آمریکا و ایران: مذاکره‌ای یک‌طرفه

ماسیمو کالابرسی ‌
ترجمه: احسان نوروزی

در سخنرانی‌های سه روز گذشته، کاندولیزا رایس، وزیر امور خارجه ایالات متحده، چهار سال تلاش‌های دیپلماتیک دولت بوش برای مهار برنامه اتمی ایران را به اختصار تبیین کرد.

روز جمعه، رایس به سی‌ان‌ان گفت که تصمیم به اتخاذ سیاستی ناهم‌سو با سیاست‌های چهار سال اخیر ایالات متحده و ملاقات با مذاکره‌کنندگان ایرانی در ژنو، اتفاقی بود که تنها یک بار رخ می‌دهد، که آن هم فقط با هدف شنیدن پاسخ ایران به آخرین بسته پیشنهادی اروپاییان انجام شد. رایس گفت: «روز شنبه قرار است (معاون وزارت امور خارجه) بیل (ویلیام برنز) پاسخ آن‌ها را دریافت کند.»

اما ایرانی‌ها پاسخی ندادند و در عوض آن‌طور که رایس در روز دوشنبه به خبرنگاران گفت سعید جلیلی، مذاکره‌کننده ارشد ایران، فقط «سخنان کوتاهی پیرامون فرهنگ» گفت و برای دیپلمات‌های حاضر در این نشست، سخنرانی «پیچیده‌ای» ارائه کرد.

پاسخ واشنگتن؟ به ایران زمان بیشتری بدهیم. رایس و دیگر نمایندگان متنفذ دولت که درصددند ایران را وادار به متوقف کردن برنامه هسته‌ای خود کنند، برای دریافت پاسخ قطعی ایران به آخرین بسته پیشنهادی، مهلتی دوهفته‌ای تعیین کردند. روز دوشنبه رایس گفت: «ما منتظریم ببینیم که ایران در دو هفته آینده چه می‌کند.»

این کوتاه آمدن آمریکا در برابر ایران، آخرین نمونه از اعطای امتیازهای فزاینده از جانب آمریکا در قبال هیچ چیزی از سوی ایران است. آن هم به این خاطر است که دولت بوش برای اقدام نظامی علیه ایران، حمایت بین‌المللی اندکی به دست آورده است؛ در حالی که ترکیبی از مشکلات ایالات متحده در عراق و افزایش دراماتیک بهای نفت، اعتماد به نفس ایران را بیش از پیش تقویت کرده است.

اندکی پس از حمله آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳، واشنگتن درخواست ایران برای مذاکراتی گسترده که در آن تهران درصدد گفت و گو در مورد همه نگرانی‌های ایالات متحده بود را رد کرد.

اما هنگامی که رایس در سال ۲۰۰۵ به سِمت وزیر امور خارجه منصوب شد، با حمایت از مذاکرات اروپاییان در مورد برنامه هسته‌ای ایران موافقت کرد. آمریکا تسهیل فروش لوازم یدکی هواپیماهای مسافربری به ایران و توقف کارشکنی در مذاکرات ایران برای عضویت در سازمان تجارت جهانی را نیز پذیرفت.

رایس گفت: سعید جلیلی مذاکره‌کننده ارشد ایران، فقط «سخنان کوتاهی پیرامون فرهنگ» گفت‌.

مذاکرات اروپاییان راه به جایی نبرد و شش ماه پس از اعطای این امتیازها از سوی آمریکا، ایرانیان با آغاز غنی‌سازی اورانیوم به برنامه هسته‌ای خود شتاب بخشیدند.

در واپسین روز از ماه می ۲۰۰۶ و تحت فشار متحدان اروپایی برای آغاز مذاکرات با تهران، آمریکا پیشنهاد پیوستن به اروپاییان در میز مذاکره را مطرح کرد، اما فقط در شرایطی که ایران با تعلیق برنامه غنی‌سازی اورانیوم موافقت کند.

با امید به وادار کردن ایرانیان به پذیرش این موضوع، واشنگتن دو سال بعد را با تلاش بیهوده در جهت ایجاد اجماع در شورای امنیت سازمان ملل برای تصویب تحریم‌های معنی‌دار علیه ایران، سپری کرد.

هفته گذشته، رایس اعلام کرد که به رغم امتناع قاطع ایران از توقف غنی‌سازی، با فرستادن برنز (به نشست ژنو) موافق است. ری تکیه، از شورای روابط خارجی (آمریکا) می‌گوید: «این یک تسلیم تدریجی از سال ۲۰۰۵ بوده است.» به اعتقاد وی «هیچ راه دیگری برای تفسیر آن وجود ندارد.»

ایرانی‌ها در خودداری از تعلیق فعالیت‌های مرتبط با غنی‌سازی اورانیوم ثابت‌قدم بوده‌اند. آن‌ها با اشاره به این‌که برای پیشبرد مذاکرات با اروپاییان - که البته به نتیجه نرسید - از اکتبر ۲۰۰۳ تا آگوست ۲۰۰۵ غنی‌سازی را به حالت تعلیق درآورده بودند، از انجام مجدد این کار سر بازمی‌زنند.

انتخاب محمود احمدی‌نژاد به ریاست‌جمهوری در تابستان ۲۰۰۵، نشانگر چرخشی تندروانه در تهران بود، و چندی از این انتخاب نگذشته بود که ایران فعالیت‌های مرتبط با غنی‌سازی را از سر گرفت و اعلام کرد که از این پس در حالی که سانتریفیوژهایش کار می‌کنند به مذاکره می‌پردازد، نه با سانتریفیوژهای خاموش.

این احتمال وجود دارد که این‌بار ایران خودش بتواند امتیازی به دست بیاورد. اروپاییان پیشنهاد منع تصویب تحریم‌های جدید، در یک بازه زمانی مشخص، مشروط بر موافقت ایران با عدم توسعه برنامه غنی‌سازی در جریان این جدول زمانی را به آن‌ها ارائه کرده‌اند. (این امید وجود دارد که این توافق، گام اول برای دست‌یابی به توافق‌های گسترده‌تر باشد.)

و آمریکا در میانه آن‌چه بسته «سخاوت‌مندانه» مشوق‌های اخیر می‌خواند و چشم‌انداز گشایش «دفتر حافظ منافع» در تهران که در سطحی پایین‌تر از سفارت عمل خواهد کرد، معلق مانده است. ایالات متحده از زمان تسخیر سفارت در سال ۱۹۷۹ هیچ‌گونه رابطه دیپلماتیکی با تهران نداشته است.

پذیرش بسته پیشنهادی از سوی ایران می‌تواند چند ماه آشفتگی برای آنان در پی داشته باشد. پس باید دوباره پرسید چرا آن‌ها باید چنین کاری انجام دهند؟ رایس می‌گوید اگر ایرانی‌ها تا دو هفته آینده توافق خود را اعلام نکنند، آمریکا برای آغاز دور چهارم مجازات‌های پذیرفته‌شده در سازمان ملل تلاش خواهد کرد.

رایس روز دوشنبه گفت: «اگر آن‌ها تصمیم به تعلیق غنی‌سازی نگیرند، آن‌گاه ما در وضعیتی خواهیم بود که مجبوریم به شورای امنیت بازگردیم.» اما شواهد بیانگر آن است که سه دور نخست تحریم‌های سازمان ملل تاکنون اثربخش نبوده‌اند و با نفت بشکه‌ای ۱۳۰ دلار، روحانیون حاکم بر ایران وضعیت اقتصادی مناسبی دارند (و از این ناحیه ضربه پذیر به نظر نمی‌رسند.)

نکته مهم‌تر این‌که در دو سال گذشته بیش از تهران، واشنگتن مجبور به عقب‌نشینی شده است و سناتور باراک اوباما گفته است در صورتی‌که به عنوان رییس‌جمهور آمریکا انتخاب شود، وارد مذاکرات بدون پیش‌شرط با ایران خواهد شد. رهبران ایران ممکن است این‌طور فکر کنند که امتیازهای جدیدی در راه است، حتی اگر هیچ‌کدام از آن‌ها را از آن خود نکنند.