مذاکراتی که مثبت ارزیابی شد

نیک‌آهنگ کوثر

دیروز، مرحله‌ای دیگری از گفت و گوهای کشورهای ۵+۱ با ایران، با محوریت بررسی مسأله‌ی فعالیت‌های هسته‌ای ایران و لزوم یافتن یک راه حل مورد قبول طرفین برای از بن‌بست خارج کردن این مذاکرات، در ژنو برگزار شد و بر خلاف انتظار، بسیاری نتیجه این گفت و گوها را مثبت ارزیابی کردند و هر دو طرف، عملکرد طرف پیش رو را توأم با حسن نیت، خواندند.

در همین رابطه، با دکتر فریده فرهی، تحلیل‌گر سیاسی و استاد علوم سیاسی دانشگاه هاوایی آمریکا گفت و گو کردم.

خانم فرهی، هیلاری کلینتون وزیر امورخارجه آمریکا، اجلاس ژنو را سازنده خوانده است. از چه منظری می شود مذاکره را سازنده خواند؟

حداقل دو اتفاق در این جلسه افتاده که به نظر من مهم هستند؛ یکی این‌که آقای جلیلی و آقای برنز یک صحبت جداگانه در کنار این جلسه داشتند، و این‌طور که به نظر می‌آید، به گفته وزارت خارجه آمریکا، یک صحبت‌هایی شده که به بازرسان سازمان بین‌المللی انرژی اتمی اجازه داده شود که از تأسیسات قم دیدار کنند؛ و هم این‌که صحبتی شده، با این نقطه عطف که اورانیوم غنی شده‌ای که در نطنز با غلظت کم تولید می‌شود، برای بالا بردن خلوص، به کشور سومی ارسال شود و بعد احتیاجات طبی هسته‌ای ایران هم به همین ترتیب تأمین شود.

بنابراین، ایرانی‌ها در این جلسه، علاقه‌مندی خودشان را نشان دادند، و گفته‌اند که چنین چیزی امکان‌پذیر است. و از جهت دیگر این دولت اوباماست که دارد در این جهت خلاقانه فکر می‌کند. این مسأله نشان می‌دهد که دو طرف از آن فرمولی که تأکید می‌شد، هیچ نوع غنی‌سازی در ایران انجام نشود، دور شده‌اند و ایران هم دارد نشان می‌دهد که راجع‌به فرمولی که آمریکا دارد در مورد آن فکر می‌کند، حداقل جواب مستقیماً منفی نمی‌دهد. ‫از این جهت فکر می‌کنم که مسأله‌ی سازنده بودن، فرای این‌ است که فقط یک ملاقات بعدی‌ای میان کشورهای ۵+۱ و ایران وجود داشته باشد.

باراک اوباما گفته است که ایران باید گام‌های عملی سریعی بردارد.با توجه به سوابق ایران در مذاکرات چند سال گذشته، این گام‌های عملی را چگونه می‌توان تفسیر کرد؟

فکر می‌کنم، در مورد گام‌های عملی، یک فرمولی الان ایجاد شده که ایران خیلی سریع می‌تواند آن‌را نشان دهد؛ این‌که ایران اجازه دهد که آژانس قم را بازرسی کنند. بنابراین فکر می‌کنم، این همه سر و صدایی که قبل از انجام این ملاقات برپا شد، اجازه خواهد داد که ایران عکس‌العمل از خودش نشان دهد و به قول آقای اوباما یک گام عملی بردارد.

فریده فرهی، تحلیل‌گر سیاسی

مسأله‌ای که برای فعالان حقوق بشر اهمیت دارد، این است که در رابطه‌ای که میان آمریکا و ایران به‌وجود خواهد آمد؛ تنها عنصر مهم، غنی‌سازی هسته‌ای است و نقض حقوقِ بشر مطرح نمی‌شود. به نظر شما در حوزه‌ی حقوق بشر، آمریکا کوتاه خواهد آمد یا نه؟

مسأله، کوتاه آمدن نیست؛ این است که آمریکا چه انتخاب‌هایی پیش روی خود دارد و چه امکاناتی دارد در این حیطه مذاکره. فرمول ۵+۱ که وجود دارد، همیشه در ارتباط با مسائل هسته‌ای بوده است، بنابراین شرایط مشکلی است برای این‌که آمریکا حقوق بشر را در این فرمول وارد کند.

حالا اگر ایران و آمریکا در قبال مسائل دیگر، وارد یک مذاکره‌ی دوجانبه بشوند، آن یک چیز جدا است اما این فرمولی که الان وجود دارد، تأکید بر مسأله‌ی اتمی دارد.

جنبه‌ی دیگر این است که خود آمریکا در شرایطی نیست که بتواند در مورد مسائل حقوق بشر با ایران فعلا مذاکره کند. فرض کنید که آمریکایی‌ها به ایرانی‌ها بگویدند که شما نباید شکنجه بدهید. نماینده‌ی ایران می‌تواند در پاسخ به آمریکایی‌ها بگوید که خود شما در این ارتباط سیاست‌هایی را در پیش گرفته‌اید که نمی‌توانید به ایرانی‌ها درس بدهید.

آمریکایی‌ها نمی‌توانند ایراد بگیرند به نحوه‌ی بازداشت افراد بدون طی روند قضایی، چرا که آمریکا این کار را دارد در تمام دنیا انجام می‌دهد و هیچ نوع روند صحیح قضایی در این ارتباط انجام نمی‌شود.

بنابراین آمریکایی‌ها خودشان در یک موضع ضعیف قرار دارند اگر بخواهند این مسأله را پیش بکشند. بنابرین من فکر می‌کنم که تصمیم گرفته‌اند که در شرایط فعلی و در این سطح مذاکره، این مسأله را مطرح نکنند. البته این دلیل نمی‌شود که وزیر امور خارجه آمریکا یا آقای اوباما در ملاء عام حقوق بشر را پیش نکشند؛ اما در محیط مذاکره فکر می‌کنم پیش کشیدن این امر برای آمریکایی‌ها سخت خواهد بود.

با توجه به نتایج اولیه مذاکره، فکر می‌کنید که مسأله اعمال تحریم‌های بیشتر منتفی شده است؟

منتفی نمی‌تواند باشد؛ اما مسلماً این یک روند طولانی است و آمریکایی‌ها تا آن‌جایی که بتوانند و به علاوه اروپایی‌ها، فشار را بر ایران وارد خواهند کرد، اما آن چیزی که به نظر من در این مقطع مهم است این است که آن‌چه دیروز اتفاق افتاد؛ بیش از آن چیزی است که همه انتظار داشته‌اند. یعنی این که هر دو طرف مذاکرات را سازنده خواندند و ایده‌هایی مطرح شد که قبلاً مطرح نشده بود.

در نتیجه، این نشان می‌دهد که هر دو طرف پتانسیل انعطاف را از خودشان نشان داده‌اند؛ حالا این‌که این پتانسیل فعلیت پیدا کند، چیزی است که باید دید. ولی حداقل در ارتباط با اتفاقاتی که دیروز افتاده، می‌توانیم بگوییم که این یک قدم مثبتی بوده است؛ حالا به کجا خواهد کشید، خدا داند!