پیام اوباما به ایران، تانگویی یک نفره یا دو نفره؟

نیک‌آهنگ کوثر

در طول سه روز گذشته، رسانه‌های غربی و حتی شخصیت‌های سیاسی جهانی در‌باره پیام نوروزی باراک اوباما به مردم و دولت ایران اظهار نظر کرده‌اند. این پیام حتی اگر آن را تاریخی هم ندانیم، اما نشان دهنده تغییر منطق واشینگتن از جنگ به صلح است.

خاوریر سولانا، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا‌، این پیام را مثبت و سازنده خواند. سولانا همچنین اظهار امیدورای کرده است که مقام‌های ایرانی واکنشی عاقلانه به این پیام نشان دهند. سولانا گفت امیدوار است که این حرکت باب جدیدی را بگشاید که نهایتاً به حل مشکلات هسته‌ای هم بیانجامد.

آنگلا مرکل، صدر اعظم آلمان نیز از این پیام استقبال کرد و گفت این دقیقاً همان چیزی است که اروپایی‌ها انتظارش را داشته‌اند، ارائه یک پیشنهاد به ایران.

اما نیکلاس سارکوزی، رئیس جمهوری فرانسه ضمن مثبت خواندن پیام، خواستار برجای ماندن تحریم‌ها علیه ایران شده است. رسانه‌های غربی نیز در روزهای اخیر از زوایای متفاوتی ماجرا را بررسی کرده‌اند.

شبکه تلویزیونی فاکس‌نیوز در برنامه‌های مختلف خود با دعوت از دست ‌راستی‌ها سعی کرده‌اند لحن ملایم اوباما را نشانگر ضعف آمریکا در برابر ایران نشان دهند.

بیلی کریستول از متفکرین دست راستی به فاکس‌نیوز گفت که این پیام ضعیف بود و اشاره‌ای به حقوق بشر، آزادی و دموکراسی در آن نبود، کلمه‌ای در‌باره روزنامه‌نگار آمریکایی در زندان نکرد، اشاره‌ای به وبلاگ‌نویسی که در زندان جان خود را از دست داد نکرد، و مقام‌های ایران هم متوجه این ضعف شدند و طلبکارانه از آمریکا خواستند که از حد حرف فراتر برود و تحریم‌ها را پایان بدهد.

کریستول ادامه می‌دهد که رئیس جمهوری آمریکا در این پیام عمداً اشاره‌ای به مسایل هسته‌ای نمی‌کند و این بیانه‌ای ضعیف و باعث سرشکستگی است.

بریجیت گابریل، یکی از نویسندگان دست راستی آمریکایی عرب‌تبار هم در گفت و گو با فاکس، پیام اوباما را خطایی بزرگ خواند. او معتقد است که در تفکر رایج در خاور‌میانه و کشورهای اسلامی، رفتن پای میز مذاکره به مفهوم تسلیم در برابر طرف مقابل است.

و اوباما دارد به روحانیون تهران علامت می‌دهد که ما نمی‌توانیم با شما بجنگیم و برای جلب مشارکت شما التماس می‌کنیم چون نمی‌توانیم شکستتان دهیم. بعضی از دست راستی‌ها معتقدند این پیامی منفی به مردمی در ایران است که خواهان تغییر رژیم هستند.

اما نکته جالبی که مورد توجه کارشناسان قرار گرفته، خواندن نام کامل نظام ایران در پیام نوروزی بوده است. اوباما برای نخستین بار، ایران را «جمهوری اسلامی ایران» خطاب کرد. این به مفهوم دور شدن از منطق پیشین حاکمیت آمریکا در دوران بوش است که معتقد به تغییر رژیم در ایران بود.

روزنبرگ (‌MJ Rosenberg ‌) در هافینگتن پست می‌نویسد که در وضعیت خاص اقتصادی آمریکا، باید خیلی از مشکلات و خبرهای تکان‌دهنده را به فراموشی سپرد. اوباما جنگ علیه ایران را خاتمه داده است. او می‌نویسد که پیام اومابا به مفهوم از بین بردن منطق محور شیطانی جورج بوش است.

تریتا پارسی، رییس «شورای ملی آمریکایی‌های ایرانی‌تبار» در یادداشتی در هافینگتن پست، این سوال را مطرح کرده که آیا ایران هم پا به پای آمریکا در این تانگوی دو نفره خواهد رقصید؟

پارسی معتقد است که اهمیت این پیام در کنار گذاشتن روش دولت سابق است. پارسی به چند نکته اشاره می‌کند، از جمله این‌که اوباما سعی نکرد برای سخن گفتن با مردم ایران، از دولت و نظام عبور کند و هم دولت و هم مردم مخاطبان او هستند.

دیگر این‌که اوباما، دولت حاکم را با عنوان کاملش خواند. این به معنای پایان تلاش برای تغییر رژیم در ایران است و پذیرش واقعیت موجود. این البته به این معنا نیست که اوباما خواهان دموکرتیک شدن ایران نباشد، بلکه نشان‌دهنده این است که تغییر در رفتار تهران را خواسته، نه تغییر حکومت را.

مسأله مهم دیگر، اشاره به بی‌فایده بودن سخنان تهدید آمیز، و اهمیت به احترام متقابل در میز مذاکره است. باید به سی سال رابطه منفی پایان داد و ایران باید در جامعه بین‌المللی، جایگاه خود را به دست آورد.

پارسی همچنین در گفت و گو با وردفوکوس (‌worldfocus‌) گفت این پیام تاریخی است و این برای نخستین بار است که یک رئیس جمهوری آمریکا این‌چنین با منشی مثبت و با احترام پیامی را به مردم و دولت ایران به طور همزمان می‌دهد که طیفی گسترده از مسایل فیمابین را در بر می‌گیرد. پارسی همچنین بر اهمیت تلاش اوباما برای برقراری روابط با ایران به نحوی سازنده تأکید کرد.

کارلا رابینز از دبیران نیویورک تایمز نیز به وردفوکوس گفت به رسمیت شناچتن نظام ایران اهمیت زیادی در این پیام داشته، و از نکات مهم دیگر این پیام، پیش بردن آمریکا در برابر ایران و توپ در زمین ایران است. حالا بازی همیشگی ایرانی‌ها بهم خورده و فقط خواستار عمل و نشانه‌های بیشتری شده‌اند اما به نظر می‌رسد که نمی‌دانند چه واکنسی باید انجام بدهند.

گیدیون روز، سردبیر اجرایی مجله روابط خارجی (Foreign Affairs) معتقد است ایرانی‌ها دیگر آمریکا را با هیبت شیطانی‌اش نخواهند دید. او پیام اوباما را در بعد دیپلماسی بسیار مثبت خواند که هیچ ضرری نخواهد داشت، و آیا این‌که مقام‌های ایرانی هم تغییری در رفتار خود بدهند، معلوم نیست، چون بسیاری علاقه‌مند به حفظ اختلاف و دشمنی هستند.