«زندان‏‌های دیگری هم در گوشه و کنار دنیا هست»

مریم محمدی

یکی از عرصه‌‏هایی که شخصیت بارک اوباما را به عنوان یک رییس جمهور استثنایی در آمریکا مورد توجه قرار داد، نگاه و تأکید او به حقوق بشر یا به قول خودش، بازگرداندن جایگاه اخلاقی آمریکا و ترمیم چهره‏‌ی آمریکا در جهان است.

خانم هیکس، مدیر یک ان‌جی‌او حقوق بشر، به نام «سازمان یاران حقوق بشر» است و در همین رابطه، ساعاتی پس از این گفت و گو در مجمع عمومی سازمان ملل شرکت خواهد کرد. بنابراین، قبل از ورود به مسأله‏ی گوانتاناما از ایشان می‏‌خواهم در مورد مضمون جلسه‏‌ای که در مجمع عمومی برگزار می‏‌شود، توضیحاتی بدهد:

همان‌‌‏طور که می‏‌دانید، قطعنامه‌‏ی نقض حقوق بشر در ایران، در کمیته‏‌ی سوم مجمع عمومی با اکثریت آرا، به تصویب رسید. و برای گزارش و تصویب نهایی به مجمع عمومی سازمان ملل فرستاده خواهد شد.

قرار است این قطعنامه به رأی‏‌گیری گذاشته شود. انتظار می‌‏رود همان‏‌‌طور که در کمیته‏ی سوم با اکثریت آرا به تصویب رسید، مجمع عمومی قطعنامه‌‏ای را به تصویب برساند که در این قطعنامه آمده است.

دبیر کل سازمان ملل متحد موظف خواهد بود سال آینده گزارشی به مجمع عمومی سازمان ملل، در رابطه با وضعیت نقض حقوق بشر در ایران ارائه دهد.

به مسأله‏ی زندان گوانتاناما برگردیم. نظرتان در مورد این‌‌که آقای اوباما بارها و مجدداً روز پنج‌‌شنبه اعلام کرد که زندان گوانتاناما باید بسته شود، چیست؟

زندان گوانتاناما شهرت بین‌‏المللی پیدا کرده، ولی با کمال تأسف، زندان‏‌های دیگری در گوشه و کنار دنیا هست، زندان‌‏های مخفی که توسط مقامات نظامی و توسط ایالات متحده‏‌ی آمریکا اداره می‌شود.

دو زندان بزرگ مخفی در عراق و یک زندان در افغانستان وجود دارد. گفته می‌‏شود این زندان که توسط مقامات ایالات متحده اداره می‌‏شود، می‏تواند بیست هزار زندانی را در خود جای دهد.

گنجایش بیست هزار زندانی؟ کدام یک از این زندان‌‏ها است؟

دقیقاً، در اعلامیه‌‏ی سازمان عفو بین‌‏الملل آمده است. پایگاهی که در بیانیه‌‏ی عفو بین‌‏الملل از آن نام برده شده، پایگاه نیروی هوایی «باگرام» (Bagram‌) در افغانستان و هم‌‏چنین دو کمپ؛ «کمپ بوکا» و «کمپ کراپر» در عراق است.

همان‏طور که در بیانیه‏ی عفو بین‏الملل آمده است، کمپ‏ها و زندان‏های مخفی در جاهایی هستند که اسامی‏شان ذکر شده، دولت ایالات متحده‏ی آمریکا ‏آن‏ها را تایید نکرده است.

هر تصمیمی که در رابطه با زندان گوانتاناما که گفته می‏شود دویست و پنجاه زندانی در خود دارد، گرفته شود،‌ شامل این کمپ‏ها و زندان‏های مخفی هم می‏شود.

با توجه به این‌که زندان گوانتاناما مخفی و بازدید از آن هم تا مدت‏ها ممکن نبود، اعتراضات فعالان حقوق بشر متوجه کدام وجوه و چگونه بود؟

اخبار زندان گوانتاناما در رابطه با شکنجه و وضعیت وحشتناک زندانیانی که در آن‏‌جا بودند، توسط خبرنگاران آمریکایی به خارج از گوانتاناما منعکس شد.

تا آن لحظه و حتی قبل از آن، سازمان‏های مدافع حقوق بشر و از همه مهم‌‏تر، عفو بین‌‏الملل، سازمان نظارت بر حقوق بشر، سازمان حقوق بشر و سایر سازمان‏‌های بین‏‌المللی، نسبت به وضعیت این زندانیان و اخباری که راجع به شکنجه‏ی آن‌‏ها بود و به طور کلی، مخفی نگاه داشتن ‏این زندانیان، چیزی نمی‏دانستند.

مشخص نبود به چه صورت و از چه کشوری آورده می‏شوند و شرایط‏شان چیست. تا سال گذشته، سازمان‌های حقوق بشر و صلیب سرخ جهانی، اجازه‌‏ی دیدار از این زندان‏‌ها را هم نداشتند.

گفته می‏‌شد، عدم اجازه‏‌ی بازدید از زندان گوانتاناما به این دلیل بود که این زندان خارج از خاک آمریکا و خارج از نفوذ قوانین آمریکا قرار داشت. همین‏‌طور است؟

دقیقاً. برای همین هم این زندان انتخاب شد که نه قوانین آمریکا بر آن حاکم است و نه قوانین بین‌‏الملل. ولی اخیراً طی دو سال گذشته، دیوان عالی کشور ایالات متحده‏ی آمریکا رأی بر این داده که یکی از مواد چهارگانه‌‏ی کنوانسیون ژنو، در رابطه با جنگ، در مورد زندانیان گوانتاناما جاری است.

از همه مهم‏‌تر، آن‏ها می‏توانند راجع به وضعیتشان به دادگاه‏های داخل آمریکا شکایت کنند. این یک پیروزی بزرگ بود.

الان وضعیت زندانیان در گوانتاناما چطور است؟

تا به ‏حال دو زندانی در این زندان محاکمه شده‏اند؛ یکی از آن‌‏ها از اهالی استرالیا بوده که قبول کرده گناهکار است و به استرالیا برگردانده شده است و یک زندانی دیگر که ظاهراً زندانش سال آینده تمام می‏‌شود. به شش نفر دیگر هم اتهاماتی وارد شده است.

مسأله‏ی مهم این است که گفته می‏‌شود، دویست و پنجاه زندانی در گوانتاناما هستند که اتهامی به آن‏ها وارد نشده و آن‏طوری که مقامات کابینه‏ی آقای بوش اعلام کرده‏اند، باید مادام‌العمر در این زندان بمانند. این مقامات می‏گویند این زندانیان طبق اعترافات خودشان، تروریست‏های خطرناکی هستند.

مشکل نهادهای بین‏‌المللی حقوق بشری این است که به این‌‏ها نه اتهامی وارد می‏شود و نه دادگاهی برای‏‌شان تشکیل می‌شود. به علاوه‏، مشخص شده صحبت‏ها و اعترافاتی که این زندانیان کرده‏اند، زیر شکنجه صورت گرفته است.

به این ترتیب، با توجه به این‌‏که وضعیت حقوقی آن‌‏ها مشخص نیست، تأکید ‏آقای اوباما که در دو سال آینده گوانتاناما بسته می‌‏شود، در عمل به چه شکلی درخواهد آمد؟ سرنوشت این زندانی‌‏ها چه خواهد بود؟

مشکلات بسیاری وجود دارد. سازمان عفو بین‏‌الملل به همراه چندین سازمان، بیانیه‏ای داده‏اند و یک جدول زمان‌‏بندی شده برای دولت آقای اوباما پیشنهاد کردند.

مسأله‏ این است که اولاً، این زندانیان را نمی‌‏توان به کشور مبدأشان برگرداند. چون به طور مشخص این‏ها شکنجه خواهند شد و حتی خطر اعدام آن‏‌ها وجود دارد. مسأله‏ی دوم این است که کشور سومی حاضر نیست آن‌‏ها را در خود جای دهد.

ممکن است در میان این‌‏ها تروریست‏های واقعی هم باشند که شناخته نشده‌‏اند. این امکان هم وجود دارد؟

دقیقاً. به همین دلیل اگر همه‌‏ی این‌‏ها آزاد شوند، ممکن است بسیاری از آن‏‌ها تروریست‏‌های خطرناکی از اعضای رده‏ بالای سازمان القاعده باشند.

این‏ها مشکلات هر تیمی است که بخواهد با مسأله‏ی زندان گوانتاناما برخورد کند. خیلی مشکل است کسانی که اتهاماتی به آن‌‏ها وارد است، در یک دادگاه بی‏‌طرف محاکمه شوند.

ممکن است در دولت آقای اوباما، مسوولان شکنجه و تضییق حقوق زندانیان محاکمه شوند؟

در بیانیه‏‌ی سازمان عفو بین‌‏الملل و پیشنهاداتی که به آقای اوباما داده شده، آمده است که باید کمیسیون مستقلی تشکیل شود و تمام مسایل پنهانی که طی این شش سال گذشته اتفاق افتاده، به خصوص در رابطه با رفتار با زندانیان گوانتانامو، در این کمیسیون بررسی شود و در این رابطه دادگاهی تشکیل شود.

مسایل تکنیکی بستن گوانتاناما و این‌که چه دادگاهی و در کجا تشکیل شود، یک مسأله است. اما مسأله‏ی اساسی این است که اگر اقدامات مقامات آمریکایی ‏ظرف شش سال گذشته در رابطه با جنگ با ترور (شکنجه، دست داشتن در شکنجه) و زندان‏های مخفی بررسی شود، همان‏طور که آقا‌ی اوباما در مصاحبه‏ای گفت، گوانتاناما می‏تواند ظرف دو سال آینده بسته شود. ولی مهم این است که چه راهی را باید تا آن موقع پیمود.

به عنوان یک فعال حقوق بشر، چقدر به حل این مسأله و مسایل دیگری که خودتان در این رابطه شمردید، امید دارید؟

این‌که رییس جمهور منتخب، بارها در سخنرانی‏‌هایش بیزاریش را نسبت به اعمال شکنجه نشان داده، این‌که رییس جمهور آینده، موضعش را نسبت به این مسایل مشخص کرده، بسیار جای امیدواری است.

با توجه به اختیارات زیادی که رییس جمهور آمریکا دارد.

بله، می‏تواند با یک دستور اجرایی، کمیسیون مستقل تشکیل بدهد، می‏تواند با همکاری با مقامات سنا و مقامات خانه‏ی نمایندگان، یک کمیسیون تشکیل بدهند و به این مسایل رسیدگی کنند.