سال ۲۰۰۸ به روایت راویان آزادی بیان

نیک‌آهنگ کوثر

مطمئناً کار خبری در حوزه‌ی آزادی بیان، بدون در اختیار داشتن منابعی از سراسر جهان میسر نیست. برای بررسی اخبار این حوزه در سال ۲۰۰۸ به سراغ مرکز خبری مشترک ۸۰ موسسه و نهاد مدافع روزنامه‌نگاران و آزادی بیان رفته‌ایم.

آیفکس، مرکزی رسانه‌ای در کانادا است که اخبار ۸۰ انجمن و گروه مرتبط با آزادی رسانه و آزادی بیان را منعکس می‌کند.

نهادهایی مثل گزارشگران بدون مرز، دیده‌بان حقوق بشر، بنیاد آزادی مطبوعات آفریقا، فدراسیون جهانی روزنامه‌نگاران، تبصره ۱۹ کنوانسیون حقوق بشر و ده‌ها انجمن و اتحادیه دیگر در طول سال، اخبار خود را علاوه بر انتشار روی سایت‌های خود، به آیفکس می‌فرستند و از طریق این نهاد رسمی، بسیاری از نشریات و شبکه‌های رادیو تلویزیونی بین‌المللی در جریان تحولات خبری مرتبط با آزادی رسانه قرار می‌گیرند.

آیفکس علاوه بر انتشار اطلاعیه‌های خبری روزانه، هر هفته خبرنامه‌ای آنلاین در‌باره تحولات آزادی بیان در جهان منتشر می‌کند که هزاران مرکز مطبوعاتی در کنار فعالان حقوق بشر و خبرنگاران مشترکان آن محسوب می‌شوند.

اخبار این مرکز به زبان‌های انگلیسی، فرانسه، اسپانیولی، عربی و روسی منتشر می‌شود. با بررسی فهرست خبرهای آیفکس در سال ۲۰۰۸، می‌توان گفت با وجود کاهش مرگ و میر هنگام کار خبرنگاران، آمار خبرنگاران و وبلاگ‌نویس‌های زندانی در سراسر جهان افزایش یافته است.‌

سال گذشته، سه منبع مختلف معتبر، ارقام متفاوتی از مرگ روزنامه‌نگاران در حین انجام وظیفه را اعلام کرده بودند که این اختلاف ناشی از شمارش همکاران خبرنگاران در حین مأموریت خبری می‌تواند باشد.

اما گزارشگران بدون مرز سال پیش، تعداد قربانیان را ۸۶ نفر اعلام کرده بود که بر اساس آمار سال جاری تا کنون ۵۰ روزنامه‌نگار در سال ۲۰۰۸ کشته شده‌اند.

به گزارش کمیته حمایت از روزنامه‌نگاران، تعداد زیاد کشته‌های جامعه خبری در سال گذشته مرتبط با درگیری‌ها در عراق و سومالی بود.

اما بنا به آمار گزارشگران بدون مرز، در سال گذشته، ۳۷ روزنامه‌نگار آنلاین بازداشت شدند که این رقم در سال ۲۰۰۸ به ۶۹ نفر رسیده است.

افزایش آمار بازداشت در این گروه البته می‌تواند ناشی از ترس دولت‌ها از رسانه‌ها نوین و آنلاین باشد که امکان کنترل کمتری به مجریان قانونی می‌دهند.

سال ۲۰۰۸ برای گزارشگران و روزنامه‌نگاران جنوب آفریقا چندان خوش‌یمن نبود. به دنبال افزایش تنش‌های هدایت شده‌ی دولت رابرت موگابه علیه رسانه‌ها، تعدادی از خبرنگاران و حتی کاریکاتوریست‌های مطبوعاتی مجبور به فرار از شهر و کاشانه خود شده‌اند.

کاریکاتور جاکوب زوما، اثر شاپیرو (منبع)

در آفریقای جنوبی، یک کاریکاتوریست سفید‌پوست بارها و بارها از سوی جاکوب زوما، نامزد ریاست جمهوری این کشور که متهم به فساد مالی و اخلاقی است تهدید شده و حتی به خاطر تعدادی از کاریکاتورهای گذشته‌اش به اتهام افترا به این مقام حزب حاکم، تحت تعقیب قانونی بوده است.

جاناتان شاپیرو، کارتونیست معروف آفریقای جنوبی بارها در کارهایش ماجرای تجاوز جاکوب زوما به یک دختر مبتلا به ایدز را مصور کرده است.

جاکوب زوما، رهبر حزب حاکم آفریقای جنوبی بعد از این‌که متوجه بیماری آن دختر شد برای رهایی از ایدز در حمام دوش گرفت و به مردم آفریقای جنوبی هم توصیه کرده که برای پیشگیری از این بیماری بهترین کار دوش گرفتن با آب گرم است.

اما بیشترین خبرهای منفی قاره سیاه در ماه‌های اخیر مربوط به درگیری‌ها در جمهوری دموکراتیک کنگو و نیز تلاش دولت کنیا برای محدود کردن آزادی بیان بوده است.

در قاره‌ی آسیا، تعداد زیادی از رسانه‌های آنلاین در چین، تایلند، نپال و برمه تعطیل شدند و تعدادی از روزنامه‌نگاران و وبلاگ‌نویس‌ها زندان را تجربه کردند.

چین که تا قبل از برگزاری المپیک سعی کرده بود چهره‌ای ملایم‌تر از خود را به نمایش بگذارد، با پایان یافتن ماه عسل المپیک خشونت علیه مدافعین آزادی بیان را از سر گرفت و دایره فیلترینگ را تنگ‌تر کرد. بسیاری از سایت‌های خبری جهانی در چین فیلتر هستند.

در پاکستان علاوه بر کشته شدن یک روزنامه‌نگار در درگیری‌های نظامی، تعدادی از خبرنگاران در بلوچستان این کشور بازداشت و شکنجه شده‌اند.

یکی از مدیران یک شبکه تلویزیونی بلوچستان نیز ۲۲ ماه به دستور پرویز مشرف محبوس و تحت شکنجه بوده است و بعد از سقوط دولت ژنرال‌ها آزاد شد.

در افغانستان سید پرویز کامبخش، روزنامه‌نگار جوان افغانی نیز در سال ۲۰۰۸ با اتهام‌های ضد دینی روبه‌رو شد و دادگاه ابتدا به اعدام محکومش کرد اما بعد حکم او به ۲۰ سال زندان تقلیل یافت. کامبخش در دوران بازداشت بارها شکنجه شده بود.

در خاور‌میانه و شمال آفریقا اگر‌چه آمار مرگ و میر خبرنگاران رو به کاهش است، اما تلاش دولت‌های عربی برای محدود نگاه داشتن رسانه‌ها افزایش یافته است. تعداد زیادی از روزنامه‌نگاران در الجزایر، تونس، سوریه و مصر بازداشت، زندانی و تحت نظر بوده‌اند.

سید پرویز کامبخش، روزنامه‌نگار افغان (منبع)

وبلاگ‌نویس‌ها در خاور‌میانه و شمال آفریقا با شدت بیشتری تحت نظر بوده‌اند و تعدادی از وب‌نگاران جوان در مصر با محکومیت‌های متفاوتی روبه‌رو شدند.

در ایران نیز یک وبلاگ‌نویس متهم به همکاری با یک گروه تروریستی در جنوب شرقی ایران اعدام شد و تعدادی از اهالی وبلاگستان فارسی بازداشت شدند. در دو سال گذشته، میزان حساسیت نهادهای امنیتی روی روزنامه‌نگاران استان‌های مرزی افزایش یافته است.

در قاره آمریکا، روزنامه‌نگاران کشورهای ونزوئلا و بولیوی مشکلات زیادی در برابر طرفداران قدرتمند دولت‌هایشان داشته‌اند. در آمریکای مرکزی نیز، مکزیک یکی از خطرناک‌ترین نقاط برای کار خبری بوده است.

تعدادی ازمجریان رادیو و خبرنگاران این کشور در سال ۲۰۰۸ شکنجه، ربوده، بازداشت و کشته شده‌اند. پوشش خبری در مناطقی که حوزه قدرت قاچاقچیان مواد مخدر است، بسیار خطرناک محسوب می‌شود.

در ایالات متحده آمریکا نیز تعدادی از روزنامه‌نگاران در هنگام برگزاری کنگره‌های بزرگ دو حزب دموکرات و جمهوری‌خواه بازداشت شدند که البته نسبت به همکاران مطبوعاتی‌شان در دیگر نقاط دنیا چندان تحت فشار قرار نگرفتند.

در حال حاضر، بزرگ‌ترین عامل تهدید برای خبرنگاران آمریکایی و کانادایی، موج بیکاری است و تعداد زیادی از روزنامه‌نگاران بزرگ این دو کشور خانه‌نشین شده‌اند.