"مسئله کوی"؛ کناره گیری یا مداخله؟

نادر فتوره چی

"مسئله کوی" دانشگاه در هشتمین سالگردش انکار شده است. هیچ گروه ، جریان سیاسی یا روزنامه ای حاضر به یادآوری اش نیست و به هیچ وجه حضوری نمادین در عرصه عمومی ندارد. به غیراز تمهیدات امنیتی/ محیطی که سر جمع در بازداشت تعدادی دانشجو در طبقه دوم یک ساختمان اداری در مرکز شهر و عده ای دیگر در ساعت 6 بامداد خلاصه می شود، "اثر" و "رد" ی از یکی از بزنگاه های تاریخ سیاسی معاصر ایران وجود ندارد.

"مسئله کوی" خیلی زودترو بیشتر ازآنچه انتظارش می رفت به خاطره ای سترون و بدفرجام تبدیل شده است. شکل "انحرافی" را دارد که همه بر نادیدنش توافق کرده اند وهمین نادیده انگاشته شدن تصدیق ابتذال امر سیاسی است.

هر آنچه روزمره را مختل کند –چه خود و چه یاد آوری خاطره اش- نمادی از انحراف است. و بر همین اساس در دگردیسی ای زبانی از "حادثه" به "مسئله" تبدیل شده است. اما به هر حال ممکن است که برای بسیاری از "ما" مسئله کوی و سرآشیبی سقوطی که از پس آن حاصل شد کماکان مهمترین "حادثه" تاریخی زیسته مان باشد. حادثه ای که پرسشی عمیقا دشوار را در پی دارد: کناره گیری یا مداخله؟

این پرسش به غایت دشوار تقریبا از اواسط قرن گذشته در بسیاری از کنش های سیاسی روشنفکران، دانشجویان و دیگران خودنمایی کرده است.

تئودور آدورنو نماد این "مسئله" داشتن است. ماجرای آشویتس، احساس شرمساری اش از جان به در بردن، مرگ والتر بنیامین در هنگام فرار از چنگال فاشیست ها، مهاجرت ناخواسته و ... از او روشنفکر/فیلسوفی مسئله دار ساخت. هم او که در سال های پر تلاطم دهه 60 و در زمانی که دانشجویان معترض ساختمان انستیتو تحقیقات اجتماعی را اشغال کردند چاره ای جز خبر کردن پلیس ندید. حال آنکه دانشجویان با استناد به گفتارهای او و دیگر اعضاء مکتب فرانکفورت، اروپا و آمریکا را به آشوب کشیده بودند. به هر حال حرف باد هوا نبود و نیست.


به بیان دیگر آدورنو زمانی "مسئله" دار بودنش را به تعین کشید که به فرجام عینی کار فکری اش همچون انحراف نگریست.

در نسبت ما با مسئله کوی نیز چنین اتفاقی رخ داده است. روشنفکران به دلایل عدیده و بعضا عجیب یا سخیف "کناره گیری" را بر "مداخله" در امر سیاسی ترجیح داده اند. روزنامه ها می کوشند تا "آسمان" را به "زمین" بدوزند تا بمانند، فعالان سیاسی و احزاب غیر دست راستی جز به ائتلاف برای انتخابات و ورود مجدد به دایره قدرت رسمی به چیزی نمی اندیشند و... .

سیاست ابتذال در عرصه نمادین متجلی است تا دیگر جایی برای خاطره نمادین "حادثه" کوی دانشگاه باقی نماند.


به عقب تر که بنگریم ریشه های مشترک این "ابتذال" را خواهیم یافت. کوی از زمانی به "انحراف" یا "مسئله" تغییر شکل داد که "سیاست" از "خیابان" دریغ شد. همانجایی که خط فرضی شکافنده بین اعتدال و افراط بار دیگر سیطره یافت. آنکه مداخله کرد افراطی شد و آنکه کناره گیری، معتدل، از عقلا، سیاست ورز و... .

شاید به همین دلیل است که در هشتمین سالگرد کوی مردی در خفا سنگسار می شود و دانشجویان را با بهانه "جمع آوری معتادان" از طبقه دوم "ساختمان" –و نه خیابان- بازداشت می کنند.

مرز مداخله یا کناره گیری چنان باریک است که در غبار موجود، اینکه در کدام سو ایستاده ایم، جز با نوعی نگاه اخلاقی "خود آیین" قابل تشخیص نیست. نوعی تقابل "فرد" ها با "پدیده"ها ست. شاید از همین روست که "مسئله کوی" را انکار می کنیم تا مجبور به انتخاب بین مداخله یا کناره گیری نباشیم.