دستور کار ژنو چه بود؟

نادر فکوهی

نخستین خبری که پس از مذاکرات سه‌جانبه سولانا - برنز - جلیلی بر روی تلکس‌های خبری جهانی مخابره شد، حاوی این پیام بود که مذاکرات به «نقطه مشترکی» نرسیده است.

سعید جلیلی، خاویر سولانا و ویلیام برنز در مذاکرات ژنو (عکس: AP)

در همین حال آگاهانی که مسائل دیپلماتیک ایران را دنبال می‌کنند، از پایان زودهنگام مذاکرات و احاله آن به «تماس‌های تلفنی» و احتمالاً «حضوری» در دو هفته آینده، نگران شدند.

هم از آن رو که شان مک‌کورمک بلافاصله در وزارت خارجه امریکا ایران را با ادبیاتی تند خطاب قرار داد و این کشور را میان «رویارویی» یا «همکاری» مخیر دانست و نیز از آن جهت که سولانا اعلام کرد که ایران برای پذیرش پیشنهاد «تعلیق در برابر تعلیق» فقط و فقط دو هفته فرصت دارد.

اما از همه نگران‌کننده‌تر، سخنان دیروز سعید جلیلی بود که گویی به جای گوش سپردن به محتوای گفت و گوهای مطرح در میز مذاکرات ژنو، مشغول کارهای دیگری بوده است و روشن‌ترین پیام غرب را کتمان کرده و می‌گوید: در ژنو سخنی از تعلیق مطرح نشد!

این سخن جلیلی که بلافاصله با این پرسش ساده مواجه می‌شود که «پس مذاکرات برای رسیدن به چه چیزی تشکیل شده بود؟» این نگرانی را در پی دارد که به نظر می‌رسد ایران، هنوز در ساخت قدرت خود برای «سر کشیدن جام زهر» گرفتار کلنجار‌های سنگینی است.

جلیلی به طور کل اصلی‌ترین چالش دیپلماتیک ایران در ۳۰ سال گذشته را که همانا ماجرای غنی‌سازی اورانیوم و تعلیق آن است، به طور کل کتمان می‌کند و در حالی که سخنان از سر خشم واشنگتن درباره عدم تمکین ایران به خواسته غرب همه جا را پر کرده است، اساساً کلیت «مسأله» را تکذیب می‌کند.

این در حالی است که پیش از سفر وی به ژنو، آیت‌الله خامنه‌ای در سخنان خود اگر چه چون همیشه از وجود «خطوط قرمز» و «دشمن» سخن گفت؛ اما برای اولین بار اشاره مستقیمی به «تعلیق» نکرد و این در نگاه ناظران به معنای توافق ایران با غرب بر سر پرونده هسته‌ای تعبیر شد.

گویی رهبر جمهوری اسلامی پذیرفته بود که «تعلیق» از «خطوط قرمز» نظام نباشد. (بماند که او اولین فردی بود که از عبارت «تعلیق خط قرمز ماست» استفاده کرد.)

سعید جلیلی و خاویر سولانا، روایات متفاوتی از مذاکرات ژنو ارائه می‌دهند (عکس: AP)

هم‌چنین در واپسین روزهای تیرماه، حجم خط و نشان کشیدن‌های فرماندهان سپاه نیز به طور محسوسی کاهش یافته بود و این همه افقی جدید را بر فراز عرصه دیپلماسی ایران ترسیم می‌کرد.

اما واکنش تند واشنگتن در کنار تأکید مؤکد سولانا بر «مهلت دو هفته‌ای ایران» و نیز «نشنیدن»‌های جلیلی، امید‌ها را بار دیگر کم‌رنگ کرده است. حتی اگر در این میان هوشنگ امیراحمدی از جدی بودن آمریکا برای تشکیل دفتر حافظ منافع در تهران سخن بگوید و تیم بسکتبال ایران با استقبال فدراسیون آمریکایی این ورزش مواجه شود.

سویه دلهره‌آفرین اما همان است که روزنامه نیویورک‌تایمز در شماره روز یکشنبه‌اش برملا کرد و از قول مقامات آگاهش نوشت که سرویس‌های اطلاعاتی غرب فاصله زمانی پنجم نوامبر تا ۱۹ ژانویه (۱۵ آبان تا ۳۰ دی) را بهترین زمان حمله به ایران می‌دانند.

این گزارش بلافاصله در صدر اخبار جهان قرار گرفت تا حدی که موافقت موگابه برای آغاز مذاکره با چانگرای را در حاشیه قرار داد؛ حتی اگر تنها به قصد تحریک ایران منتشر شده باشد.

مجموعه این نشانه‌ها بیان‌گر این واقعیت واضح است که پیام\تهدید غرب - که نمی‌توان جنبه‌های اقتدارگرایانه و زورگویانه‌اش را نیز نادیده گرفت - آن‌چنان با صدای بلند فریاد زده می‌شود که اگر جلیلی مدعی نشنیدن آن است، کاری نمی‌توان کرد؛ مگر آن‌که پرسید: در مذاکرات ژنو درباره چه موضوعی صحبت شد؟