غنی‌سازی قم «موجب همراهی روسیه و چین با غرب»

ایرج ادیب‌زاده

آخرین مهلت جامعه جهانی برای کشاندن جمهوری اسلامی به پای میز مذاکره به پایان رسید. پنجشنبه اول اکتبر برابر با ۹ مهرماه نمایندگان بریتانیا، فرانسه، چین، روسیه و آمریکا در ژنو گرد هم می‌آیند تا درباره‌ی برنامه‌ی هسته‌ای ایران گفت و گو و تصمیم‌گیری کنند.

در این باره با رضا تقی‌زاده، تحلیل‌گر سیاسی مقیم لندن گفت و گو کردم و نخست از او پرسیدم این نگاه مثبت که آقای جلیلی به آن اشاره می‌کنند، فکر می‌کنید ناشی از وضعیت بد اقتصادی کنونی ایران است یا رویدادهای پس از انتخابات یا نزدیکی نظر قدرت‌های بزرگ جهان در مورد پرونده‌ی هسته‌ای یا باز هم تاکتیک وقت‌کشی؟

ممکن است مجموعه‌ی این‌ها باشد و ممکن است هیچ کدام از این‌ها نباشد. یعنی اصلاً نگاه مثبتی آن طور که طرف مقابل انتظار دارد، از این گفت و گوها نباید انتظار داشت.

در گذشته اگر این نگاه مثبت نبود، اصلاً این گفت و گوها صورت نمی‌گرفت. ولی ما شاهد بودیم که چهار دور آقای لاریجانی در مقام دبیر شورای امنیت ملی و دو بار آقای جلیلی با نگاه مثبت در این مذاکرات شرکت کردند. اگر نگاه مثبت نبود، به این مذاکرات نمی‌رفتند. ولی مذاکرات نتیجه‌ای نداد و در نهایت با شکست روبه‌رو شد.

باید انتظار داشته باشیم که اگر واقعاً دو طرف آماده‌ی تعامل با همدیگر باشند و آماده‌ی گذشت باشند، انتظار به نتیجه رسیدن داشته باشند. من فکر می‌کنم که اگر این نگاه مثبت واقعیت داشت و این‌ها پنجشنبه به جلسه‌ی مذاکره بروند، حداقل انتظاری که باید داشت این است که روی جدول‌ زمان‌بندی‌شده برای پیشرفت مذاکرات به توافق برسند.

به این معنی که مثلاً بگویند اگر تا هفته‌ی بعد از آغاز مذاکرات، یعنی هفت روز بعد از شروع ماه اکتبر، به نتیجه‌ی مثبتی رسیدند، ایران متعهد شود مثلاً به پروتکل الحاقی بپیوندد و اجازه بدهد که بازرسی‌های سرزده از تأسیسات مشکوک صورت بگیرد و متقابلاً گروه ۱+۵ هم وعده بدهد که می‌تواند مقدمات لغو بعضی از تحریم‌ها را فراهم کند و بدین ترتیب مذاکرات جلو برود.

ولی اگر طرف بگوید که من نگاهم مثبت است ولی طرف دیگر نگاهش مثبت نبود، برای این‌که ما می‌خواستیم همه‌ی آن چیزهایی که را داشتیم و فکر می‌کنم حقمان است، نگه داریم؛ ولی آن‌ها اجازه به ما نمی‌دادند و کارشان غیرقانونی است. بنابراین مذاکرات در همان شروع با وجود اعلام این که نگاه مثبت دارند به شکست کشیده می‌شود.

اقدامات بعدی اگر این مذاکرات به نتیجه برسد، در چه مسیری خواهد بود؟

آن امکاناتی که وجود دارد، امکانات نامحدودی نیست؛ یا به هر حال دو طرف آماده‌ی توافق و پیشرفت مذاکرات هستند. بنابراین باید در این فاصله‌ی دو ماهه انتظار داشته باشیم که به نتایج ملموسی برسند؛ یا این که گفت و گوها در شروع اگرچه اعلام خوش‌بینی هم نسبت به آن می‌شود، تدریجاً فاصله‌ی بین دو طرف را زیادتر کند و به انتها برسد و معلق بماند.

در این صورت یکی از گزینه‌ها این است که باز هم میانجی‌گری‌هایی برای وصل کردن دوباره‌ی این‌ها صورت بگیرد؛ یا این‌که به نقطه‌ی کور برسند و اعمال تحریم‌ها اولین مرحله‌ی تنبیهاتی باشد که بایستی انتظار داشت گروه ۱+۵ برای راه آوردن ایران به شورای امنیت پیشنهاد کند.

از طرفی ایران به هر حال فکر می‌کند که این حقش است. ولی در حاشیه‌، وقتی این دو طرف که با هم صحبت می‌کنند، کشورهای دیگر به انتظار نشسته‌اند که ببینند نتیجه‌ی مذاکرات به کجا می‌رود؛ من‌جمله کشورهای منطقه نظیر عربستان سعودی و مصر و همین طور اسراییل.

البته آمریکا هم به عنوان مدعی شماره‌ی یک در این مورد هم صاحب نظر است و هم تأثیرگذار. سیاست‌گزاران آمریکایی هم در داخل جامعه‌ی خودشان با مشکل روبه‌رو هستند که به حزب مخالف، به سنا و به مطبوعات پاسخ بدهند که در مقابل ایران چه خواهند کرد.

انتظار می‌رود فشارها علیه ایران زیادتر بشود و آن‌هایی که طرفدار گزینه‌های سخت‌تر علیه ایران هستند، شرایط مساعدتری پیدا کنند.

شما از گره کور در مذاکرات صحبت کردید که اگر به آن مرحله برسد، مسأله‌ی تحریم‌ها پیشنهاد و اعمال می‌شود. این تحریم‌ها این بار فکر می‌کنید که چه چیزهایی را شامل شود؟

به نظر می‌رسد که در طول دو ماه گذشته یک بازبینی نسبت به نحوه‌ی اعمال فشار علیه ایران صورت گرفته است و در آن گزینه‌هایی که از پیش مطرح بوده‌اند، تجدید نظر شده است.

ممکن است که در برخورد تازه، فروش بنزین در شمول تحریم‌ها قرار نگیرد، ولی بعضی از کشورها نظیر آمریکا این کار را داوطلبانه انجام دهند. برای این‌که تصور این است که به این بهانه دولت ایران می‌تواند قیمت‌ بنزین را بی‌نهایت بالا ببرد و تقصیر را به گردن تحریم‌هایی بیندازد که علیه ایران اعمال شده است. از این لحاظ هم درآمد ریالی دولت بالا خواهد رفت، هم جلوی قاچاق مواد سوختی را خواهند گرفت و به هر حال برنامه‌ی سوختی‌شان را به کمک خارج تنظیم می‌کنند.

ولی از طرفی ممکن است که این تحریم بدون اعلام تحریم، ولی با اعمال فشارهای مالی و بانکی به روی صادرات نفت ایران متمرکز شود. شما توجه دارید که به هر حال وقتی این نفت فروش می‌رود، بایستی از طریق سیستم بانکی این پول به خزانه‌ی دولت ایران واریز شود و اگر این محدودیت‌های مالی‌ که وجود دارد از بخش تجاری به بخش نفت هم تسری پیدا کند، این نقل و انتقالات بی‌اندازه دشوار می‌شود. هم‌چنین می‌شود کشورهایی مثل عربستان سعودی را که از این ماجرا ناراضی خواهند بود، تشویق کرد که بازارهای صادراتی نفت ایران را اشغال کند.

ایران در شرایط فعلی حدود دو میلیون بشکه در روز صادرات نفت دارد و عربستان سعودی دارای چهار میلیون بشکه ظرفیت اضافه‌ است. بنابراین به تدریج و به راحتی می‌تواند بازارهای نفتی ایران را با دادن تخفیف‌های بیشتر به ژاپن و چین و کشورهای آسیایی و همین طور محدود کشورهای اروپایی تأمین کند و این از جمله عواملی است که به هر حال دولت ایران در میان‌مدت بسیار از آن لطمه خواهد دید.

می‌خواهم بر این تأکید کنم که نگرش به نوع تنبیهاتی که علیه ایران می‌شود، تغییر کرده است و حالا نفت خام ایران و سیستم بانکی هدف قرار گرفته‌اند.

برخی کارشناسان پیش‌بینی کرده‌اند که بعید نیست ایران در مذاکرات اول اکتبر یعنی فردا پیشنهاد دیدار بازرسان خارجی از مرکز اتمی جدید در حومه‌ی شهر قم را بدهد. فکر می‌کنید این تاکتیک ممکن است در ائتلاف بین‌المللی کنونی شکاف ایجاد کند؟

بسیار بعید است. این اعلامیه دو روز پیش صورت گرفته است؛ بدون این که تاریخی برای بازدید از تأسیسات قم تعیین شود. اگر این بازدید انجام شود و ثابت شود که تأسیسات قم در زمانی ساخته شده یا شروع به ساخت شده که ایران معاهده‌ی الحاقی و کد ۳.۱ را بعد از توافق‌نامه‌ی سعدآباد پذیرفته بوده، یعنی از سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۶، آن وقت موقعیت برای ایران بسیار دشوارتر خواهد شد.

ضمن این‌که به هر حال وضعیت موجود در این سایت، کمک می‌کند که کشورهایی مثل چین یا روسیه که اطلاعات بیشتری از این سایت پیدا خواهند کرد، همراه با بقیه‌ی کشورهای شورای امنیت شوند. یعنی بازی در این سایت انتظار می‌رود ثابت کند که این واحد نمی‌توانسته است واحدی برای تولید سوخت برای مصرف در یک رآکتور اتمی باشد و به هر حال هدف‌های دیگر و جنبه‌های دیگر این منبع مورد نظر بوده است.