اسلام فاشیستی و ایران هیتلری

اکبر گنجی

«برای جلوگیری از جنگ جهانی سوم، جامعه جهانی باید به طور یک‌پارچه به مقابله‌ی با ایران برخیزد»
(جرج بوش، ۱۷ اکتبر ۲۰۰۷)

به نظر می‌رسد که پاره‌ای از رهبران سیاسی جهان در صددند که ایران را در موقعیت و منزلت آلمان هیتلری و ایتالیای موسولینی قرار دهند. برای مثال، ادعا می‌شود که دولت ایران همانند دولت هیتلر در صدد نابودی یهودیان است. این ادعا را به سخنان سخیف و نابخردانه احمدی‌نژاد رییس جمهور ایران مبنی بر نفی تراژدی وحشتناک هولوکاست مستند می‌کنند.

بوش در تاریخ ۱۷ اکتبر سال جاری باز هم بر مبنای سخنان نابخردانه احمدی‌نژاد رییس‌جمهوری ایران اعلام می‌کند که دولت ایران در صدد نابودی اسرییل است. گویی جهان دوباره با شبح فاشیسم روبرو می‌شود؛ اما این بار از نوع «اسلامی» آن. بوش در تاریخ هفت و ۱۰ اگوست ۲۰۰۶ صریحاً از «فاشیسم اسلامی» سخن گفت.

از سوی دیگر، تونی بلر، نخست‌وزیر سابق انگلستان، در تاریخ ۱۸ اکتبر سال جاری، در یک سخنرانی در نیویورک، خطر فاشیسم را گوشزد می‌کند و در این فضا از دولت ایران نام می‌برد.

وی می‌گوید: «جهان با شرایطی مشابه »ظهور فاشیسم در دهه ۱۹۲۰» روبه‌رو است. نباید به فشارها برای عقب‌نشینی تن داد ... ایدئولوژی افراطی اسلامی در حال حاضر یک دولت دارد: ایران. دولتی که آماده حمایت و پشتیبانی مالی از تروریسم برای بی‌ثبات کردن کشورهایی است که مردم آن‌ها دوست دارند در صلح و آرامش زندگی کنند.

حتی در حال حاضر و حتی در میان خود ما گرایشی وجود دارد که فکر می‌کند آن‌ها این طور شده‌اند؛ چون ما تحریکشان کرده‌ایم و اگر آن‌ها را به حال خودشان بگذاریم، آن‌ها هم کاری به کار ما نخواهند داشت. من فکر می‌کنم که این طرز فکر اشتباه است. آن‌ها خیال ندارند ما را به حال خودمان بگذارند.»

وزیر دفاع فرانسه هم اعلام کرده است که آن کشور مدارکی دال بر نظامی بودن پروژه‌ی هسته‌ای ایران در اختیار دارد.

حساسیت نسبت به ظهور گرایش‌های به اصطلاح فاشیستی در جوامع اسلامی البته پدیده تازه‌ای نیست. من، خود ۲۱ سال پیش با انتشار مقاله‌ای در ایران تأکید کردم که اکنون کسانی در ایران می‌کوشند تلقی‌ای فاشیستی از ولایت فقیه عرضه کنند و آن را مبنای عمل سیاسی دولت جمهوری اسلامی قرار دهند.

۱۰ سال پیش نیز در ضمن سخنرانی‌ای در یکی از دانشگاه‌های ایران، ویژگی‌های تلقی فاشیستی از اسلام را برشمردم و به سهم خود کوشیدم خطرات این جریان ویران‌گر را به جامعه فرهیخته ایرانی گوشزد کنم. البته دادگاه انقلاب اسلامی مرا به دلیل ایراد آن سخنرانی بازداشت و به یک سال زندان محکوم نمود. اما توجه عمومی تا حدّ زیادی نسبت به این خطر جلب شده بود.

اما میان سخنان بوش و بلر و آن چه من درباره گرایش‌های فاشیستی در ایران بیان می‌داشتم، تفاوت‌های مهمی وجود دارد. به گمان من تشبیه ایران کنونی به آلمان فاشیستی دوران هیتلر، یک‌سره نادرست و گمراه‌کننده است.

نخست آن که وضعیت قوای سیاسی، اقتصادی، نظامی، تکنولوژیک و علمی جهان امروز با آن چه در نیمه نخست قرن بیستم جاری، بود شباهتی ندارد: ایران از قدرت و موقعیت آلمان آن دوران بی‌بهره است و دولت‌های غربی هم بسی توانمندتر از دولت‌های رقیب آلمان نازی در آن روزگارند.

آلمان با تکیه بر توانمندی‌های نظامی چشمگیرش، در صدد سلطه بر جهان و تسخیر خاک کشورهای دیگر و نابودی انسان‌ها بود. دولت ایران حتّی اگر چنان سودای محالی را نیز در سر بپروراند، مطلقاً توان علمی و عملی چنان کاری را ندارد. ایران حتّی در خوش‌بینانه‌ترین پیش‌بینی‌ها، پنج تا هشت سال با ساختن یک بمب اتمی فاصله دارد، در حالی که دولت اسراییل در حال حاضر در حدود ۲۰۰ بمب اتمی در اختیار دارد.

عظمت‌طلبی اتمی رهبر جمهوری اسلامی نخست معطوف به حفظ بقای رژیم حاکم بر ایران، و در مرحله بعدی تبدیل نمودن ایران به قدرتی منطقه‌ای است که پرچم رهبری جهان اسلام را در دست دارد. نظام سیاسی ایران یک نظام فاشیستی توتالیتر نیست. البته بنیادگرایان حاکم بر ایران همواره مشتاق و علاقه‌مند به استقرار نظامی توتالیتر در ایران بوده‌اند؛ اما در جهان امروز، و با توجه به انقلاب عظیمی که در صحنه ارتباطات رخ داده است، این کار، یعنی تأسیس یک نظام توتالیتر ناممکن به نظر می‌رسد.

نظام توتالیتر، نظام متمرکز و فراگیری است که نه تنها کنترل فیزیکی تمام عیاری را بر مردم خود اعمال می‌کند؛ بلکه با انحصار تبلیغات و آموزش، عملاً موفق می‌شود ارزش‌هایش را از آن مردم کند. شست و شوی مغزی مردم و الوهیت بخشیدن به رهبر، بخش مهمی از کارکرد یک نظام توتالیتر است.

بنیادگریان می‌خواستند و می‌خواهند چنین نظامی درست کنند؛ ولی شکست خوردند. چرا که کنترل و دگرگونی اندیشه جامعه ممکن نشد و فضای فکری جامعه خارج از کنترل دولت قرار دارد.

دومین تفاوت این است که یهودستیزی در آلمان آن دوران، بیماری‌ای بود که همه را فرا گرفته بود. یهودی، نماد سرمایه‌دار/دلال مالی منفور، منادیان رقابت، خارجی‌ها و غریبه‌ها تلقی می‌شد که به طور ناعادلانه همه چیز را در چنبره‌ی خود داشتند. اعتقاد بر این بود که عیسی مسیح را یهودیان کشته‌اند. یهودیان، بچه‌های مسیحی را قربانی می‌کنند.

چون به یهودی به چشم «شر» نگریسته می‌شد، فقط با محو کردن یهودیان از دنیا، امکان رهایی از این شر وجود داشت. بیماری یهودستیزی در ایران وجود ندارد. هم اکنون حدود 25 هزار یهودی در ایران زندگی می‌کنند.

اما در اینجا پرسش مهم‌تری وجود دارد که به گمان من در خور توجه ویژه است: آیا به واقع این اسلام است که در برابر غرب قرار گرفته و در صدد نابود کردن تمدن غربی است؟ کسانی که مدعی‌اند این اسلام است که در برابر جهان غرب صف‌آرایی کرده است، غالباً به انواع عملیات تروریستی، استشهادی، و خشونت‌باری استناد می‌کنند که کمابیش در گوشه و کنار دنیا، تحت نام اسلام انجام می‌پذیرد.

اما این افراد فراموش می‌کنند که عامل این ستیزگری‌های خشونت‌بار «اسلام» نیست، بلکه پاره‌ای افراد هستند که خود را «مسلمان» می‌دانند. بسیاری از مسلمانان، خشونت را ابزار مناسبی برای تأمین و تحقق اهداف و مقاصد خود نمی‌دانند.

فراموش نکنیم که درک مسلمانان از متون مقدس اسلام (یعنی قرآن و سنت معتبر) یکسان نیست. ما دست کم سه نوع تفسیر اساسی از منابع معتبر اسلامی داریم: تفسیر مدرن، تفسیر سنتی و تفسیر بنیادگرایانه.

قرائت‌های مدرن از اسلام به کلی توسل به خشونت را مردود می‌دانند. قرائت سنت‌گرایانه از اسلام نیز هیچ نسبتی با خشونت‌ورزی ندارد. تنها قرائت بنیادگرایانه از اسلام است که توجیه‌گر و مبلغ خشونت است. حتی تمام بنیادگرایان هم به خشونت متوسل نمی‌شوند و آن دسته از آن‌ها که خشونت را ابزار موّجهی برای پیش‌برد اهداف خود می‌دانند، ضرورتاً اهداف دینی را تعقیب نمی‌کنند.

در عین حال نباید فراموش کرد که ایده «خشونت مقدس» به بنیادگرایان مسلمان اختصاص ندارد. بنیادگرایان تمام مذاهب هوادار این آموزه هستند و به پیروان خود تلقین می‌کنند که مخالفان را بکشید که به بهشت خواهید رفت.

با بنیادگرایی در تمام اشکال آن (اعم از یهودی، مسیحی، اسلامی، هندو و غیره) باید مبارزه و مقابله کرد. در عین حال، در مقام مبارزه با موج بنیادگرایی نباید از ریشه‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی این پدیده در سطح محلی، منطقه‌ای و بین‌المللی غفلت ورزید. ظهور و گسترش پدیده تروریسم و بنیادگرایی معلول عوامل ساختاری متعددی است که شناخت و ریشه‌یابی آن‌ها، محتاج پژوهش و تحلیل جامعه‌شناسانه دقیق و کارشناسانه است.

برای مثال، صلح عادلانه میان اسراییل و فلسطین، دست برداشتن از تحقیر ادیان و پیروانشان، دست کشیدن از اعمالی که این احساس را در مسلمانان ایجاد می‌کند که مورد تهاجم غرب قرار گرفته‌اند، از میان بردن شرایط استیصال و نومیدی محض و غیره می‌تواند از جمله پیش‌شرط‌های مبارزه با بنیادگرایی و تروریسم باشد.

برای ما ایرانیان، طرح مسأله «قرائت فاشیستی از دین» و هشدارباش نسبت به جنبش فاشیستی در ایران (و نه وجود نظام فاشیستی و توتالیتر) موجب می‌شود که حساسیت جامعه ایرانی نسبت به خطر اقلیتی سازمان‌یافته در ساختار سیاسی حکومت ایران جلب شود و این هوشیاری به گذار جامعه ایران به دموکراسی یاری برساند.

اما طرح مسأله «فاشیسم اسلامی» از سوی بوش و بلر را باید نوعی آماده‌سازی ذهنیت جهانی برای حمله نظامی به ایران تلقی کرد. در دهه‌ی ۱۹۳۰ این عبارت ورد زبان مردم بود: « فاشیسم یعنی جنگ.» بسیج تمام نیروها بر ضد دشمن مشترک (ایران) در پرتو مفهوم اسلام فاشیستی و ایران هیتلری صورت می‌پذیرد.

مقابله‌ی با جنبش فاشیستی ضروری است؛ ولی با قرائت دموکراتیک از اسلام می‌توان به مقابله‌ی با آنان رفت. حمله‌ی نظامی موجب تقویت بنیادگرایان فاشیست‌مشرب و تضعیف مسلمانان دموکرات سکولار خواهد شد.

------------------------------------------
منبع: نیوزویک بین‌المللی، ۱۹ نوامبر ۲۰۰۷

------------------------------------------

پس نوشت:
در پاسخ به برخی از کامنتها: نظام جمهوری اسلامی ایران، نظامی غیر دموکراتیک و خودکامه است. اما تمام رژیمهای غیر دموکراتیک از یک نوع و سنخ نیستند. جامعه شناسان سه نوع رژیم غیر دموکراتیک را از یکدیگر تفکیک کرده اند.

1.دیکتاتوری های نظامی

2.نظام های سلطانی

3.رژیم های فاشیستی و توتالیتر

در سخنرانی دانشگاه شیراز (1376) جنبش فاشیستی را از دولت فاشیستی تفکیک نموده گفتم: "دولت فاشیستی شامل یک ایدئولوژی کل گرا، یک حزب انحصار گر دولتی فراگیر، پلیس مخفی خارج از چارچوب قانون، کنترل انحصاری سازمانهای اقتصادی، رسانه های همگانی و ارتش است که با ارعاب فرهنگ را به تبلیغات تبدیل و با پراکندن و منزوی کردن افراد، سازمان های اجتماعی عظیم و یکپارچه ی توده گیر را بدو تحمیل می کند." دولت توتالیتر و فاشیستی، جامعه را تک صدایی می کند. تنها صدایی که شنیده می شود، صدای رهبر است که چون خدا پرستیده می شود. دولت هیتلر، موسولینی و استالین، دولت توتالیتر و فاشیستی بودند. اما دولت ایران، فاشیستی و توتالیتر نیست. نه تنها جامعه تک صدایی نیست، بلکه صدای زندانیان سیاسی-عقیدتی هم به گوش جهانیان می رسد. یک حزب فراگیر، همچون حزب کمونیست شوروی یا حزب فاشیستی موسولینی و ناسیونال سوسیالیست نازی ها، وجود ندارد. احزاب متفاوتی وجود دارد، گرچه در واقع کاریکاتور حزب اند. نارضایتی عمومی کاملاً مشهود است. زنان و کارگران و دانشجویان ومعلمان و... در حال مبارزه اند. در دانشگاه در حضور رئیس جمهور، دانشجویان خطاب به او شعار مرگ بر دیکتاتور سر می دهند. در هیچ یک از رژیم های فاشیستی چنین اعمالی امکان پذیر نبود. زمامداران بنیادگرای حاکم بر ایران می خواستند رژیمی توتالیتر بسازند، اما نه توان این کار را داشتند، و نه ساختارهای شکل گرفته در دهه های اخیر امکان چنین سودایی را فراهم می آورد. اما آنها توانستند یک رژیم سلطانی سرکوبگر ،که بخشی از وجوه نظام های کمونیستی را داراست، بسازند. مخالفان به طور علنی از رهبر انتقاد می کنند (آیت الله منتظری،محسن کدیور، احمد قابل، احمد زیدآبادی، عیسی سحر خیز و ...)، در سطح جامعه سخنان بسیار تندتری در باره ی رهبر بیان می شود. بنیادگرایان و شخص رهبر، سودای رهبر پرستی را دنبال می کردند و می کنند، اما کسی به سودای آنها اهمیت نمی دهد. اگر در زندان ها بین دانشجویان بی گناه و مامورین درگیری پیش آید، همان روز خبر آن در سراسر دنیا منعکس خواهد شد. این کجا و رژیم های فاشیستی کجا. وزارت اطلاعات رژیم رسماً مجبور می شود مسئولیت ترور مخالفان را بپذیرد و آنها را عده ای خودسر قلمداد می کند. در ایران، افراد فاشیست و قرائت فاشیستی از دین وجود دارد، اما نظام فاشیستی و توتالیتر وجود ندارد. شیرین عبادی می آید و می رود، و در داخل و خارج از رژیم انتقاد به عمل می آورد.

اگر کسی معتقد است رژیم ایران توتالیتر و فاشیستی است، می تواند به صورت مستدل نظر خود را بیان نماید تا امکان گفت و گو فراهم شود. اگر قرار بر تکرار یک مدعای بلادلیل باشد، رهبر جمهوری اسلامی بارها رژیم خود را آزادترین و مردم سالارانه ترین رژیم روی کره ی زمین خوانده است.

یک نکته مهم را نباید فراموش کرد. فاشیست خواندن رژیم ایران از سوی برخی از زمامداران غربی، و مقایسه ی آن با آلمان هیتلری، شرکت در یک گفت و گوی جامعه شناسانه در خصوص سرشت نظام جمهوری اسلامی ایران نیست، فضا سازی و ذهنیت سازی برای مقصدی خطرناک است. مبارزه ی با رژیم جمهوری اسلامی به قصد گذار به یک رژیم دموکراتیک ملتزم به آزادی، حقوق بشر، آزادی، جدایی نهاد دین از نهاد دولت و تکثرگرا یک بحث است و پذیرش مدعیات کسانی که به قصد حمله ی نظامی به ایران آگاهی کاذب می پراکنند، بحثی دیگر. خطر احتمال حمله ی نظامی به ایران، جنگ روانی عده ای روزنامه نگار بیکار نیست، این خطر بارها از سوی رئیس جمهور روسیه، برخی از سران اروپایی، رئیس آزانس بین المللی انرژی اتمی و بسیاری از دیگر مقامات جهان اعلام شده است. مخالفت با حمله ی نظامی به ایران و مبارزه با رژیم سرکوبگر سلطانی ایران، وظیفه ی اخلاقی و انسانی همه ی ایرانیان دموکرات و آزادیخواه و خردپیشه است.

با تشکر، اکبر گنجی