سیاست خارجی آمریکا تغییر می‌کند؟

مریم محمدی

از اولین ساعات بامداد روز پنجم نوامبر ۲۰۰۸ میلادی، مردم جهان، پیروزی چهل و چهارمین رییس جمهور آمریکا، بارک اوباما را با شگفتی دنبال می‏کردند.

این پرسشی است که با برخی چهره‏های شناخته شده‏ی سیاسی و رهبران احزاب ایرانی در داخل و خارج از کشور، درمیان گذاشته‏ام.

با دکتر ابوالحسن بنی‏صدر، نخستین رییس جمهور ایران پس از انقلاب که اکنون ساکن پاریس است، گفت و گو می‏کنم.

انتخاب اوباما در آمریکا، یک تغییر در حد انقلابی فرهنگی سیاسی است. به لحاظ این‌که او یک دورگه است و از «سیستم سیاسی» بیرون نیامده و از بیرون آن سیستم عرض وجود کرده است.

چرا بیرون از سیستم؟

خود او می‏گوید و راست هم می‏گوید. او می‏گوید: «من در دستگاه سیاسی واشنگتن پرورده نشده‏ام. اما در حدی آن‏جا بوده‏ام که مطلع شوم که محتاج یک تغییر اساسی است».

این را هم درست می‏گوید، برای این‌که او نه از خانواده‏های بزرگ آمریکایی و نه از رهبران دو حزب بوده است. بلکه یک توانایی و امید را نمایندگی کرده است. مجموعاً، این اتفاق، تغییر مهمی هم در درون آمریکا و هم در رابطه‏ی آمریکا با بقیه‏ی دنیا است.

ابوالحسن بنی‏صدر

آقای بنی‏صدر با وجود خوش‏بینی به پیدایش گرایش‏های مثبت در سیاست خارجی آمریکا و از جمله ایران، آن را به خصوص با ایران، مشروط می‏بیند. مشروط به این‏که اتفاقاتی از این دست در ایران به‏وقوع نپیوندد.

این‌که در دمادم انتخابات آمریکا، ناگهان در ایران برای عضویت در حزب‏الله نام‏نویسی کنند، عملیات استشهادی انجام دهند، پایگاه دریایی در تنگه‏ی هرمز ایجاد کنند، آزمایش اورانیوم تا ۹۰درجه انجام دهند و… می‌تواند در سیاست خارجی آمریکا تاثیر‌گذار باشد.

با توجه به رعایت همه‏ی این جوانب، چه چیزی در مورد ایران بیشتر محتمل است؟

تشدید مجازات اقتصادی بسیار محتمل است. اما از لحاظ روان‌شناسی مردم ایران، تغییر دیگری خیلی احتمال دارد و آن این‏که، جامعه اطمینان خاطر بیشتری پیدا کند که در آمریکا یک آدم با سیاست جنگ‏طلبانه که به هر تقدیر، می‏خواهد جنگ راه بیاندازد، روی کار نیست.

مردم ایران به این فکر هستند که دستگاه سیاسی آمریکا می‏تواند عاقل شده باشد و آن‏ها می‏توانند بدون احساس خطر از بیرون، در درون، خواستار آزادی و استقرار دمکراسی باشند.

دکتر ابراهیم یزدی، از نهضت آزادی ایران

آقای دکتر ابراهیم یزدی، از «نهضت آزادی ایران» عقیده دارد:

سیاست خارجی آقای اوباما بر محور استراتژی کلان حزب دمکرات آمریکا است که آقای برژینسکی در کتابش، تحت عنوان «گزینش میان رهبری جهان یا سیطره‏ی جهانی»، بیان کرده است.

در این کتاب که به فارسی هم ترجمه شده است، برژنیسکی، سیاست‏های کلان دولت بوش را به شدت مورد نقد قرار می‏دهد و می‏گوید: «سیاست خارجی آمریکا به عنوان یک ابرقدرت، می‏بایستی به جای سلطه‏طلبی، هدایت و رهبری باشد».

به این معنا که می‏بایستی با کشورهای هم‏پیمان و هم‏سو تعامل کنند و در تصمیمات کلانی جهانی، آن‏ها را هم سهیم کنند. دولت آمریکا یک جانبه و یک طرفه تصمیم نگیرد تا آن‏ها هم همکاری کنند.

به نظر من، آقای اوباما در سطح بین‏المللی از این سیاست پیروی خواهد کرد. به همین دلیل هم حتی قبل از انتخاب اوباما، رهبران اتحادیه‏ی اروپا از انتخاب او استقبال کردند.

بنابراین سیاست خارجی اوباما در محور روابط با کشورهای اروپا و اتحادیه‏ی اروپا و آسیای دور، به سوی هم‏گرایی، کنش‏های متقابل و همکاری‏های وسیع‏تر حرکت خواهد کرد.

آقای بابک امیرخسروی، تحلیل‏گر سیاسی و از موسسین «حزب دمکراتیک مردم ایران» که ساکن پاریس است، در این مورد عقیده دارد:

روی کار آمدن اوباما، پدیده‏ی بسیار بزرگی است و خود او نیز در آخرین سخنرانی‏اش بعد از پیروزی گفت: «سیاست ما در جهان، دیگر نه بر مبنای زورگویی و جنگ، بلکه بر مبانی دمکراسی خواهد بود».

طبیعتاً این می‏تواند چشم‏انداز خیلی روشنی را به طور کلی در رابطه با ایران و کشورهای منطقه داشته باشد. به ویژه مورد ایران برای ما کاملاً حیاتی است. خیلی به این رویدادی که در آمریکا رخ داده، امید بسته‏ام.

علی مزروعی، از شورای مرکزی حزب مشارکت ایران

آقای علی مزروعی، از شورای مرکزی «حزب مشارکت ایران» می‌گوید:

برداشتی که از مجموعه‏ی اخبار و روندی که در انتخابات آمریکا طی شد دارم، این است که این تغییر در درجه‏ی اول معطوف به شرایط داخلی آمریکا و بحران مالی که اتفاق افتاد، است و بیشترین تاثیر را در رأی‏آوری اوباما داشت.

بخش عمده‏ای از صحبت‏های آقای اوباما هم معطوف به مشکلات و مسایل اقتصادی بود که دامن‏گیر جامعه‏ی آمریکا، به خصوص طبقات متوسط به پایین شده است.

بنابراین، نقطه‏ی اصلی تغییر، به مسایل درونی جامعه‏ی آمریکا برمی‏گردد. در عین حال، ایشان در سیاست خارجی هم دیدگاه متفاوتی را نسبت به جمهوری‏خواهان بیان کرده‏ است.

هرچند این دیدگاه در طی زمان تغییر پیدا کرد و بیشتر به دیدگاه‏های کارشناسی و دستگاه نظام تصمیم‏گیری آمریکا نزدیک شد.

در عرصه‏ی سیاست خارجی، خیلی تغییرات عمده‏ای را در دوره‏ی اوباما شاهد نخواهیم بود. چون دستگاه تصمیم‏گیری، مبتنی بر یک سیستم کارشناسی و تحلیلی که از منافع ملی آمریکا دارند و چالش‏ها و تهدیدهایی که با آن روبه‌رو هستند، است.

بنابراین، برداشت من این نیست که تغییر عمده‏ای را در سیاست دولت بعدی که آقای اوباما تشکیل می‏دهد، شاهد خواهیم بود.

غلامحسین کرباسچی، از شورای مرکزی حزب کارگزاران ایران اسلامی

آقای غلامحسین کرباسچی، از شورای مرکزی «حزب کارگزاران ایران اسلامی»، زیاد خوشبین نیست. او می‌گوید:

آنچه گفته می‏شود، با آن‏چه عمل می‏شود، متفاوت است. بالاخره با روان‌شناسی که ایشان از وضعیت جامعه‏ی آمریکا داشته که بعد از حادثه‏ی سپتامبر ۲۰۰۱، جنگ، دخالت‏های نظامی آمریکا و به تبع آن، مسایل اقتصادی و… باعث نارضایتی شده است، به عنوان کسی که می‏خواهد از مردم رأی بگیرد، به‏طور طبیعی ادعای تغییر و تحول می‏کند.

ولی بعید به نظر می‏آید که با توجه به ماهیت نظام آمریکا، تغییر ماهوی را در مورد دخالت‏ها و حضور در سیاست‏های بین‏المللی و… مثلاً در رابطه با مردم فلسطین و حتی عراق و افغانستان داشته باشد. بعید است که سیاست‏های خارجی دولت آمریکا تفاوت محسوسی بکند.

آیا نمی‏تواند یک نقطه‏ی تحول کیفی به خاطر شکست سیاست‏های گذشته باشد؟

می‏تواند باشد، ولی صحبت‏هایی که ایشان در زمان انتخابات زده، لابی اسراییل و بازدیدی که از اسراییل داشته، صحبت‏هایی که در رابطه با جریانات اسراییل و فلسطین کرده، نشان می‏داد آن‌طور نیست که آمریکا بخواهد به یک سیاست انزوای بین‏المللی برگردد و خودش را کنار بکشد، یا بخواهد دخالت‏هایی مطابق آنچه افکار روشنفکری دنیا و افکار ملت‏ها مطالبه می‏کنند، داشته باشد.

ولی این امید که در رابطه با ایران، آمریکا سیاست‏های ملایم‏تری پیش ‏بگیرد و راه توافقاتی باز شود، به نظر خیلی از تحلیل‏گران سیاسی وجود دارد.

خداوند دعاهای شما را برآورده کند.