نشانه‌های یک بحران

وارژ میناسیان

مطالعه‌ی الگوی کلان رفتاری جمهوری اسلامی در سیاست داخلی نشان می‌دهد که با وخیم‌تر شدن مناسبات تهران در سیاست خارجی (در مقاطع حساس)، دو رویکرد کاملآ متمایز و متناقض در تعامل با جریان‌های سیاسی (به حالت انقباض) و جریان‌های اجتماعی و اقتصادی (به حالت انبساط) شکل می‌گیرد. بسته شدن فضای سیاسی کشور با اعلام حکم محکومیت احمد شیرزاد و دستگیری غیرمنتظره‌ی هادی قابل، دبیر شورای مركزی جبهه‌ی مشاركت، و فروکش کردن طرح امنیت اجتماعی و تلاش در جهت حفظ و جلوگیری از افزایش افسار گسیخته‌ی قیمت‌کالا و خدمات، بیانگر وضعیت بغرنج و حساسی در سیاست خارجی است.

نشانه‌های محکم و مستدل برای تشریح این شرایط عبارتند از:

سطح خارجی:

1ـ خروج غیرمنتظره‌ی نیرو‌های نظامی بریتانیا از بصره و استقرار 350 تن از آنان در مرز مشترک ایران و عراق.
خبرنگار ایندیپندنت در خبری اختصاصی که تیتر بزرگ صفحه‌ی اول ایندیپندنت را به خود اختصاص داده است، در این باره می‌نویسد: «در پی هشدار ژنرال پترائوس، فرمانده نیروهای آمریکایی در عراق، بریتانیا نیروهایی را به مناطق آسیب‌پذیر مرز ایران انتقال داده است . همچنین نشانه‌ای از یک رویارویی قریب‌الوقوع علیه ایران دیده می‌شود. این گروه ۳۵۰ نفری شامل گردان ۲۵۰ نفره‌ی کینگز رویال هوزار هستند که قبلا به آنها اطلاع داده شده بود تا هفته‌ی آتی به بریتانیا باز می‌گردند».

۲ـ سفر غیرمنتظره‌ی بوش به عراق و اعلام شگفتی‌ساز کاهش نیروهای نظامی آمریکا در عراق. چنین اقدامی می‌تواند گویای این و اقعیت باشد که واشنگتن با کاهش نیروهای نظامی خود مقدمات تصمیم مهمی را فراهم می‌آورد.

۳ـ افزایش کم‌سابقه‌ی تحلیل‌ها و خبر‌های موثق منابع خبری از حمله‌ی قریب‌الوقوع آمریکا به ایران. در این میان شبکه‌ی خبری فاکس نیوز، به عنوان مهم‌ترین رسانه‌ی جنگی آمریکا، بیشترین اخبار و تحلیل‌های این حمله‌ی احتمالی را به خود اختصاص داده است. این شبکه‌ی خبری روز سه‌شنبه ۱۰ سپتامبر تایید کرد که تصمیم اخیر مقامات آلمان برای متوقف کردن پشتیبانی‌شان از هر تحریم جدیدی علیه ایران موجب شد که طیف گسترده‌ای از مقامات در واشنگتن به بررسی سناریو‌هایی برای یک حمله‌ی نظامی به حکومت اسلامی بپردازند. آلمان هفته‌ی گذشته به متحدان خود خبر داد که دولت صدر اعظم آنگلا مرکل از برقراری هیچ‌گونه تحریم دیگری علیه ایران از سوی شورای امنیت سازمان ملل حمایت نمی‌کند. در نتیجه بر اساس یک منبع دولتی معتبر «همه در واشنگتن» درگیر بحثی شده‌اند در باره‌ی هزینه‌ها و سود عملیات نظامی علیه ایران؛ عملیاتی که اگر قرار باشد انجام شود در فاصله‌ی زمانی بین ۸ تا ۱۰ ماه دیگر خواهد بود. آلمان‌ها نگرانی خود را در باره‌ی اثرات مخرب هرگونه تحریم‌های بیشتر ایران بر اقتصاد آلمان اظهار داشتند و نیز، مطابق با آن‌چه دیپلمات‌های کشورهای دیگر گفته‌اند، از سخنان آن‌ها چنین برداشت شد که آنها اگرچه در انظار عمومی مخالف حمله هستند ولی در واقع از یک عملیات بمباران نظامی آمریکا علیه تأسیسات ایران حمایت می‌کنند.

شبکه‌ی خبری بی‌بی‌سی هم در خبری به نقل از نشریه‌ی نیویورک‌پست نوشت: «ارتش اسراییل در تمرین‌های نظامی خود برای حمله‌ی احتمالی به تأسیسات هسته‌‌ای ایران، حریم هوایی سوریه تا مرز ترکیه را نقض کرده است... در واقع، اسرارآمیز بودن نقض حریم هوایی سوریه و سکوت مرموز کشورهای عربی در مقابل این حرکت از جمله لغو دیدار ولید معلم از عربستان،شاید قرینه‌‌ای برای این گمانه باشد که هدف اسراییل از عملیات اخیر یک کشور غیرعرب بوده است».

۴ـ خروج بحث پرونده‌ی هسته‌ای ایران از نشست اخیر اتحادیه‌ی اروپا و متعاقب آن قهر تلویحی کشور‌های اروپایی از تکرار مواضع ایران در دست‌یابی به فن‌آوری هسته‌ای.
ائتلاف اروپایی سه‌گانه‌ی متحد آمریکا معتقدند که توافقنامه‌ی اخیر ایران و آژانس برای رفع ابهامات گذشته از برنامه‌ی هسته‌ای ممکن است تنها برای «دفع الوقت» صورت گرفته باشد. چنین ائتلاف مستحکمی (در خصوص پرونده‌ی هسته‌ای ایران) که در چند سال اخیر بی‌سابقه بوده است، می‌تواند برای آمریکا امتیاز خوبی در توجیه اقدام قهر‌آمیز علیه ایران باشد. این ائتلاف بی‌تردید می‌تواند در تصمیم نهایی واشنگتن تأثیر فراوانی داشته باشد.

سطح داخلی:

۵ـ اتخاذ مواضعِ شفاف و تهدیدآمیز از سوی دولت‌مردان و نظامیان مبنی بر این‌که هیچ جنگی علیه ایران در کار نخواهد بود و در صورت وقوع چنین جنگی، دشمنان ضربات سختی را متحمل خواهند شد. این اظهارات در زبان رییس جمهور با این ادبیات بیان شد که «من در بعضی از جلسات به این دوستان می‌گفتم که من یک مهندسم و مسائل را تحلیل و استدلا‌ل می‌کنم. به آنها می‌گفتم که دشمنان جرأت جنگ کردن با ما را ندارند. برخی حرف من را زیر سوال می‌بردند ولی من برای آنها دو دلیل می‌آوردم؛ اول این‌که به آنها می‌گفتم من مهندسم، اهل حساب و کتاب هستم، جدول می‌کشم، ساعت‌ها فرض‌ها را می‌نویسم، رد می‌کنم، استدلا‌ل می‌کنم و با استدلا‌ل برنامه‌ریزی می‌کنم و به پیش می‌روم، آنها قادر نیستند برای ایران مشکلی ایجاد کنند». رییس جمهور در باره‌ی دومین دلیل‌اش نیز گفت «دومین دلیلی که من برای آنها می‌آوردم این بود که من حرف‌های خداوند را باور کرده‌ام. خداوند گفته است کسانی که در راه درست حرکت می‌کنند پیروز می‌شوند. رهبر عزیز ایران ایستاده‌اند و حرف خداوند را گوش می‌کنند و قبول دارند. شما چه دلیلی دارید که خداوند به وعده‌هایش عمل نکند».

۶ـ تغییر غیرمنتظره‌ی فرمانده سپاه پاسداران در جهت تقویت و روز‌آمد کردن توانایی‌های سپاه در جنگ‌های نامنظم شهری. چنین فرایندی را باید بر آمادگی هر چه بیشتر ایران برای مقابله با حمله‌ی قریب‌الوقوع به خاک این کشور تحلیل و ارزیابی کرد.

۷ـ گسترش رفت و آمد‌ها و اظهارات دیپلماتیک سیاستمداران ایران با روسیه و چین.
پکن و مسکو به عنوان متحد استراتژیک تهران، نقشِ سپری مستحکم در برابر فشار‌های اروپا و آمریکا علیه ایران را بازی کرده‌اند. سفر منوچهر متکی به روسیه و سفر وزیر کشور به عنوان فرستاده‌ی ویژه‌ی رییس جمهوری به چین و همچنین کنفرانس خبری- هسته‌ای لاریجانی و متعاقب آن گفت‌وگویی صریح و مستقیم رییس جمهوری به فاصله‌ی نیم ساعت از این کنفرانس در یکی از شبکه‌های سیما پیرامون پرونده‌ی هسته‌ای، نشان‌های مهمی در وجود بحران عمیق در سیاست خارجی ایران است.

۸ـ انقباض سیاسی نامشهود در سیاست‌های داخلی و متعاقب آن بازداشت، تعلیق و توقیف رسانه‌های منتقد به منظور جلوگیری از بیان برخی از واقعیت‌های موجود در نقد عملکرد داخلی و خارجی دولت‌مردان و ممانعت از تشریح وضعیت حساس ایران در منطقه و جهان از سوی رسانه‌ها یکی دیگر از نشانه‌های بحران می‌تواند محسوب شود.

به نظر می‌رسد چنین نمایی از ساختار سیاست داخلی و خارجی، مقامات تهران را برای اتخاذ تصمیمی مهم و سرنوشت‌ساز بین گزینه‌ی ادامه فعالیت‌های هسته‌ای با هزینه‌ی جنگ نابرابر و دست کشیدن از توسعه‌ی هسته‌ای با شرمساری ملی معلق کرده است. بی‌تردید انتخاب هر یک از این گزینه‌ها هزینه‌ی سنگین خاص خود را خواهد داشت.