«حتی جلیلی هم جرأت نمی‌کند حقیقت را بگوید»

ایرج ادیب‌زاده

در حالی که گزارش‌های مختلف از جمله گفته‌های مقام‌های عالی‌رتبه آمریکایی و اروپایی حکایت از آن داشت که ایران با غنی‌سازی اورانیوم در خاک روسیه موافقت کرده‌ است، آقای سعید جلیلی مذاکره‌کننده‌ی ارشد هسته‌ای ایران در ژنو در بازگشت به تهران گفت: به هیچ وجه بحث غنی‌سازی اورانیوم در ایران از سوی ۱+۵ مطرح نشد.

در این باره با دکتر شاهین فاطمی، تحلیل‌گر سیاسی و رییس مرکز اروپایی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی در پاریس گفت و گو کردم و ابتدا از او پرسیدم خوش‌بینی غربی‌ها به توافق در گفت و گوهای ژنو و آن‌چه را که آقای جلیلی در فرودگاه تهران به خبرنگاران گفته‌اند، چه‌طور ارزیابی می‌کنید؟

کنفرانس مطبوعاتی سعید جلیلی در ژنو (عکس: گاردین)

من زیاد به صحبت‌های مقامات تهران اعتمادی ندارم. مسأله این است که اولاً احتمال دارد که آقای جلیلی اختیار نداشته ‌است که تا آن حدی پیش برود که در مصاحبه مطبوعاتی‌اش و در صحبت‌هایش در خارج حرف زد. شاید لازم ‌می‌بود طبق معمول ایشان به تهران برمی‌گشت و این‌ها باز دوباره با هم مشاوره می‌کردند و بعد هم جواب گنگی به دنیا می‌دادند.

اما مثل این‌که فشار بین‌المللی آن قدر زیاد بود که آقای جلیلی صحبت‌هایی - مخصوصاً در مصاحبه‌ی مطبوعاتی - کرد که حالا خیلی مشکل است که این‌ها را پس بگیرد.

از طرف دیگر آقای البرادعی به تهران می‌رود که آن هم در پیامد همین توافق‌های ژنو است. بنابراین حتی اگر این آخرین صحبت‌های آقای جلیلی در فرودگاه هنگام ورودش به تهران تکذیب هم بشود، باز هم اثری بسیار منفی در خارج خواهد گذاشت که صحبت‌های متناقض جمهوری اسلامی ادامه دارد.

من شخصاً سوای صحبت‌های آقای جلیلی زیاد به توافق در میان این نظرات خوش‌بین نیستم؛ ولی فکر می‌کنم هر دو نفر نیازمند این بودند که این سر و صدا را راه بیندازند که بله بله؛ همه چیز خوب بود و توافق شد و غیره و ذلک.

از طرفی آقای اوباما شدیداً در آمریکا برای این اشتباهاتی که در مورد جمهوری اسلامی مکرراً تا حالا اعمال کرده ‌است، تحت فشار است. یعنی ایشان درست ماهیت این رژیم را نمی‌شناسد و در سخت‌ترین شرایط که امروز مردم ایران علیه نظام قیام کرده‌اند، ایشان مثل این که می‌خواهد طناب نجاتی برای این غریق بیندازد و آن‌ها را از این مخمصه نجات بدهد که این بسیار، هم در آمریکا و هم در ایران، اثر سوئی خواهد داشت.

اروپایی‌ها هم با وجود این که اطلاعات خیلی بهتر و بیشتری دارند، ولی در ظاهر می‌خواهند جبهه‌ی متحد خودشان را با آمریکا حفظ کنند. بنابراین ما در مرحله‌ی اول یک جریان بسیار طولانی خواهیم بود از این نوع مطالب که یک حرفی می‌زنند؛ بعد پس می‌گیرند؛ بعد دوباره می‌زنند و وقت‌کشی می‌کنند. ولی سرانجام قضیه روشن است.

این‌ها چاره‌ای ندارند جز این‌که آن کاری را که باید شش سال پیش انجام می‌دادند، امروز با هزینه‌ی بسیار سنگین‌تری که به ملت ایران تحمیل کرده‌اند، انجام بدهند؛ و آن این است که دست از غنی‌سازی بردارند و سلاح هسته‌ای را به فراموشی بسپارند.

امید همه‌ی ما این بود که این کار خیلی خیلی زودتر می‌شد. ولی جمهوری اسلامی سرانجام تسلیم خواهد شد و تفاوت اصلی این خواهد بود که صدمات بسیار بسیار بزرگی به ملت ایران، به اقتصاد ایران و به حیثیت ایران در دنیا وارد آمده است.

سعید جلیلی و ویلیام برنز، معاون وزیر خارجه آمریکا در مذاکرات ایران و ۱+۵ (عکس: AFP)

به گزارش خبرگزاری‌ها در مذاکرات ژنو، گفت و گوهای تک به تک آمریکایی‌ها و نمایندگان جمهوری اسلامی هم صورت گرفت. حتی این مسأله در سایت اصول‌گرای «تابناک» هم آمده است؛ یعنی مذاکره‌ی مستقیم جمهوری اسلامی با آمریکا پس از ۳۰ سال. اما آقای جلیلی گفته‌اند ایشان دو بار با حضور نمایندگان دیگر با آمریکایی‌ها صحبت کرده‌اند. در این مورد نظر شما چیست؟

همان طوری که گفتم، این یک حکومت پلیسی است که حتی دبیر شورای امنیت ملی‌شان هم جرأت نمی‌کند حقیقت را بگوید و بر روی مواضعی بایستد. مسلماً همه ایشان را دیدند. یعنی نمی‌شود که مصاحبه‌ی مطبوعاتی را، صحبت‌هایی را که ایشان کرد که به فارسی هم بود و همه دنیا شنیدند و ترجمه هم شد، همه‌ی این‌ها را ایشان می‌خواهد امروز منکر شود و بازی را از اول شروع کند.

به نظر من این مسائل برای مملکت بسیار ایجاد زحمت خواهد کرد. ولی برای ما ایرانی‌ها که ۳۰ سال است شاهد این بازی هستیم؛ از دوران گروگان‌گیری گرفته تا جنگ با عراق، در تمام این موارد در این نظام تصمیم‌گیری بسیار مشکل بوده است. برای این‌که این‌ها نمی‌توانند از یک راه صحیح و بر مبنای منافع ملی یک مملکت، سیاست خارجی‌شان را تنظیم کنند و سردرگم هستند و حرکت‌هایی می‌کنند و بعد یک قدم به جلو و دو قدم به عقب.

همان طور که گفتم، این غیرمنتظره نبوده است. اما آن چیزی که خارجی‌ها می‌گویند، شاید بیشتر بشود به حرف آن‌ها اعتماد کرد. اگرچه آن‌ها هم در شرایط فعلی، مخصوصاً امریکایی‌ها، در گرداب عجیبی از کارهای خودشان گرفتارشده‌اند. چون آقای اوباما قبل از این‌که اصلاً بداند مسأله چه هست، در مبارزات انتخاباتی صحبت‌هایی کرد و بعد حالا گرفتار شده ‌است.

او گفت که من با جمهوری اسلامی ایران، بدون هیچ نوع شرطی مذاکره می‌کنم؛ تنها برای این‌که حرفی زده باشد. خلاف حرف آن افرادی که در مرحله‌ی اول در انتخابات داخلی حزب دموکرات رقیب ایشان بودند. خانم کلینتون که با این حرف مخالف بود، امروز وزیر خارجه است.

در مرحله‌ی نهایی آقای اوباما می‌خواست حرفی بزند که خودش را از موضع آقای مک‌‌کین، کاندیدای جمهوری‌خواهان متمایز کند. ولی امروز گرفتار شده است و دیری نخواهد پایید که ایشان به این اشتباه خودش پی‌‌ خواهد برد و همان طور که گفتم، هزینه‌ی تمام این بدبختی‌های جمهوری اسلامی را سرانجام ملت ایران و منافع ملی ما خواهد پرداخت.

این مذاکرات به عنوان آخرین امید جمهوری اسلامی ایران برای جلوگیری از صدور پنجمین قطعنامه‌ی شورای امنیت بود. فکر می‌کنید اگر جمهوری اسلامی ایران به قول‌هایی که آقای جلیلی در ژنو داده عمل نکند، با صدور پنجمین قطعنامه‌ی شورای امنیت، فشارهای بیشتر اقتصادی و سیاسی به ایران در دستور کار قرار می‌گیرد؟

تا آن‌جا که ممکن باشد، روس‌ها و چینی‌ها به علت حفظ منافع خودشان در ایران یا به چنین قطعنامه‌ای رأی نمی‌دهند یا آن را آن قدر آبکی می‌کنند که بی‌اثر باشد. ولی در پیامد آن، کشورهای اروپایی یا آن چیزی که امروز به نام «گروه‌های متعهد» اسمش را گذاشته‌اند، این‌ها می‌خواهند بین کشورهای اروپایی و ژاپن و احتمالاً هندوستان فشارهایی را وارد بیاورند که خارج از برنامه‌ی سازمان ملل و شورای امنیت باشد.

در هر صورت آن گزینه به نظر من احتمال این که انجام بشود، خیلی بیشتر از این است که شورای امنیت بتواند در این مورد به توافق برسد.