شرایط دشوار تهران - واشگنتن

بنفشه سرتیپی

تهدید به حملات پیشگیرانه ایران را در وضعیت دشواری قرار داده است. ازین رو تهران برای جلوگیری از دادن بهانه‌ی حمله به واشنگتن، آگاهانه با یک سیاست ضمنی در پی شکستن تصویر سازی‌های منفی کاخ سفید علیه فعالیت‌های هسته‌ای خود است. این سیاست شامل یک‌سری دعوت‌های غیرمعمول برای بازدید از سایت‌های هسته‌ای مشکوک است.

البته وضعیت از نظر تهران چشم‌انداز بدتری دارد؛ چرا که ایران نمی‌تواند در مقابل حملات هوایی آمریکا از خود دفاع کند؛ چون تجهیزات دفاع هوایی که سال‌ها پیش از چین خریداری شده است از تجهیزات عراق در سال ۱۹۹۱ بسیار ضعیف‌تر و ناکارآمد‌تر هستند. در چنین موقعیتی، یک انتخاب مطمئن همان اهمیت دادن به رابطه با آمریکاست.

عکس از: AP

با وجود این به نظر می‌رسد طراحان نظامی ایران به این نتیجه رسیده‌اند که یک انتخاب تلافی‌جویانه در دستور کار مقابله با حملات پیشگیرانه باشد؛ زیرا بی‌پاسخ گذاشتن حمله‌ی آمریکا از نظر سیاسی غیرقابل قبول است. چنین انتخابی را می‌توان موازنه‌ای برای استقرار تسلیحات نظامی در منطقه دانست. توان موشکی و نیروی هوایی ایران امکان حمله به تأسیسات آمریکا در خلیج فارس و دولت‌های عرب جنوب خلیج فارس را دارد. صرف نظر از این‌که آیا این حملات علیه یک هدف استراتژیک باشند یا نه، اگر توان ایران محدود به حملات کوتاه‌بردِ تلافی‌جویانه بوده و اطلاعات زیادی در مورد برنامه‌ی سلاح‌های نظامی (احتمالا هسته‌ای) به دست نیاید، هدف ایران در جلوگیری از حملات پیشگیرانه تا حدودی تأمین می‌شود.

بازدارندگی
اگر بازدارندگی انگیزه‌ی اصلی ایران در دست‌یابی به سلاح‌هایی نامتعارف باشد و اعضای شورای همکاری خلیج فارس، اسراییل و آمریکا آنها را خطری برای خود بدانند، یک سوال مهم عبارت از این خواهد بود که تا چه میزان می‌توان ایرانِ مجهز به تسلیحات نظامی را تجزیه و تحلیل و کنترل کرد.

اگر پاسخی به این پرسش پیدا نشود، بعید است که آمریکا حمله به ایران را تقبیح کند؛ زیرا ایران یکی از سه کشور محور شرارت است (در کنار عراق و کره‌ی شمالی) که مبنای طرح دفاع آمریکا در جهان بعد از ۱۱ سپتامبر را تشکیل می‌دهد. آمریکا انکار نمی‌کند که شاید از سلاح‌های هسته‌ای در مقابل کشورهای فاقد این تسلیحات که در عین حال پایبند به پیمان عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای نیستند استفاده کند؛ بخصوص اگر خطر استفاده از سلاح‌های شیمیایی و میکربی توسط دولت مذکور علیه آمریکا یا دوستان این کشور وجود داشته باشد. با وجود این، برخی اقدامات می‌توانند خطر قریب‌الوقوع حمله را برای ایران زنده نگه دارند.
مهم‌تر از آن، با توجه به این‌که حکومت آمریکا معتقد است راکتور بوشهر مستقیماً با برنامه‌ی نظامی مشکوک مرتبط است، معنی ضمنی این امر همان زنده داشتن خطر حمله است.

تضمین‌های امنیتی
با توجه به شرایط، تضمین‌های امنیتی سود کمی برای ایران دارند. برای دولت ایران به عنوان دولت غیرمتعهد عضو NPT، تاکنون قوی‌ترین تضمین امنیتی منفی ممکن از سوی پنج عضو دائم شورای امنیت پیشنهاد شده است. این واقعیت که ایران در صدر لیست هدف‌های هسته‌ای آمریکا قرار دارد محدودیت تضمین امنیتی اعطایی را نشان می‌دهد: از آنجایی که آمریکا یک‌طرفه ایران را متهم به نقض NPT می‌کند، این تضمین ضمانت اجرایی ندارد، اما موضع سیاسی ایران وضعیت را به قدری بغرنج کرده است و دیگر امید اعطای تضمین‌های امنیتی مثبت بیشتری متصور نیست، همچنان که در مبارزه‌ی یک‌تنه ایران باعراق در دهه‌ی ۱۹۸۰ این وضعیت هویدا بود.

راه حل
برای کاهش تصور تهدید در منطقه و ایفای نقش اطمینان‌ساز، دولت‌های متعددی باید به ایفای نقش بپردازند. وظیفه‌ی اصلی در این زمینه بر عهده‌ی ایران است که برنامه‌های هسته‌ای خود را بیشتر آشکار نماید. این اقدامات خطر حمله‌ی پیشگیرانه را کاهش داده و سیاست تضمین مجدد ایران را تقویت می‌کند. در زمینه‌ی تقویت سلاح‌های متعارف، ایران باید به جای نیروی دریایی بر تقویت نیروهای خود در مرز عراق پرداخته و منابع اختصاص داده شده جهت کشتیرانی و سیستم‌های دفاع ساحلی و نیز نفوذ سپاه پاسداران در سیاست تأمین تسلیحات کشور را کاهش دهد.

نقش امریکا نیز بسیار مهم است. سیاست‌گزاران امنیتی آمریکا با اغراق تهدید بالقوه‌ی ایران علیه شورای همکاری خلیج فارس و اسراییل، استراتژی بازدارندگی را برای ایران جذاب‌تر کرده‌اند. در حالی که کسی انتظار روابط دوستانه بین دو کشور حداقل در دوره‌ی حکومت بوش را ندارد. آمریکا می‌تواند حداقل به آن‌چه ایران بدرستی انجام می‌دهد، بخصوص در مورد شفافیت برنامه‌های هسته‌ای، اعتراف کند. حتی در حالی که آمریکا اتهام نقض NPT توسط ایران را تکرار و سعی در جلوگیری از همکاری هسته‌ای چین و روسیه با ایران دارد، می‌تواند اعلام کند که ایران هیچ تأسیسات نظامی هسته‌ای مهمی ندارد و در نتیجه به طور ضمنی نشان دهد که هیچ حمله‌ی قریب‌الوقوعی در میان نیست.

در زمینه‌ی سلاح‌های متعارف، آمریکا می‌تواند در موضع خود تجدید نظر کرده و معاملات تسلیحاتی با ایران، بجز در زمینه‌ی سیستم‌ها یا تکنولوژی خاص، را از سر بگیرد. بازیگران دیگر نیز نقش خود را باید ایفا کنند. روسیه باید بجای بازگرداندن سوخت مصرف شده به ایران آن را از بوشهر خارج کند (و ایران اگر می‌خواهد نشان دهد که به دنبال سلاح‌های هسته‌ای نیست، نباید درخواست سوخت فرآوری شده‌ی مجدد داشته باشد). اکراین نباید موشک‌های SS-N-22 به ایران بفروشد. آنسکام باید قویاً حمایت شود، کنوانسیون سلاح‌های بیولوژیک باید تقویت شده و کنوانسیون سلاح‌های شیمیایی باید هرچه سریع‌تر از سوی ایران و دیگر امضاکنندگان تصویب شود.