بهانه‌های فنی، ناشی از دلایل سیاسی است

حسین علوی

منوچهر متکی وزیر خارجه ایران در تازه‌ترین اظهارنظر پیرامون مناقشه‌ی هسته‌ای گفته است که تهران اورانیوم با غنای ۳/۵ درصد خود را از کشور خارج نخواهد کرد، ولی حاضر است که برای مبادله‌ی هم‌زمان سوخت، بحث کند. در گفت‌وگو با رضا تقی‌زاده کارشناس انرژی و تحلیل‌گر مسائل هسته‌ای ایران این پرسش را مطرح کردم که مبادله‌ی همزمان سوخت از نظر فنی چه معنایی دارد؟

این توضیح را البته می‌بایست آقای متکی عرضه کند. ولی آن طور که ایشان هم اعلام کرده است، هیچ روشنی ای در اظهارات ایران و آمادگی ایران برای قبول خواسته‌های گروه ۵+۱ منجمله روسیه نیست. زیرا این اظهارات نشان نمی‌دهد که آیا ایران آماده‌ی ارسال یا تحویل و یا معاوضه‌ی ۱۲۰۰ کیلوگرم اورانیوم است، یا این که می‌خواهد معادل سوخت مورد نیازش را در راکتور آزمایشگاهی تهران به آن‌ها تحویل دهد که این در حد مثلاً ۲۰۰ یا ۳۰۰ کیلو گرم از مجموعه‌ی اورانیوم غنی‌شده‌ی فعلی ایران خواهد بود.

یعنی می‌تواند به این معنا باشد که مثلاً ایران ۲۰۰ یا ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم در مرحله‌ی اول بدهد و در ازای آن سوخت قابل استفاده در راکتور را دریافت کند و بعد این روند ادامه پیدا کند؟

بله، ولی در آینده‌ی نزدیک ایران چون نیازمند دریافت سوخت بیشتری برای راکتور آزمایشگاهی تهران نیست، نیازی به مبادله‌ی بیشتر را در خودش نمی‌بیند. بنابراین معامله به این صورت از اصل از دید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و همچنین گروه ۵+۱ مردود است.

مسائل دیگری در این روزها در پیوند با مسأله‌ی مناقشه‌ی هسته‌ای ایران مطرح است و آن راه اندازی راکتور اتمی بوشهر و تحوبل موشک‌های اف ۳۰۰ از طرف روسیه است که مقامات ایران بار دیگر گله و انتقاد کرده‌اند از مقامات این کشور، مبنی بر این که سر وعده‌ی خودشان نمانده‌اند. البته به‌ویژه طرف روسیه تلاش می‌کند بگوید که در این میان، مشکل فنی مطرح است. فکر می‌کنید مسائل سیاسی پشت این انتظارات و دیرکردها دقیقاً چیست؟

بی‌تردید دلایل فنی نتیجه‌ی دلایل سیاسی است. روس‌ها تصور می‌کنند با توافقی که با آمریکا صورت گرفته، به اندازه‌ی کافی در جهت آماده‌کردن ایران برای همراهی بیشتر قدم برداشته‌اند. آخرین قدم بزرگ آن‌ها، تحویل سوخت سه ساله‌ی مورد مصرف راکتور بوشهر به ایران در سال گذشته بوده است. ولی از طرف ایران آن‌ها هماهنگی کافی و یا همراهی لازم را ندیده‌اند.

دلایل سیاسی که برای عدم تکمیل و یا راه‌اندازی راکتور بوشهر وجود دارد، بخشی‌ از آن امنیتی و نظامی است و یا نتیجه‌ی نظامی ‌ـ امنیتی بودن است. ببینید، اگر راکتور بوشهر امروز راه‌اندازی شود، مصون از هر حمله‌ی نظامی خارجی است. بنابراین در کنار بوشهر مثلاً می‌شود هزار و پانصد یا سه هزار سانتری‌فیوژ را به کار انداخت.

به چه شکل راکتور بوشهر مصون از هر گونه حمله خواهد بود؟

برای این که موشک‌های اف ۳۰۰ برای دفاع از ساختمان راکتور است تا قبل از تکمیل شدن. اگر راکتور بوشهر تکمیل شود و راه‌اندازی شود، به علت این که هر نوع هجوم نظامی و تخریب راکتور ممکن است که نتایج محیط زیستی مخرب ناشی از نشت رادیو اکتیو را ایجاد کند، چنان‌چه مثلاً در راکتور چرنوبیل اوکرائین پیش آمد، در صورت استقرار موشک ها، چنین امکانی در اختیار هیچ کشوری نیست.

یعنی نه اسراییل و نه آمریکا قادر به حمله به راکتور فعالی مثل راکتور بوشهر نخواهند بود. بنابراین در کنار چنین راکتور فعالی که مصون از حمله‌ی نظامی است، ایران می‌تواند به غنی‌تر ساختن اورانیومی که الان در اختیار دارد بپردازد و اگر اراده‌ ای برای ساختن بمب اتمی داشت، تمام راه برای افزایش غلظت اورانیوم آن طی می‌شود. بدون مانع و بدون ترس از خطر هجوم خارجی!

ولی این خطر همیشه برای حمله‌ به نطنز یا قم و یا هر (تأسیسات) اتمی ایران وجود دارد و از این لحاظ راکتور اتمی فعال بوشهر به صورت یک استثناء درمی‌آید و این یکی از دلایل سیاسی عمده‌ای است که روسیه را وادار می‌کند تا زمانی که اورانیوم غنی‌شده‌ی فعلی ایران از ایران خارج نشده، راه‌اندازی راکتور بوشهر را به صورت جدی پیگیری نکند.

در حقیقت به نوعی فعال شدن راکتور بوشهر، گروگانی است در قبال اورانیوم غنی‌شده‌ای که در ایران وجود دارد و تا قبل از خروجش، مسأله‌ی افتتاح و راه‌اندازی راکتور بوشهر فقط می‌تواند روی کاغذ انجام گیرد.

بازتاب سیاسی اظهارنظرهای مقامات ایران در مورد توافق اولیه‌ی وین باعث اظهار دلسردی سخنگوی وزارت خارجه آمریکا شده است و در دیدار اوباما با رؤسای جمهوری روسیه و چین هم مسأله‌ی ضرورت فشار جدی‌تر بر ایران مطرح شده است. اکنون این سؤال مطرح است که آیا روسیه واقعاً در ارتباط با مناقشه‌ی هسته‌ای ایران، تغییر سیاست داده است؟

روس‌ها اعتقاد دارند که در طول یک سال گذشته روابط خودشان را با ایران اصلاح کرده‌اند. ولی این اصلاح رابطه، به معنای گرفتن جبهه‌ی سخت‌تر در قبال ایران هست و این نتیجه‌ی عدم همکاری ایران است در قبول خواسته‌های شورای امنیت منجمله روسیه.

روسیه سیاست روشن و اعلام‌شده‌اش مخالفت با تبدیل شدن ایران به یک قدرت نظامی اتمی است. ولی ‌‌آن‌ها هم حالا این احساس را دارند که مسیر برنامه‌های اتمی ایران در جهت تبدیل شدن بالقوه به یک قدرت نظامی اتمی است. بنابراین رفتار خودشان را با ایران تغییر داده‌اند.

عدم تحویل سامانه‌ی موشکی اف ۳۰۰ که مورد گلایه‌ی فرماندهان ارتش ایران و همین طور وزیر دفاع و رئیس کمیسیون امنیت ملی ایران بوده، نتیجه‌ی این نارضایتی است. ولی آخرین اقدامی که حالا روس‌ها صورت داده‌اند و به صورت آشکار وزیر انرژی آن‌ها آقای سرگی اشماتکو روز سه شنبه اعلام کرد، عدم راه‌اندازی راکتور اتمی بوشهر است که برای ایران از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.

ایران به هرحال نیازمند آخرین همکار جدی سیاسی‌اش، یعنی روسیه، بوده و هست. ولی حالا با رفتار نسبتاً خشن‌تر و انعطاف‌ناپذیرتر روسیه، ایران انزوای بیشتری پیدا می‌کند و در مقابل فشارهای هماهنگ بیشتری قرار می‌گیرد.

این فشارها را همان طور که شما اشاره کردید، بعد از دیدار رئیس جمهور آمریکا با رؤسای جمهوری روسیه و چین اکنون بیش از گذشته شاهد هستیم و هم‌زمان گزارش‌هایی که سازمان انرژی اتمی منعکس کرده و حالا نیز اظهار نظر اخیر وزیر انرژی روسیه دائر بر عدم تجهیز راکتور بوشهر. در حقیقت ایران در مقابل مجموعه‌ای از فشارها و عدم همکاری از جانب روسیه است.

بخشی از فشار بر حکومت ایران، اکنون به داخل هم برمی‌گردد. ظاهراً اختلاف در درون نظام سیاسی ایران بر سر چگونگی حل مناقشه‌ی هسته‌ای، بیش از گذشته بالا گرفته است. این اختلاف چگونه و تا چه اندازه در معادلات موجود موثر خواهد بود؟

باید در انتظار بمانیم. ولی آنچه شما اشاره کردید یک واقعیت است. ایران هنوز به نتیجه‌ی نهایی برای نحوه‌ی برخورد با این فشارها نرسیده‌ است. یک روز ایران می‌گوید شاید، یک روز می‌گوید ممکن است، یک روز می‌گوید خیر، یک روز هم می‌گوید حرف‌های من را درست نفهمیده‌اید و یک روز «بله»ی مشروط می‌گوید.

و این گفته‌ها نشانه‌ی اختلاف در درون نظام سیاسی ایران است، زیرا آن‌ها هم به توانایی‌های محدود خودشان واقف هستند و مقابله‌ی دست تنها با مجموعه‌ی فشارهای خارجی و هزینه‌ی بسیار سنگینی که تحمل این فشارها یقیناً به ایران و حتی نظام سیاسی ایران وارد می‌کند، باعث اصلی اختلاف در درون نظام سیاسی ایران است.

بعضی‌ها به انعطاف بیشتر اعتقاد دارند و بعضی‌ها بر ادامه‌ی راه فعلی و این عدم هماهنگی در درون نظام سیاسی ایران، باعث نحوه‌ی برخورد جدی‌تر با آن‌ها شده و حداقل کشورهای خارجی و گروه ۵+۱ با اعمال فشارهای زیادتر بر ایران، می‌خواهند این هماهنگی در داخل نظام سیاسی ایران را در جهت همراهی بیشتر با ‌‌آن‌ها، ایجاد کنند.