مدارا دربرابر خشونت؛ ایده خاتمی برای اداره جهان

عصر روزی که مردم امریکا شمع‌ها را به یاد هموطنان قربانی‌شان در فاجعه دهشتناک 11سپتامبر روشن می‌کردند تا یاد آنان را گرامی بدارند، سید محمد خاتمی جهانیان را به صلح و نفی خشونت دعوت کرد.
او که عصر 10 سپتامبر در مدرسه حکومتی جان اف کندی دانشگاه هاروارد امریکا و در جمع کثیری از دانشگاهیان امریکایی و غیر امریکایی سخن می گفت آرزو کرد روزی فرارسد که خشونت‌طلبان و تروریست‌ها دست‌شان از خشونت کوتاه شود و تصریح کرد دور باطل "قتل و انتقام" جهان غرب و شرق را با کشتار و خشونت درگیر کرده است و ما برای پایان دادن به این فضای خشونت‌بار چاره‌ای نداریم جز همزیستی مسالمت‌آمیز، تحمل ومدارا.

او درسخنرانی مکتوب و کوتاه خود که به زبان انگلیسی ترجمه می‌شد در مقدمه به تاریخچه کشف و استقلال امریکا پرداخت و اظهار داشت برخلاف نظر موسسان و کاشفان امریکا که در پی تبدیل امریکا به مهد آزادی، مرکز ثروت و منبع معنویت بودند، سیاستمداران با استفاده از پیشرفت شگرف امریکا اندیشه استیلا بر جهان را در سر پروراندند.

وی افزود ما نمی‌توانیم با سیاستی دوگانه، جنگ دولت‌ها علیه ملت‌ها را توجیه و خشونت مردم علیه دولت‌ها را وحشیانه بنامیم. معیار واحد باید نفی خشونت و هدف باید صلح باشد و صلح پایدار جز با عدالت به‌دست نمی‌آید.

خاتمی تاکید کرد که هر کس اوهام خود را به نام دموکراسی و حقوق بشر و از طریق جنگ‌های صلیبی به مردم تحمیل کند، عمل غیر اخلاقی انجام داده و باید محکوم شود و هرآنکه به نام اسلام دست به ترور می‌زند، معنویت لطیف اسلام را نابود کرده است. به نام اسلام نمی‌توان خشونت کرد وبه نام ترویج دموکراسی نمی‌توان نیروهای نظامی را در جهان گسیل داشت.

به گفته خاتمی، شرق وغرب نیازمند بازنگری در انگاره‌های خود است و این کار از طریق گفت‌وگوی تمدن‌ها و فرهنگ‌ها ممکن است.

دبیرکل اتحادیه بین‌المللی گفت‌وگوی تمدن‌ها گفت، سالهاست لزوم تحول در جهان اسلام و نفی استبداد را فریاد می‌زنم، جهان اسلام و خاورمیانه باید تکلیف خود را با تجدد روشن کند. یک قرن است که کشورهای منطقه بین تجدد وسنت باقی مانده‌اند.

دمکراسی تحمیل شدنی نیست

خاتمی با بیان اینکه بارها با قاطعیت این اصل را بیان کرده است که گفتمان دموکراسی، گفتمان بی‌بدیل در جامعه ماست، گفت بر این واقعیت نیز تاکید دارم که اجبار جوامع به پذیرش این ایده را زیان بار می‌دانم. امروز هیچ کس نمی‌تواند و نباید دموکراسی را که به عنوان یک گفتمان بی بدیل مطرح شده است، به جامعه‌ای تحمیل کند.
دموکراسی بیش از آنکه یک نظریه باشد، یک تجربه اجتماعی است که جوامع باید با گذشت زمان آن را با گوشت و پوست خود درک کنند.

او گفت هیچ دموکراسی وجود ندارد که از مشارکت مردم و حق بلامنازع آنها در تعیین سرنوشت‌شان خالی باشد. دموکراسی با حیات بشری مرتبط است و همه جوامع با گذر زمان آن را می پذیرند.

خاتمی در ادامه نگاه‌ها را به آنچه در جامعه بین‌المللی می‌گذرد، دعوت کرد. او گفت آنچه امروز در عرصه بین‌المللی می‌گذرد با دموکراسی سازگاری ندارد. امروز نه تنها در عرصه ملی، بلکه در عرصه بین‌المللی نیز ما نیازمند دموکراسی هستیم.

خاتمی جمله آخرش را به همدردی با مردم امریکا برای وقوع حادثه 11 سپتامبر اختصاص داد و به زبان انگلیسی با آنها سخن گفت.

همه گروه‌های مبارز تروریست نیستند

در نوبت پرسش و پاسخ فرصت کمتر به دانشجویان و استادان ایرانی حاضر در جلسه رسید. بیشتر سوال‌ها به حمایت ایران از حزب الله و حماس و نفی هولوکاست اختصاص داشت و هم‌زمان که خاتمی در داخل جلسه در دفاع از حزب الله سخن می‌گفت، گروهی از مخالفان خاتمی با تجمع در بیرون محوطه دانشگاه علیه او شعار سر می‌دادند و او را حامی تروریست می‌نامیدند، ولی خاتمی از موضع خود دفاع کرد و کوشید چهره‌ای مثبت از مقاومت حزب الله در لبنان وحماس در فلسطین ارائه کند.

اگرچه پرسش یک دانشجوی غیر ایرانی درباره کمک‌های میلیونی خاتمی از تروریسم او را کمی عصبانی کرد ولی در ادامه خاتمی با رد این ادعا گفت، میان حزب الله به عنوان گروهی عرب و لبنانی که برای دفاع از کشورش در برابر تهدیدات مقاومت می‌کند و گروه‌های تروریستی که دست به قتل انسان‌های بی‌گناه می‌زنند، تفاوت وجود دارد.

او افزود فرانسوی‌ها هم در برابر تجاوز آلمان‌ها مقاومت کردند ولی کسی به آنها تروریست نگفت. ایرانی ها هم از کشورشان در برابر تجاوز رژیم بعثی عراق محافظت کردند ولی تروریست خوانده نشدند. ما انتظار داشتیم و داریم که امریکا با استفاده از قدرتی که دارد در خاورمیانه سیاستی عادلانه و بی‌طرفانه‌ای را دنبال کند؛ تا زمانی‌که که بخشی از نیروهای موجود منطقه احساس کنند امریکا فقط طرف یک جانب را می‌گیرد مشکلات منطقه حل نمی شود.

تروریست‌ها به بهشت نمی‌روند

وی با اعلام برائت از مسلمانانی که دست به خشونت می‌زنند گفت من با خشونت مخالفم، و در این خصوص میان مسلمان، مسیحی و یهودی فرقی قائل نیستم.

خاتمی گفت من دوستان بسیار خوبی در میان یهودیان و مسیحیان دارم و با آنها در مرکز گفت‌وگوی تمدن‌ها به خوبی کار می‌کنم. ما باید دامن اسلام ، یهودیت و مسیحیت را از خشونت پاک نگه داریم.

او خاطر نشان کرد که در پاسخ به پرسش خبرنگاری در خصوص اعتقاد مسلمانانی که دست به عملیات انتحاری می‌زنند تا به بهشت بروند، گفته است، کسانی که برای دیگران جهنم می‌آفرینند هیچگاه به بهشت نمی‌روند.

اما در خصوص نفی هولوکاست و برگزاری نمایشگاه هولوکاست در ایران، خاتمی به دفاع از احمدی‌نژاد پرداخت و گفت احمدی‌نژاد منکر هولوکاست نیست. او سوالی دارد با این مضمون که اگر هولوکاست وجود داشته است، چرا هزینه آن را مردم فلسطین باید پرداخت کنند؟

خاتمی اضافه کرد شخصا به هولوکاست اعتقاد دارد و آن را یک جنایت می‌داند.
وی برگزاری نمایشگاه هولوکاست در ایران را از جمله مصادیق آزادی در ایران دانست و گفت این اقدام به منزله سیاست رسمی نظام نیست.

پس از پرسش‌های بسیار در مورد وضعیت حزب الله و اسرائیل، خاتمی به چند سوال درباره مسایل داخلی ایران هم جواب داد. مهمترین پرسش به مساله قتل زهرا کاظمی اختصاص داشت. خاتمی در پاسخ گفت: دولت من رسما این اقدام را محکوم کرد و در حد توان کوشید این پرونده به درستی مورد بررسی قرار بگیرد ولی اختلاف نظرهایی میان ما و قوه قضائیه وجود داشت.

او گفت نمی‌توانم بگویم قاتل زهرا کاظمی چه کسی بود ولی می‌توانم بیان کنم که می‌شد بهتر از این پرونده را بررسی کرد اما اگر دوستان ما و بازماندگان این همه روی این پرونده کار تبلیغاتی نمی کردند، قطعا این پرونده سرنوشت بهتری پیدا می‌کرد.

کمی حوصله کنیم

به گفته خاتمی ما در حال طی کردن مسیر دموکراسی هستیم و در این راه باید حوصله به خرج دهیم، تا با کمترین هزینه، بیشترین دستاورد را کسب کنیم.

دانشجوی دیگری درباره تصفیه دانشگاه‌های ایران از استادان لیبرال و دعوت رئیس جمهوری ایران به اخراج آنها از دانشگاه‌ها سوال کرد. خاتمی در پاسخ گفت ما نه تنها نمی‌توانیم دانشگاه‌هایمان را از این استادان محروم سازیم، بلکه مکلفیم برای دستیابی به توسعه بر تعداد استادان دانشگاههایمان بیافزایم.

خاتمی تاکید کرد طبق برنامه بیست ساله توسعه، ما باید مسیر پیشرفت را با سرعت طی کنیم و در این راه نه تنها به تمام استادانمان نیاز داریم بلکه باید از اساتید دانشگاههای خارجی، حتی اساتید غیر مسلمان نیز دعوت کنیم و از دانش آنها بهرمند شویم.

سوال دیگر به پرونده هسته‌ای ایران مرتبط بود که خاتمی به تلاش‌های دولت‌اش برای اجرا کردن داوطلبانه پروتکل الحاقی پرداخت. او گفت ما هیچ گاه از قانون NPTخارج نشدیم و تمام فعالیت‌هایمان توسط بازرسان سازمان انرژی اتمی مورد بازبینی قرار گرفته است.

خاتمی تصریح کرد که توقف غنی‌سازی اورانیوم در ایران و تصویب پروتکل الحاقی در جریان مذاکره، احتمالا از سوی ایران پذیرفته می‌شود ولی اینها نمی‌تواند به عنوان پیش شرط مذاکره مورد توافق قرار گیرد.

دولت من برای رفع سوء تفاهم با آمریکا تلاش کرد

مجازات اعدام برای حکم لواط در اسلام یکی از مصادیق تبلیغ خشونت در اسلام از سوی یکی از حاضران مطرح شد که خاتمی در پاسخ به تفکیک مجازات از خشونت پرداخت. به گفته خاتمی مجازات راه جلوگیری از نشر خشونت در جوامع هست و نمی‌توان منکر آن شد ولی اینکه "مجازات اعدام، مجازاتی عادلانه است یا نه؟" موضوعی است که روی آن در سراسر دنیا اختلاف نظر وجود دارد.

سوال پایانی این نشست 2 ساعته موضوع رابطه ایران وامریکا بود که خاتمی در پاسخ گفت، بین ایران و امریکا یک سوتفاهم تاریخی وجود دارد، که ای کاش وجود نمی‌داشت.

رئیس جمهوری سابق ایران، تصریح کرد دولت من آگاهانه و با مطالعه در جهت رفع این سوتفاهم اقدام کرد، دولت کلینتون هم گام‌هایی برداشت ولی ما گله داشتیم که امریکا چرا گام موثرتری بر نمی دارد؟ من معتقدم برای حل این مشکل نیاز به یک معامله بزرگ و اعطای پاداش بزرگ نیست، بلکه حل این مساله نیاز به حسن نیت دارد، اگر این اتفاق رخ دهد، این مشکل به سادگی قابل حل است.

خاتمی این جلسه را برای شرکت در ضیافت شامی که با حضور جمعی از دانشگاهیان توسط دانشگاه هاروارد تدارک دیده شده بود ترک گفت و حاضرین نیز درمیان شعارهای اعتراض گونه مخالفان ورود خاتمی به امریکا و شهر کمبریج در ایالت ماساچوست دانشگاه هاروارد را ترک کردند.

خاتمی امروز ناهار را در دانشگاه ام آی تی به میزبانی دپارتمان اینترنشنال صرف می‌کند و شام را در میان جمعی از استادان و دانشجویان خواهد بود.

محمد تهوری