گزینه‌های متعارف دفاعی ایران در جنگ

واروژ میناسیان

نشانه‌های پیرامونی درسیاست خارجی همسایه ایران، گویای این واقعیت‌ است که ماشین تبلیغات جنگی واشنگتن برضد تهران باردیگربه راه افتاده است. تحلیل‌گران نظامی براین باورند گزینه‌های جنگ برضد این کشور، شامل مجموعه پیچیده‌ای از نقاط ضعف و قوت بنیه جنگی و اقتصادی کشورهایی خواهد بود که قصد حمله احتمالی به ایران را در سرمی‌پرورانند.

مهمترین پرسشی که هم‌اکنون در مورد حواشی جنگ احتمالی برضد ایران مطرح است، در این سه گزینه خلاصه شده است.
۱- جغرافیایی جنگ احتمالی کجاست؟

۲- توان دفاعی ایران چقدر است؟

۳- واکنش دفاعی ایران چه خواهد بود؟

جغرافیای جنگ
جغرافیایی وقوع جنگ برضد ایران را می‌توان در این مناطق پیش‌بینی کرد؛ جنگ با آمریکا یا نیروهای ائتلاف در عراق یا جنگ با آمریکا در حاشیه جنوبی خلیج‌فارس.

جنگ با ترکیه و پاکستان درحال ‌حاضر به نظرغیرممکن می‌رسد و لذا توجه به آن چندان اهمیتی ندارد. ایران تاکنون علاقه کمی به جنگیدن در افغانستان نشان داده و انگیزه چندانی برای دخالت نظامی در آذربایجان، ارمنستان یا هر یک از کشورهای آسیای میانه از خود نشان نداده است.

توانائی نظامی
توانایی‌ دفاعی آنان برای دفاع در جنگ احتمالی در برابر دشمنان خود، به طور خلاصه عبارتند از:

۱- نیروهای نظامی این کشور از سازماندهی و موقعیت بهتری نسبت به جنگ هشت‌ساله با عراق برخوردارند. علاوه براین، آن‌ها از تاثیرات انقلاب در امور نظامی به کمک چین و روسیه بهره‌های فراوان برده‌اند. مقام‌های بلند‌پایه تهران به طور جدی به دنبال کاهش اصطکاک بین ارتش و سپاه پاسداران اند، هرچند در مناسبات نظامی این کشور، سپاه حرف آخر را می‌زند، اما حکومت ایران ترجیح می‌دهد با حفظ موجودیت ارتش به عنوان نیروی مکمل نظامی، به تقویت ساختار‌های سنتی این نیروی بازمانده از دوران شاه سابق بپردازد.

۲- ایران، با بهبود توانمندی‌های نظامی در سال‌های اخیر، تلاش کرده است وضعیت نظامی خود را ارتقاء دهد، اما به‌نظر می‌رسد فرآیند مدرن‌سازی به اندازه سال‌های پیش از انقلاب و دوران جنگ ایران و عراق نیست. علت اصلی این مسئله می‌تواند وجود برخی محدودیت‌های بین‌المللی علیه این کشور باشد.

۳- بخشی از تسلیحات جنگی ایران، قدیمی است و به نظر تحلیل‌گران نظامی، این کشور به ۳ تا ۵ سال دیگر برای نوسازی ساختار نظامی خود نیازدارد، منوط بر این که به بازارهای خارجی دسترسی داشته و صنایع داخلی نیز بخشی از نیازهای نظامی کشور را برآورده سازد. خرید جنگنده‌های روسی، تانک‌های تی ۷۲ و سیستم دفاع هوایی مستقردر زمین چون شهاب سه در اولویت قرار دارند.

۴- ایران در سال‌های اخیر تلاش کرده است، استفاده از تسلیحاتی چون مین‌های دریایی، موشک‌های ضد‌کشتی و زیردریایی را در خلیج فارس افزایش دهد.

۵- تهران به تدریج توانایی‌های نظامی خود را در خلیج فارس و دریای عمان توسعه داده، ولی در حال‌حاضر توانایی کمی برای یک جنگ تمام‌عیار با نیروی هوایی و دریایی آمریکا دارد. در صورت وقوع یک جنگ، ایران در ظرف چند روز ممکن است بسیاری از کشتی‌های جنگی، زیردریایی‌ها و قدرت هوایی خود را از دست بدهد.

بازدارندگی دفاعی
ایران می‌تواند با استفاده از نیروهای متعارف و غیرمتعارف نظامی وحملات ایذایی همسایگان خود را، به منظور بازدارندگی از حمله احتمالی از خاک این کشور‌ها، تهدید کند. مقام‌های تهران ظاهرا به این موضوع پی برده‌اند که در بلند‌مدت نمی‌تواند تهدیدی متعارف علیه نیروهای امریکایی در منطقه باشند، بنابراین انگیزه کمی برای جنگ با آمریکا دارند، اما در صورت وقوع جنگ، ایران علاوه بر تمرکز روی دفاع داخلی می‌تواند به گزینه‌های زیر هم متوسل شود:

۱- حمایت علنی یا مخفیانه از گروه‌های مخالف، چون شیعیان در بحرین، برای کودتا علیه دولت‌های حاکم.

۲- اجرای مانورهای تهدیدآمیز نظامی در خلیج فارس و دریای عمان که می‌تواند بر فعالیت‌های سیاسی کشورهای منطقه تاثیر بگذارد.

۳- دخالت آشکار و مخفیانه از طریق حزب‌الله لبنان در منطقه و شروع جنگی برضد با اسرائیل.

۴- آموزش نیروهای نظامی حماس برای فعالیت‌های نظامی در کرانه غربی و نوار غزه.

۵- مقابله با هرگونه حمله نظامی علیه ایران در جزایر تنب و ابوموسی.

۶- اجرای یک جنگ چریکی کم شدت در سایر جزایر ایرانی و در سواحل کشور.

۷- دخالت در امور عراق و حمایت از گروه‌های مخالف این کشور.

۸- حمله به مواضع سازمان مجاهدین خلق در عراق.

۹- دخالت در قیام کردها در عراق و سرکوب آنان در ایران.

۱۰- حمایت از گروه‌های مذهبی و قومی در جمهوری‌های آسیای میانه .

ذکر این توانایی‌ها به این مفهوم نیست که ایران اهداف فوق را دنبال می‌کند یا نه.

دست آخر این‌که، این احتمال وجود دارد که ایران در صورت بروز جنگ، از سلاح‌های شیمیایی استفاده کند، یا این که در چند سال آینده به تکنولوژی لازم برای تولید سلاح‌های هسته‌ای دست یابد و یا سلاح‌های بیولوژیکی تولید نماید. حتی این احتمال وجود دارد که ایران از هر نوع تسلیحات کشتار جمعی، تروریسم و جنگ غیرمتعارف استفاده نماید. سلاح‌های کشتارجمعی برگ برنده‌ای هستند که می‌توانند به طور ناگهانی توازن قوا را به نفع یا علیه ایران تغییر دهند. بهبود فزاینده تسلیحات شیمیایی ایران در کنار توقف برنامه سلاح‌های شیمیایی‌عراق می‌تواند در یک جنگ بین ایران و آمریکا، توازن قوا را تا حدودی تغییر دهد.