی‏ها است، مقداری به فشارهای سیاسی، از جمله عدم اجازه‏ی خروج رهبران جمهوری اسلامی ایران و سفر آن‏ها به خارج از کشور برمی‏گردد. چیزی نظیر و شبیه به آن چه (البته در شرایط دیگری) بر عمرالبشیر، رییس جمهور سودان، در ارتباط با پرونده‏ی حقوق بشر اعمال شده است.

عمرالبشیر به محض این که از فضای سودان خارج شود، کشورهای دیگر می‏توانند او را بازداشت کنند و تحویل سازمان ملل بدهند.

در مورد ایران چون هنوز به این مرحله نرسیده، یا ویزای مسافرت داده نخواهد شد و یا این که کشورها حاضر نخواهند بود سران ایران را بپذیرند. چرا که شورای امنیت نسبت به عمل آن‏ کشورها واکنش نشان خواهد داد.

این محدودیت می‏تواند به دیگران تعمیق پیدا کند و افراد مهمی را که در مسایل اقتصادی یا زمینه‏های دیگر فعال هستند، نیز در بر بگیرد.

در بعد اقتصادی، آن‏چه در کنگره‏ی امریکا مطرح است، یعنی تحریم علیه صدور بنزین به ایران، می‏تواند وارد قطع‏نامه‏ی شورای امنیت سازمان ملل بشود.

در این صورت، با توجه به تمهیداتی که دولت ایران برای رویارویی با تحریم فروش بنزین در نظر گرفته، این نوع تحریم چقدر می‏تواند مؤثر باشد؟

طبق آماری که از جانب ایران در گذشته اعلام شده، حدود ۴۰درصد بنزین ایران از خارج وارد می‏شود.

بنابراین می‏تواند تاثیر خیلی خیلی جدی‏ای داشته باشد. در ایران، در گذشته هر اتومبیلی در ماه می‏توانست ۱۰۰ لیتر بنزین با نرخ دولتی خریداری کند اما امروز این ۱۰۰ لیتر به ۷۰ لیتر تقلیل پیدا کرده است.

مساله‏ی دیگر این است که احتمال دارد وضعیتی نظیر وضعیت گذشته کشورهایی مانند کوبا یا نیکاراگوئه، برای ایران پیش بیاید. یعنی این که فضای آبی ایران را ببندند و یک محاصره‏ی دریایی در مورد ایران اعمال کنند تا کشتی‏ها موادی را از خارج به ایران وارد نکنند. این خُب می‏تواند برای ایران بسیار بسیار مشکل‏زا باشد.

بنابراین بستگی به این دارد که اولا چنین اجماعی در مورد صدور این قطع‏نامه به‏وجود بیاید که ظاهرا دارند به این مرحله نزدیک می‏‏شوند. دوم این که قطع‏نامه‏ی احتمالی چه مفادی را خواهد داشت. به اعتقاد من، قطعا مشکل‏تر از گذشته خواهد بود.

باید دید ایران در برابر مسایل و موضوعاتی که مطرح می‏شود، چه واکنشی نشان خواهد داد. به خصوص که این روزها بحث داغ دیگری پیش آمده و آن بازداشت یک کشتی است که ظاهرا حامل تسلیحاتی از کره‏ی شمالی به سمت ایران بوده است.

این کشتی از شارجه روانه‏ی ایران بوده که توسط مامورین امارات متحده بازداشت شده است.

وقتی این مسایل روی هم جمع شوند، تصویر مشکلی را از ایران در نظر جامعه‏ی جهانی یا حداقل آن بخش از جامعه‏ی جهانی که امروز با ایران مشکل جدی دارد، به وجود می‏آورد و کار کشورهایی را که خواهان ایجاد فشار بیشتر بر ایران هستند، تسریع می‏کند.

یعنی فکر می کنید تشکیل جلسه‏ی شورای امنیت برای تصمیم‏گیری مجدد، در چشم‏انداز نزدیک باشد؟

به اعتقاد من، خیلی دور نخواهد بود. چون مساله‏ی فرستادن اورانیوم غنی شده‏ی ایران به روسیه و فرانسه که پس از ماه‏ها رایزنی قرار بود صورت بگیرد، از جانب ایران به‏کلی از یاد رفت و باز قطع‏نامه‏ی شورای حکام مطرح شد.

مسایلی که روی هم دارند انباشته می‏شوند، برگ‏هایی که بر پرونده‏ی ایران دارد اضافه می‏شود، در کنار مساله‏ی قاچاق تسلیحات و مشکلاتی از این قبیل، فوریتی را به وجود می‏آورند که کشورهایی که خواهان اعمال فشار بر ایران هستند را بر چنین امری راغب‏تر می‏کند.

به همین خاطر است که حداقل دو سه هفته است که گروه ۵+۱ در مورد همین محتوای قطع‏‏نامه‏ی احتمالی شورای امنیت سازمان ملل در حال بحث هستند.

بنابراین در این زمینه ممکن است هر زمانی چنین اتفاقی بیفتد. به خاطر این که مساله دارد به تدریج برای کشورهایی هم که در گذشته به ایران نزدیک بودند، مشکل‏زا می‏شود.