«اگر مذاکرات به جایی نرسد، آمریکا قوی‌تر خواهد بود»

نیک‌آهنگ کوثر

به دنبال ناآرامی‌های رخ داده بعد از انتخابات ریاست جمهوری در ایران دولت آمریکا که تمایل داشت هرچه سریع‌تر با ایران وارد گفت ‌و گو شود، با موانع متعددی روبه‌رو شده است.

در همین رابطه با خانم دکتر فریده فرهی، استاد علوم سیاسی دانشگاه هاوایی گفت و گو کردم.

خانم دکتر فرهی، با توجه به علائم پیچیده‌ای که از سوی ایران به تمام دنیا‌ فرستاده می‌شود، می‌توان پیش‌‌بینی کرد گفت ‌و گوها میان ایران و آمریکا چه زمانی انجام خواهد شد و آیا برای برقراری رابطه در محدوده‌ی زمانی فعلی تمایلی وجود دارد‌؟

همان‌طور که می‌دانید هیچ چیز در ایران مشخص نیست. برای این‌که شرایط بحرانی است و دولت ایران یا حداقل کسانی که موضعی تندرو در ارتباط با رابطه با آمریکا داشته‌اند، همیشه گفته‌اند که حاضر نیستند از موضع ضعف با آمریکا مذاکره بکنند.

بنابراین هم شرایط بحرانی و اختلافات موجود و هم موضع ضعیف‌ شده‌ی ایران در جهتی است که باعث می‌شود ایرانی‌ها به احتمال زیاد علاقه‌ای نداشته باشند با دولت اوباما صحبت بکنند. از طرف دیگر دولت اوباما خودش را در شرایطی می‌بیند که فکر می‌کند باید با دولت ایران مذاکره بکند.

برای این که آن‌ها پیش خودشان سه بدیل می‌بینند. از یکطرف یا دولت ایران حاضر است با آن‌ها مذاکره بکند و به خاطر موضع ضعیفی که دارد، ممکن است حاضر باشد به خاطر شرایط داخلی و ایجاد مشروعیت داخلی این مذاکره را ادامه بدهد.

از یک طرف فکر می‌کند دولت ایران اصلاً حاضر نخواهد بود با آمریکا مذاکره بکند. و یک بدیل وسط هم وجود دارد که ایران مثل گذشته پای میز مذاکره بیاید و سعی بکند از این مذاکره مشروعیت پیدا بکند، ولی در عین حال کاری را نخواهد انجام بدهد.

دولت اوباما از دید خودش به هر حال باید راه مذاکره را پیش ببرد که بتواند در موقعیت قوی‌تری باشد. اگر ایران نخواهد در این مذاکرات شرکت بکند یا مذاکرات به جایی برسد، دولت آمریکا احساس می‌کند که موقعیتش قوی‌تر خواهد بود برای این‌که بتواند تحریم‌های بیشتری با کمک کشورهایی مثل چین و روسیه علیه ایران اعمال بکند. یعنی فکر می‌کند بعد از این‌که مذاکرات به جایی نرسد، دستش قوی‌تر خواهد بود.

در طول چند سال اخیر، دولت روسیه بارها از ایران به‌عنوان برگی برای مذاکره با دولت آمریکا استفاده کرده است. فکر می‌کنید برای دولت اوباما این گزینه‌ی خوبی باشد که از روسیه برای نزدیک‌تر شدن به ایران استفاده کند؟

این برنامه‌ی آقای اوباما است. مسلماً آمریکایی‌ها فکر می‌کنند بعد از این‌که آمریکا سعی اساسی خودش را در ارتباط با ایجاد رابطه کرد، می‌تواند روسیه را به طرف خودش بیاورد. ولی من شخصاً فکر می‌کنم این یک اشتباه اساسی از طرف دولت اوباما است.

برای این‌که از دید من، بهبود رابطه بین ایران و آمریکا هیچ نفعی برای دولت روسیه ندارد. بنابراین به نفع دولت روسیه است که هردو طرف را بازی بدهد و باعث بشود که این رابطه‌ی بسیار ناکارآمد و مشکل‌ساز ادامه پیدا بکند. اگر رابطه‌ی آمریکا و ایران در جهت بهبود قدم بردارد، روسیه دیگر پایگاه مهمی در خاورمیانه نخواهد داشت.

در طول هفته‌های اخیر، بارها و بارها از طرف سران نظام این مسأله مطرح شده است که آمریکایی‌ها قصد داشتند در امور داخلی ایران در محدوده‌ی زمان انتخابات دخالت کنند. فکر می‌کنید گفتن این حرف تأثیری در روند برقراری رابطه میان ایران و آمریکا داشته باشد یا نه؟

مسلماً برای آقای خامنه‌ای تأثیری نخواهد داشت. ببینید در این انتخابات آن چیزی که مشخص شد، این بود که در ایران دو دیدگاه در ارتباط با سیاست خارجی ایران وجود دارد ـ من مشخصاً می‌گویم در ارتباط با سیاست خارجی و نه مسأله‌ی هسته‌ای! ـ برای این‌که واقعاً مشخص شد که مسأله‌ی هسته‌ای در کنار این دید وسیع‌تر در ارتباط با سیاست خارجی وجود دارد.

از یک‌طرف کاندیداهایی داشتید که معتقد بودند ایران باید سیاست تنش‌زدایی را دنبال بکند تا بتواند مسایل داخلی‌اش را حل بکند. یعنی می‌گفتند دیگر بس است، این‌قدر با دنیا نجنگید. ما مسایل جدی‌تری در داخل مملکت‌ داریم.

از طرف دیگر، دیدگاه آقای احمدی‌نژاد را داشتید که می‌گفت ما باید چالش خود را در ارتباط با دنیا ادامه بدهیم. سیاست تهاجمی خودمان را ادامه بدهیم، برای این‌که نیروهای امپریالیستی اجازه نمی‌دهند ما در درون کشور پیشرفت بکنیم و توسعه پیدا بکنیم.

بنابراین سیاست تهاجمی در ارتباط با روابط خارجی یک اصل در ارتباط با مواضع آقای احمدی‌نژاد بود. و آقای خامنه‌ای هم در نمازجمعه خیلی مشخص گفتند که در این ارتباط موضع‌شان نزدیک‌تر به آقای احمدی‌نژاد است تا کسان دیگر.

در این ارتباط، آقای رفسنجانی به‌عنوان نماد آن کسان دیگر مطرح شده بودند. بنابراین هرچقدر هم آقای اوباما بگوید ما در ایران دخالتی نداریم، از دیدگاه کسانی مثل آقای خامنه‌ای و آقای احمد‌ی‌نژاد این قابل قبول نیست. مسلماً حرف‌هایی که آقای اوباما می‌زند روی عده‌ای تأثیر دارد، ولی بر کسانی که قدرت را در ایران قبضه کرده‌اند، تأثیر نخواهد داشت.

فکر می‌کنید با توجه به چند دستگی‌هایی که در میان سران نظام جمهوری اسلامی ایران در طول چند روز اخیر، مثل سخنان آقای هاشمی رفسنجانی در نمازجمعه و یا تأکید آقای خاتمی روی برگزاری یک رفراندوم برای تعیین مشروعیت دولت مشاهده شده‌، دولت اوباما در عرصه‌ی بین‌المللی چه مشکلاتی با دولت فعلی آقای احمدی‌نژاد خواهد داشت‌؟

این مشکل بسیار مهمی برای آمریکا است و مسلماً در یکی دو ماه آینده به این مسأله خیلی فکر خواهد کرد و برای همان هم هست که حداقل برای کوتاه‌مدت سعی خواهد کرد تا آنجایی که می‌تواند رفتاری نداشته باشد که مشروعیت این دولت را مطرح بکند.

ولی همان‌طور که قبلا گفتم، نهایتاً خود آقای اوباما وقت سپتامبر را مطرح کرد. تا آن موقع دولت اوباما جوابی از دولت ایران خواهد خواست، برای این‌که مسأله‌ی اتمی برای آمریکا یک مسأله‌ی مهم است و فکر می‌کنند اگر با ایران در این رابطه مذاکره نکنند، ایران فرصت خواهد داشت که برنامه‌ی اتمی‌اش را در جهتی که آمریکا نمی‌خواهد، پیش ببرد.

برای همین این یک مشکل اساسی برای دولت آمریکاست و برای همین هم هست که تا حد زیادی می‌توانیم بگوییم که در این دوران بهترین راهی که برای خودش پیشه کرده است، سیاست سکوت است تا ببیند در ایران چه می‌شود.