«ایران در اولویتی بالاتر از فلسطین، برای اسرائیل»

برگردان: احسان نوروزی

آن‌طور که مقامات ارشد اسرائیل که با بنیامین نتانیاهو، نخست ‌وزیر این کشور رابطه نزدیکی دارند و در حال تدوین سیاست‌های وی هستند می‌گویند، دولت جدید اسرائیل رسیدگی به موضوعاتی اساسی همچون گفت ‌و گوهای صلح با فلسطینی‌ها را به زمانی موکول خواهد کرد که در تلاش‌های ایالات متحده برای متوقف ساختن برنامه هسته‌ای مشکوک به ساخت سلاح ایران و نیز محدود ساختن دامنه رو به گسترش تأثیرگذاری ایران در منطقه پیشرفتی حاصل شود.

دانیل آیالون، معاون وزیر امور خارجه و از اعضای پارلمان اسرائیل که پیش‌تر سفیر این کشور در ایالات متحده بود، گفت: «اگر بخواهیم همان مسایل گذشته را در اولویت قرار دهیم، شرایط دشواری پدید می‌آید.» وی افزود: «در حالی که ایرانی‌ها مشغول خرابکاری هستند، ما اگر بخواهیم هم نمی‌توانیم یک روند سیاسی واقعی را در قبال فلسطینی‌ها در پیش بگیریم.»

وضعیت نوظهور در اسرائیل، که نسبت به دولت‌های گذشته با تغییرات چشمگیری همراه بوده است، برای رئیس‌ جمهور اوباما که در مسأله تشکیل کشور مستقل فلسطینی که از اهداف اصلی سیاست خارجی‌اش بود، پیشرفت سریعی داشت، چالشی بزرگ است. اوباما در تلاش است تا مذاکره با ایران را آغاز کند و این بخشی از تلاش گسترده‌تر دولت وی برای کاستن از سرعت پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران و محدود کردن روند رو به رشد قدرت تأثیرگذاری ایران در خاورمیانه است.

مقامات آمریکایی نگران ارتباط این دو موضوع با یکدیگر هستند و در واقع مایل‌اند با بهره‌گیری از پیشرفت حاصل‌شده در گفت ‌و گوهای اسرائیل ـ فلسطین برای محدود ساختن دامنه تأثیرگذاری ایران که از طریق سازمان‌های ضد اسرائیلی همچون حزب‌الله و حماس اعمال می‌شود، کاری بر خلاف پیشنهاد اسرائیلی‌ها انجام دهند.

یکی از مقامات ارشد ایالات متحده که به شرط افشا نشدن هویت خود حاضر به گفت‌ و گو شد، گفت: «ما باید بسیار محتاطانه عمل کنیم تا به جمع‌بندی برسیم که رویکرد آن‌ها در قبال چنین ارتباطی چه خواهد بود. ما داریم وارد معامله با ایران می‌شویم، جون آنجا رفتارهایی وجود دارد که ریشه بسیاری از مشکلات اساسی ما است. ما بدون توجه به موضوعات دیگر، این روند را ادامه خواهیم داد. به همین ترتیب، مسأله فلسطین هم از جمله موضوعاتی است که بدیهی است حل ‌و فصل آن تأثیر عمیقی بر منطقه خواهد داشت.»

این مقام آمریکایی به این نکته هم اشاره کرد که دولت اوباما پیش‌تر هم با انتساب مقامات خوش‌نام عالی‌رتبه (سناتور سابق، جرج میچل، برای مسأله فلسطین و دنیس راس، از مذاکره‌کنندگان پیشین صلح، برای مسأله ایران) برای تدوین ماهرانه سیاست‌های دولت و اجرای آن‌ها، نشان داده است که به حل ‌و فصل هم‌زمان هر دو موضوع متعهد است.

اگرچه مقامات اسرائیلی از دیرباز در مورد ایران ابراز نگرانی می‌کردند، اما نتانیاهو تهدید تهران را چنان حاد می‌پندارد که سیاست‌های اسرائیل در قبال فلسطین را هم بر این اساس تدوین می‌کند. این یک چرخش اساسی در رویکرد اسرائیل است که مسأله تشکیل کشور مستقل فلسطینی را حتی با وجود تصویب شدن آن، به مسأله‌ای پیچیده در مقیاس منطقه‌ای و نیز بین‌المللی تبدیل می‌کند.

نتانیاهو بلندپروازی‌های منطقه‌ای ایران را با جاه‌طلبی‌های آلمان در سال ۱۹۳۸ مقایسه می‌کند / عکس‌ها: AFP

نتانیاهو بلندپروازی‌های منطقه‌ای ایران را با جاه‌طلبی‌های آلمان در سال ۱۹۳۸ مقایسه کرده و دولتی را هم تشکیل داده است که در این مورد با او اشتراک نظر دارند. اوزی آراد، مشاور امنیت ملی نتانیاهو، رسماً از ایالات متحده خواست که اقدامات شدیدتری علیه این کشور اسلامی انجام دهد، وی مذاکرات دیپلمایتک با ایران را هم با «مصالحه» یکسان دانست.

اوباما و نتانیاهو قرار است ماه آینده در واشنگتن با یکدیگر دیدار کنند. در هفته‌های باقی‌مانده، نخست ‌وزیر اسرائیل که اواخر ماه گذشته رسماً کار خود را آغاز کرد، می‌خواهد طرح پیشنهادی خود در مورد نحوه مواجهه با این مسایل را آماده کند و به نظر می‌رسد او در حال فراهم کردن مقدمات است تا مباحثات شدیدی با رئیس ‌جمهور آمریکا داشته باشد.

مارتین ایندیک، مدیر مرکز ارزیابی سیاست‌های خاورمیانه در موسسه بروکینگز و از مذاکره‌کنندگان سابق صلح که با مقامات آمریکایی و اسرائیلی هم رابطه نزدیکی دارد، گفت: «نتانیاهو از همین حالا انتظار این را دارد که وقتی می‌گوید "ایران، ایران، ایران" اوباما در پاسخ او بگوید "فلسطین، فلسطین، فلسطین" نتانیاهو انتظار دارد اوباما به او بگوید که برای نتیجه‌بخش بودن سیاست‌هایمان در قبال ایران، ما باید مسأله فلسطین را هم پیگیری کنیم.»

با تقسیم شدن رهبری فلسطینی‌ها به دو بخش مجزای کرانه غربی (رود اردن) و نوار غزه، و روی کار آمدن ائتلاف راست‌گرا به رهبری نتانیاهو در اسرائیل که عموماً با هرگونه توافق صلح که منجر به ایجاد کشور مستقل فلسطینی شود مخالف‌اند، انتظار می‌رود که دولت اسرائیل اگر نگوییم هیچ، امتیازات بسیار کمی به فلسطینی‌ها بدهد. از این گذشته، مشاوران نتانیاهو معتقدند ایران نشان داده است که تهدیدی آنی و بسیار جدی‌تر است.

آیالون گفت: «اگر بخواهیم واقع‌گرایانه نگاه کنیم، ما باید جلوی ایران را بگیریم» و تا زمانی که این اتفاق رخ دهد، دولت اسرائیل تا حد زیادی اقدامات خود در مورد فلسطین را به تلاش برای بهبود وضعیت اقتصادی و تقویت نهادهای مدنی آن‌ها محدود خواهد کرد.

وی با اشاره به دیدگاه اسرائیل در مورد حرکت جمهوری اسلامی به سوی دست‌یابی به قابلیت ساخت تسلیحات هسته‌ای گفت: «باید این نکته را در نظر گرفت که آن‌ها ظرف چند ماه آینده می‌توانند به این توانایی دست یابند، اما در آن سوی ماجرا، به ‌سادگی می‌توان در جدول زمانی برای ایجاد کشور مستقل فلسطینی تغییراتی ایجاد کرد.»

ایران که بر خلاف اسرائیل معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای (NPT) را امضا کرده است، همواره به تأکید و تصریح گفته است که دست‌یابی به انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای را حق مسلم خود می‌داند و در پی دست‌یابی به توانایی ساخت سلاح نیست. اسرائیل هم اگرچه رسماً توانایی خود برای ساخت این نوع تسلیحات را تایید نکرده است، اما کمتر کسی است که نداند این کشور تسلیحات هسته‌ای در اختیار دارد.

در یک تلاقی منافع نامتعارف، در میان رهبران کشورهای عربی هم افراد بسیاری را می‌توان یافت که همچون نتانیاهو بر اهمیت موضوع ایران تأکید دارند و نسبت به تلاش آمریکا برای برقراری روابط با تهران ابراز نگرانی می‌کنند؛‌ این چیزی است که مقامات عرب، آمریکایی و اسرائیلی می‌گویند.

جرج میچل به برخی از گروه‌های یهودی گفت از این‌که در جریان نخستین سفر او به منطقه پس از انتساب به‌عنوان نماینده ویژه دولت اوباما، رهبران اعراب در گفت ‌و گوهای خود چندین و چند بار نام ایران را بر زبان می‌آوردند، شگفت‌زده شده است. در روزهای اخیر، دولت مصر گروهی از شبه‌نظامیان حزب‌اللهِ تحت حمایت ایران را که مظنون به برنامه‌ریزی برای حمله به نقاطی در خاک مصر و نیز قاچاق سلاح و مبارزان به اسرائیل بودند، دستگیر کرد.

در جریان جنگ امسال میان اسرائیل و حماس، پس از آن‌که مصر از گشودن مرز خود با غزه سر باز زد و اجازه نداد تا ساکنان غزه بتوانند از جنگ در امان بمانند، سید حسن نصرالله، رهبر حزب‌الله لبنان، خواستار برکناری حسنی مبارک، رئیس‌ جمهور مصر شد. مصر اخیراً اقدامات خود برای مبارزه با قاچاق در طول این مرز را تشدید و تقویت کرده است. این مرز همان جایی است که شبکه‌ای از تونل‌هایی که در سرتاسر آن حفر شده است، مجرای اصلی عبور گروه اسلام‌گرای تندرویی نظیر حماس است.

قرار است اوباما و نتانیاهو، ماه آینده در واشنگتن با یکدیگر دیدار کنند

مراکش به روابط دیپلماتیک خود با ایران پایان داده و عربستان سعودی هم از تلاش‌های ایران برای تأثیرگذاری در منطقه انتقاد کرده است. این‌ها نشانه‌هایی از دشمنی دیرینه میان جهان عرب با اکثریت سنی و امپراتوری سابق پارس ـ ایران کنونی ـ با اکثریت شیعه است. بلندپروازی‌های هسته‌ای ایران، بر عمق و دامنه بی‌اعتمادی‌های موجود افزوده است.

یکی از مقامات آمریکایی گفت: «کشورهای عربی، ایران را یک تهدید جدی می‌دانند. آن‌ها مداخله ایران در کشورهای دیگر را می‌بینند؛ برنامه هسته‌ای ایران را می‌بینند. آن‌ها می‌خواهند مطمئن شوند که اقداماتی که ما انجام می‌دهیم بر ایرانی‌ها تأثیر می‌گذارد و موجودیت آن‌ها را در معرض تهدید قرار نمی‌دهد.»

اما بر خلاف دولت نتانیاهو، کشورهای عربی خواستار پیشرفت در در مسأله فلسطین هم هستند. عبدالله دوم، پادشاه اردن، سه‌شنبه هفته گذشته در کاخ سفید با اوباما دیدار کرد و این پیام را به او رساند. او اولین رهبر عربی بود که پس از روی کار آمدن اوباما، در کاخ سفید با او دیدار کرد.

پس از آن، اوباما ابراز امیدواری کرد که «در چند ماه آینده شما از هر سو شاهد مواضعی خواهید بود که با حسن‌ نیت همراه است.» او جزئیات بیشتری در این‌ باره ارائه نکرد، اما این نکته را افزود که «کشورهای منطقه احتمالاً به‌ خوبی می‌دانند که برای اعتمادسازی، چه گام‌های میانجی‌گرانه‌ای باید برداشته شود.»

حالا رهبران فلسطینی نگران این هستند که دولت اسرائیل از تأخیر در مذاکره برای ایجاد کشور فلسطین بهره بگیرد تا اراضی خود در کرانه غربی را گسترش دهد و گام‌های دیگری هم بردارد تا توافق پیشین در مورد قلمرو کشور آینده فلسطین را مخدوش کند؛ مثلاً بخواهد تلاش کند تا از حضور اعراب در غرب اورشلیم بکاهد.

صائب ارکات، مذاکره‌کننده ارشد فلسطینی‌ها گفت: «موضوع ما یک موضوع مستقل است. ما چیزی جز یک توافق مشخص که از راه‌ حل دو کشور برای توقف اقدامات معطوف به ایجاد و استقرار آن‌ها حمایت کند، نمی‌خواهیم.»

تحلیل‌گران اسرائیلی و مشاوران نتانیاهو می‌گویند اگرچه تمرکز او روی ایران ممکن است از احتمال پیشرفت زودرس در مسأله ایجاد کشور فلسطینی بکاهد، اما اسرائیل آماده است تا گام‌های بلندتر و منسجم‌تری رو به جلو بردارد؛ اگر اوباما و کشورهای عربی اعلام کنند که با دیدگاه این کشور در مورد ایران موافق‌اند.

دن دایکر، از تحلیل‌گران ارشد مرکز امور عمومی در اورشلیم (از اتاق‌های فکر نزدیک به دولت نتانیاهو) گفت: «رویکرد نتانیاهو همه انتظارات و تفاهمات ما در مورد این‌که در کجای ماجرا هستیم را دستخوش تغییر کرد.» وی افزود: «در توصیف وضعیت منطقه فقط همین را می‌توان گفت که ایران در حال اوج گرفتن است، فاصله بسیار کمی با تولید تسلیحات هسته‌ای دارد و تقریباً همه کشورهای خاورمیانه را بی‌ثبات کرده است.»