مذاکره با آمریکا: تبلیغات انتخاباتی اصول‌گرایان؟

مریم محمدی

پس از انتخابات اخیر آمریکا و انتخاب آقای اوباما به مقام ریاست جمهوری این کشور، مسأله‌‏ی روابط ایران و آمریکا که همواره، طی این سال‌‏‏ها، زمینه و محور همه‏‌ی چالش‏‌های سیاسی و اقتصادی ایران در سطح کلان بوده است، اهمیت و برجستگی ویژه‌‏ای یافت.

این مسایل را در گفت‏ و گو با آقای دکتر ابراهیم یزدی، دبیر کل «نهضت آزادی ایران» و هم‏‌چنین آقای دکتر مرتضی کاظمیان، نویسنده و فعال حقوق بشر در تهران، طرح کرده‌‏ام.

آقای یزدی، به نظر می‌‏رسد که چالش بر سر رابطه‏‌ی ایران و آمریکا، ابعاد جدیدی بین دو دولت پیدا کرده است. آیا شما هم همین را مشاهده می‌‏کنید؟

به نظر می‏‌رسد، هم در آمریکا و هم در ایران، اراده‌‏ای برای بهبود روابط به‏‏ وجود آمده است. آقای اوباما، بر خلاف دولت بوش، بر سر حل بحران با ایران مصمم است. معنای این سخن این نیست که طرفین از مواضع خود دست بردارند.

ولی در دهکده‌‏ی جهانی حل مشکلات دیپلماتیک، جز از طریق مذاکره‏‌ی مستقیم با صراحت میان طرفین، امکان‏‌پذیر نیست و این نیاز به اراده‏‌ی اصلاح در هر دو طرف دارد. آن‏‌چه اکنون در ایران می‌‏گذرد، حاکی از آن است که اراده‏‌ای برای بهبود روابط با آمریکا یا حداقل در فاز اول، مذاکرات مستقیم، وجود دارد.

بنابراین، می‏‌توان امیدوار بود که تماس‏‌های کنونی منجر به توافق‏‌هایی، حداقل در بعضی از مسایل مورد اختلاف بشود.

اگر این اتفاق بیفتد و منجر به نتیجه‏‏‌ای که شما امیدوارید بشود، می‏‌تواند در نتیجه‏‌ی انتخابات آتی تأثیر معینی بگذارد؟

بستگی دارد به این‌که وقتی می‏گوییم با هم به توافق برسند، محتوای آن توافق‌‏ها چه باشد و انعکاس بیرونی این توافق‌‏ها چگونه باشد.

بعید می‏‌دانم طرفین بتوانند در کوتاه مدت، اختلافاتی را که مدت سی سال است، ادامه دارد و برخی از آن‏‌ها از زمان کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ شروع شده، در چند ماه آینده حل کنند.

اما، یک سلسله اقداماتی هست که می‌‏تواند به بهبود فضای موجود کمک کند و اگر چنین بشود، در انتخابات آینده‏‌ی ایران موثر خواهد بود.

دکتر ابراهیم یزدی / عکس: منصور نصیری

چه نوع اقداماتی مورد نظر شماست؟

نظیر این‌که، «دفتر حفاظت منافع آمریکا» در ایران، فعال بشود و مقامات آمریکایی در این دفتر، آمادگی پیدا کنند به درخواست ایرانیانی که می‌‏خواهند به آمریکا سفر کنند، در همین‏‌جا پاسخ بدهند.

چندین صد هزار ایرانی در آمریکا زندگی می‌‏کنند و هر سال هزاران ایرانی می‌‏خواهند از اقوام خود دیدار کنند و یا به به هر دلیل دیگری به آمریکا سفر کنند.

همان‏‌طوری که می‌‏دانید این هزاران ایرانی هر سال برای گرفتن ویزا، در کشورهای مختلف پراکنده هستند و هنگام مراجعه به سفارت آمریکا، در شرایطی قرار می‌‏گیرند که توهین‌‏آمیز است، با آن‏‌ها بدرفتاری می‏‌شود، هزینه‌‏های مالی شدیدی را باید تحمل کنند و زمان فراوانی را باید برای این کار اختصاص بدهند.

اگر چنان‌‏چه اولین و ابتدایی‌‏ترین نتیجه‏‌ی مذاکرات مستقیم این باشد که دولت ایران و آمریکا توافق کنند «دفتر حفاظت منافع آمریکا»، در سفارت سویس در تهران، به این درخواست‏‌ها رسیدگی کند و همین‏‌جا، به ‏‏‏‏آن‌‏ها پاسخ بدهد، قطعاً در میان هزاران ایرانی با حسن استقبال روبه‌رو خواهد شد و به ‏احتمال، در انتخابات آینده اثرگذار خواهد بود.

تیرگی روابط ایران و آمریکا، به نفع مصالح ملی و امنیت ملی ما نیست. مسایل اقتصادی و سیاسی متعددی وجود دارد که بهبود روابط ایران با آمریکا را به نفع مصالح و امنیت ملی ما تشخیص می‏‌دهد.

در نظر این افراد فرقی نمی‏‌کند این کار را دولت آقای خاتمی انجام می‌‏داد یا دولت آقای احمد‏ی‌‏نژاد انجام بدهد. چون مهم بهبود روابط به نفع مصالح ملی ما است.

این مسأله می‌‏تواند نتیجه‏‌ی انتخابات را به سود آقای احمدی‌‏نژاد تغییر بدهد؟

بله، اگر ایشان بتواند این کار را سر و سامان بدهد، در نظر برخی در ایران، مورد استقبال قرار خواهد گرفت.

به عنوان منتقد دولت نهم که برای انتخابات آتی در طیف اصلاح‌‏طلبان جای دارید، چگونه با این مسأله برخورد می‌‏کنید؟ به عبارتی، پیروزی آقای احمدی‏‏‌نژاد در انتخابات با اهداف سیاسی شما تضادی ندارد؟

به نظر من، در کوتاه مدت ممکن است. اما همان‌‏طوری که عرض کردم، مصالح ملی ما فراتر از اصلاح‌‏‏طلبی یا محافظه‌‏کاری است. در همین‏جا، این را هم باید اضافه کنم که موفقیت مذاکرات با دیپلماسی، فقط اراده‏‌ی اصلاح و بهبود روابط نیست.

چه کسانی دارند مذاکره می‌‏کنند؟ مهم‌‏ترین مسأله این است. کسانی که هم‌‏اکنون اسامی آن‏‌ها در برخی از نشریات منعکس شده که در سال گذشته چهار بار با مقامات آمریکایی (اگر چه نه نمایندگان رسمی این کشور) به شیوه‏ای که در دیپلماسی به نام «تراک‏تو» معروف است، مذاکره کرده‏‏اند، سوابق روشنی که نشان دهد توانایی این کارها را داشته باشند، ندارند.

بنابراین، در عین حالی که ما از چنین گام‌‏هایی استقبال می‌‏کنیم، اما دو نگرانی اساسی داریم؛ نگرانی اول این است که آیا کسانی که از طرف ایران در این جلسات حضور پیدا می‏‌کنند، دارای آن‏‌چنان دانش و تجربه‌‏ای هستند که بتوانند به نفع منافع ملی به توافق‌‏هایی دست پیدا کنند یا خیر. ما تردید‏های جدی داریم.

دومین نگرانی ما این است که آیا نتیجه‌‏ی این تفاهمات میان آمریکا و ایران، موجب خواهد شد دولت کنونی بر فشارهای خود بر اپوزیسیون داخل کشور، بر گروه‏‌های دگراندیش، بیافزاید یا نه. همه‏‌ی ‏این‌‏ها را مد نظر داریم و مطرح کرده و می‌‏کنیم.

دکتر مرتضی کاظمیان / عکس: دویچه‌وله

نگرانی آقای یزدی را در مورد افزایش فشار از جانب دولت نهم، در صورت پیروزی آتی، بر فعالین اپوزیسیون و دگراندیشان، با آقای دکتر مرتضی کاظمیان، فعال حقوق بشر در تهران، مطرح می‌‏کنم.

از ایشان نیز در وهله‏ی اول این سوال را می‌‏پرسم که آیا برقراری روابط ایران و آمریکا، در نتیجه‏‌ی انتخابات آتی ریاست جمهوری، اثرگذار خواهد بود؟

قطعاً برقراری رابطه با آمریکا یا تغییر مناسبات دو کشور در دوره‏‌ی ریاست جمهوری آقای احمدی‌‏نژاد، در سرنوشت انتخابات آتی تأثیر معنی‌‏داری خواهد داشت.

از همین زاویه، محافظه‌‏کاران، به ویژه لایه‏‌های اقتدارگرا، به طور معنی‏‌داری تلاش می‏‌کنند، سرنوشت این روابط را در همین دوره مشخص کنند.

افکار عمومی در داخل کشور، جریانی را که بتواند رابطه‌‏ای را که تقریباً سه دهه مخدوش بوده، به سرانجام خوشی برساند، با نگاه دیگری ارزیابی خواهند کرد.

فرقی نمی‌‏کند، جریان اصول‏‌گرا یا آقای احمدی‌‏نژاد باشد. برای مردم حل و فصل این ماجرا ، چون در معیشت‏ و وضع اقتصادی‌‏شان تأثیرات جدی خواهد داشت، فاکتور مهمی خواهد بود.

یعنی بخش‏‌هایی در هواداران دولت نهم نیستند که خواهان عدم رابطه با آمریکا باشند؟

آن بخش‏‌هایی از بدنه‏‌ی اجتماعی جریان‌‏های اصول‏‌گرا یا محافظه‏‌کار و یا نیروهای راست هم که مانع هستند و یا نگاه منفی دارند، طبیعتاً با توجیه خود بلوک قدرت و بخشی از جناح راست که دارد این کار را سازمان می‌‏دهد، اعتراضی نخواهند داشت.

اما نیروهایی نظیر شما، فعالان حقوق بشر و جامعه مدنی که از دولت نهم انتقادات زیادی دارید و به نظر می‏‌آید، برنامه‏‌ی انتخاباتی‌‏تان با دولت فعلی تأمین نمی‏‌شود، چه برخوردی با احتمال پیروزی آقای احمدی‌‏نژاد در نتیجه‏‌ی برقراری رابطه با آمریکا، خواهید داشت؟

تغییر روابط ایران و آمریکا، قطعاً در صورتی که در روندی همراه با آگاهی و نقد و بررسی افکار عمومی باشد، در درازمدت فضای آزاد، امن و دمکراتیک را در کشور بیشتر ایجاد خواهد کرد.

اما متأسفانه در کوتاه مدت، چون جریان‌‏های سیاسی که مذاکرات و حل و فصل این مناقشه را از جهت منافع‌‏شان در بلوک قدرت، در بلوکاد خود قرار داده‌‏اند، مایل نیستند مجموعه‏‌ی دیالوگی که دارد صورت می‌‏گیرد و بده‏ بستان‏‌های سیاسی در معرض نقد نیروهای سیاسی و جریان‏‌های فعال و مستقل در جامعه‏ی مدنی قرار بگیرد، فشارهای مضاعفی را متوجه نیروهای منتقد و پرسش‌‏گر در جامعه‏ خواهند کرد.

احیاناً با پرسش‏‌ها و نقدها و انتقادهایی که مطرح می‌‏شود، شدیدتر برخورد می‌‏کنند تا بتوانند محدودتر و فشرده‌‏تر و سریع‏‌تر این مذاکرات را به سرانجام برسانند. مذاکراتی که تأثیر قطعی در ماندگاری نیروهای راست اقتدارگرا در ساختار قدرت جمهوری اسلامی خواهد داشت.