توافق در آخرین لحظه

ترجمه‌ی احمد سمایی

یک روز بعد از کنفرانس، اولین اظهارنظرها از مسکو و واشنگتن معلوم کرد در فاصله‌ی میان کنفرانس تا ضیافت شامی که پس از آن برگزار شد چه اختلافات و بحث‌های داغی میان ۶ وزیر بر سر رویکرد بعدی در قبال پرونده‌ هسته‌ای ایران جریان داشته است. آنچه که بیش از همه باعث سردرگمی و اختلاف در میان اعضای گروه ۵+۱ بوده است همانا امتیازاتی است که می‌توان با ارائه‌ی‌ آنها به ایران، این کشور را به قبول خواست‌های مطرح در قطعنامه‌ها تشویق کرد.

توافق روز سه‌شنبه بی‌جان و نامحکم‌تر از‌ آن بود که ۶ وزیر خارجه همراه با خاویر سولانا مشترکاً برای توضیح آن در مقابل خبرنگاران قرار بگیرند. در واقع توافق بر سر مضمون قطعنامه‌ی جدید علیه ایران تنها اندکی پیش از شروع کنفرانس برلین به دست آمد. حتی تا یک ساعت پیش از کنفرانس نیز، به نظر نمی‌رسید که فرانک‌-والتر اشتاین مایر، وزیر خارجه‌ی آلمان بتواند در پایان آن از موفقیت سخن بگوید. ولی سرانجام ۶ وزیر خارجه‌ تشکیل جلسه دادند و بر سر خطوط اصلی قطعنامه‌ی جدید شورای امنیت به توافق رسیدند.

اما یک روز بعد از کنفرانس، اولین اظهارنظرها از مسکو و واشنگتن معلوم کرد در فاصله‌ی میان کنفرانس تا ضیافت شامی که پس از آن برگزار شد چه اختلافات و بحث‌های داغی میان ۶ وزیر بر سر رویکرد بعدی در قبال پرونده‌ هسته‌ای ایران جریان داشته است. سرگئی لاوروف، وزیر خارجه‌ی روسیه، در مصاحبه با خبرگزاری اینترفاکس اطمینان داد که قطعنامه‌ی جدید حاوی تحریم‌های دیگری علیه ایران نخواهد بود، بلکه حتی این کشور را تشویق خواهد کرد که در جهت تحقق خواست‌های جامعه‌ی جهانی گام بردارد. لاوروف گفت که اقدامات مورد توافق «از خصوصیات تحریمی سفت و سختی» برخوردار نیستند.

در واشنگتن اما نیکلاس برنز، معاون وزیر خارجه آمریکا که به زودی این مقام را ترک خواهد کرد توافق برلین را ستود و آن را پیام روشنی به ایران دانست که ۶ کشور متحد و منسجم مانده‌اند. در مجموع اما، اظهارات روز چهارشنبه در مسکو و واشنگتن نشانه‌ چندانی از انسجام و یکپارچگی در گروه ۵+۱ به نمایش نگذاشتند.

در واقع اختلافات بر سر مضمون قطعنامه‌ی جدید، که متن آن قرار است هفته‌ی آینده در نیویورک تکمیل و ارائه شود هنوز هم برطرف نشده‌اند. مسکو در گفتگوهای برلین توانست مانع از آن شود که تحریم تسلیحاتی ایران که آمریکا خواهان آن است به قطعنامه راه یابد. در مقابل، خواست غرب در مورد کنترل شدیدتر فعالیت‌ها و فعل‌ و انفعالات مالی ایران در قطعنامه بازتاب یافت. در این راستا، به رغم مخالفت چین و روسیه قرار شد که حتی نام دو بانک دیگر ایرانی در قطعنامه ذکر شود. ولی از اعضای سازمان ملل تنها خواسته می‌شود که در تماس‌های خود با موسسات مالی ایران هشیار و محتاط باشند. همچنین اعمال محدودیت برای اعطای وام‌ها به ایران و بیمه‌ برای ضمانت آ‌نها، باید تابعی از تصمیم داوطلبانه‌ کشورهای یادشده باشد و قطعنامه اجباری را در این زمینه تعیین نمی‌کند. دیپلمات‌های غربی همین حد از توافق را نیز موفقیتی کوچک می‌دانند، چرا که فضای نامطمئنی برای معامله با ایران ایجاد خواهد شد و عملاً مشکلات محسوسی برای فعالیت‌های اقتصادی و مالی این کشور به وجود خواهد آمد.

سردرگمی پس از گفتگوهای سازنده
تنها تدبیر سخت‌گیرانه‌ای که قطعنامه‌ی جدید را از دو قطعنامه‌ی قبلی متفاوت می‌کند، منع سفرهای خارجی برای شماری از مقامات ایرانی است. قطعنامه‌های ۱۷۳۷ و ۱۷۴۷ حاوی شماری از اسامی مقامات ایرانی بودند که کشورهای عضو سازمان ملل باید تقاضای سفر آنها را به دقت بررسی کنند. در قطعنامه‌ جدید، شمار این مقام‌ها افزایش می‌یابد و برای برخی از آنها عملاً خروج از ایران ممنوع می‌شود. فهرست افراد و نهادهای ایرانی که حساب بانکی خارجی‌ آنها طبق قطعنامه‌های قبلی مسدود شده است نیز، در قطعنامه‌ی جدید تکمیل و جامع‌تر خواهد شد.

قطعنامه جدید کماکان بر ضرورت تعلیق فوری غنی‌سازی اورانیوم در ایران تاکید می‌کند. اعلام آمادگی همه‌جانبه‌ جامعه‌ی جهانی برای گفتگو با ایران، از جمله بر سر همکاری‌های تنگاتنگ اتمی اروپا با این کشور نیز، از دیگر اجزای این قطعنامه‌ است. خاویر سولانا نیز دوباره ماموریت می‌یابد که مذاکرات با ایران را ادامه دهد و از فعالیت‌های آزانس بین‌المللی انرژی اتمی در شفاف‌سازی برنامه‌ هسته‌ای جمهوری اسلامی نیز تقدیر و حمایت می‌شود.

آنچه که بیش از همه باعث سردرگمی و اختلاف در میان اعضای گروه ۵+۱ بوده است همانا امتیازاتی است که می‌توان با ارائه‌ی‌ آنها به ایران، این کشور را به قبول خواست‌های مطرح در قطعنامه ها تشویق کرد. به نظر دیپلمات‌های اروپایی، انتخابات پیش رو در آمریکا موقتاً مانع از آن است که بتوان درباره‌ی امتیازهایی ورای آنهایی که تاکنون به ایران ارائه‌ شده‌اند توافقی به دست آورد. در برلین اما اطمینان داده می‌شود که گفتگوهایی که در ضیافت شام پس از کنفرانس جریان یافت، حاوی نکات و بحث‌های سازنده‌ای بوده است.

بحث در گروه ۵+۱ ادامه خواهد یافت
بر مبنای بحث‌های کنفرانس برلین، خاویر سولانا بدون پیش‌بینی قبلی تصمیم گرفت که چهارشنبه‌شب در بروکسل با سعید‌ جلیلی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران دیدار کند، هرچند که گفته می‌شود مضمون این دیدار یک مذاکره رسمی نبوده است. جلیلی صبح روز چهارشنبه در برابر کمیسیون سیاست خارجی پارلمان اروپا سخنرانی داشت. چندی قبل، یعنی زمانی که خبر دعوت از وی برای این سخنرانی انتشار یافت، سولانا از آن ابراز ناخشنودی کرد، چرا که آخرین دور مذاکراتش با جلیلی، در ماه نوامبر در لندن، بدون نتیجه پایان یافته بود.

دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران در سخنرانی خود در برابر کمیسیون سیاست خارجی اروپا دوباره بر «حق» ایران در استفاده از نیروی اتمی تاکید کرد و خواست‌های کنفرانس ۵+۱ در برلین را مردود شمرد. محمود احمدی‌نژاد نیز در تهران توافق برلین را ناموثر توصیف کرد. مجموعه‌ی این فعل و انفعالات نشان می‌دهد که توافق برلین آخرین حرف نیست و بحث و کشاکش بر سر سیاست موثر در قبال ایران همچنان در گروه ۵+۱ ادامه خواهد یافت.

روزنامه‌ی فرانکفورتر آلگماینه، ۲۴ ژانویه ۲۰۰۸