«ایران از مدیر کل بعدی آژانس، خشنود نخواهد بود»

حسین علوی

روز چهارشنبه اجلاس کشورهای گروه موسوم به «۱+۵» برای بررسی وضعیت پرونده‌ی مناقشه‌ی هسته‌ای ایران در فرانکفورت برگزار شد.

با توجه به این‌که این نشست در سطح مدیران کل و معاونان وزرای خارجه‌ی این کشورها و اولین جلسه‌ پس از ماه‌ها توقف مذاکرات در این ارتباط بود، از دکتر رضا تقی‌زاده‌، تحلیلگر مسایل مناقشه‌ هسته‌ای ایران مقیم لندن در‌باره‌ی اهمیت و دستورکار این نشست پرسیدم.

این جلسه با حضور معاونین وزارت خارجه‌ی کشورهای عضو گروه ۱+۵ تشکیل شد و این بعد از وزرای خارجه بالاترین سطحی است که این جلسه را تشکیل می‌دهند و دستور جلسه، آماده‌ کردن پیش‌نویسی بود که بعداً در جلسه‌ی رسمی شورای امنیت به رأی گذاشته می‌شود.

به نظر می‌رسد برای آماده‌کردن این جلسه‌، قبلاً توافقی بین روسیه و آمریکا صورت گرفته بود. خبر تشکیل جلسه را هم وزارت خارجه‌ی روسیه برای اولین‌بار اعلام کرد. ولی این نشانه‌ی آن نیست که بین روسیه و چین از یک‌سو، و بقیه‌ی اعضای سابق شورای امنیت از سوی دیگر، توافق کامل راجع به متن پیش‌نویس وجود دارد.

۲۴ ساعت قبل از اجلاس، وزیر خارجه‌ی روسیه اعلام کرد که از انزوای ایران نمی‌شود انتظار مثبتی داشت. بنابراین ممکن است که در مورد قطعیت‌ دادن به آنچه قطعنامه‌ی بعدی خواهد بود، هنوز گفت‌ و گوهایی بین اعضای گروه بایستی صورت بگیرد و همچنان انتظار داشته باشیم که روسیه و چین تا حدودی در مقابل کشورهای دیگر برای اعمال تنبیهات تازه‌ی اقتصادی به‌خصوص پافشاری نشان بدهند.

برای روسیه و چین آنچه به‌عنوان تحریم‌های انرژی درنظر گرفته شده، هنوز مقداری سخت است. ولی به هر حال جلسه‌ای که برگزار شده، جلسه‌ی بسیار مهمی ‌است و براساس نتایج آن شورای امنیت باید در مورد ایران و اقدامات تنبیهی آینده‌ی آن تصمیم قطعی بگیرد.

رضا تقی‌زاده، تحلیلگر سیاسی

ولی قبل از تشکیل جلسه‌ی شورای امنیت و تصمیم مجدد در مورد ایران، مسأله‌ی بسته‌های پیشنهادی مطرح است. گروه «۱+۵» تأکید کرده‌اند که بسته پیشنهادی ماه آوریل سرجای خودش هست و ایران هم گفته است که پیشنهاد قبلی خودش را به روز کرده و به‌زودی ارائه خواهد کرد. بحث در مورد این بسته‌ها چه جایگاهی در جلسات آتی خواهد داشت؟

در ماه آوریل گذشته در گروه ۲۰ کشور بزرگ دنیا، آنچه به‌عنوان بسته از آن یاد شد دوباره تجدید شد، به‌اضافه‌ی این‌که به ایران فرصتی داده شد که تا آخر این ماه، یعنی ماه سپتامبر، نسبت به آن عکس‌العمل نشان بدهد و ایران تا بحال چنین کاری نکرده است. ولی در آخرین ساعت، قبل از رسیدن به اجلاس گروه ۱+۵، دبیر شورای امنیت ملی ایران اعلام کرد که بسته‌ی ایران آماده است.

به نظر نمی‌رسد آنچه ایران از آن به‌عنوان بسته‌ یاد می‌کند تفاوتی با نظرهایی که یک سال پیش منتشر کرد داشته باشد. در نظرهای قبلی، بدون این که کشور خاصی مورد خطاب قرار گرفته باشد، از عدالت و برقراری دموکراسی در دنیا و تعادل و مدیریت بین‌المللی صحبت شده بود.

ولی چیز به‌خصوصی از کشور خاصی خواسته نشده بود. بنابراین نه معلوم بود که طرف گفت ‌و گوی ایران چه کشوری است و نه معلوم بود از چه راهی می‌شود با آن کشور به توافق رسید. فاصله بین آنچه ایران به‌عنوان بسته‌ی خودش از آن یاد می‌کند و خواسته‌های روشن و مستقیم گروه کشورهای ۱+۵ بسیار زیاد است و به نظر می‌رسد اظهارات اخیر آقای جلیلی به‌نوعی تلاش برای فاصله‌انداختن بین تصمیم‌گیری و اعلام آمادگی ایران است.

به نظر می‌رسد که ایران همچنان در ادامه‌ی برنامه‌ی گذشته‌ی خودش دیپلماسی اتمی‌‌اش را ادامه می‌دهد و تأییدیه‌ی این موضوع اظهارات روز گذشته‌ی سفیر ایران در چین است که تأکید کرده بود، ایران به‌هیچ‌وجه مایل به دست‌کشیدن از برنامه‌های اتمی‌اش نیست.

نمی‌شود بین حرف‌های آقای جلیلی و سفیر ایران در چین هماهنگی کامل دید. بنابراین باید قبول بکنیم که در جلسات، این موضوع استدلال اصلی کسانی باشد که طرفدار اعمال تنبیهات تازه علیه ایران هستند.

در اینجا سیاست آمریکا در قبال مناقشه‌ی هسته‌ای ایران هم دوباره مطرح می‌شود. آقای اوباما در ابتدای انتخاب خودش به ریاست جمهوری، تأکید کرده بود که مذاکره‌ با ایران را بدون پیش‌شرط در مورد مناقشه‌ی هسته‌ای پیش خواهد برد. اما اکنون پیشنهاد آوریل گذشته‌ی کشورهای ۱+۵ مورد تأکید است. تفاوت سیاست آمریکا در عمل چگونه خواهد بود؟

پیش‌شرط توقف غنی‌سازی برداشته شده است، ولی آنچه آمریکایی‌ها به‌عنوان دیپلماسی هوشمند از آن یاد می‌کنند، یا به تعبیر دیگر، اعمال تنبیه در ضمن ارائه‌ی تشویق‌ها، همچنان وجود دارد. آمریکا می‌گوید در گفت‌ و گو همیشه با شما باز است، همیشه می‌توانید بیایید مذاکره بکنید.

ولی ما به‌ امید آغاز مذاکره با شما تا بی‌نهایت نمی‌توانیم منتظر بمانیم. بنابراین اعمال تنبیهات را آغاز می‌کنند، ضمن آن که می‌گویند هر موقع شما به گفت‌وگوها برگشتید، ما آماده‌ی گفت‌ و گوی بدون پیش‌شرط با شما هستیم. و آنچه امروز صورت می‌گیرد، مطابق همان سیاستی است که آمریکایی‌ها از پیش اعلام کرده‌اند و ادامه می‌دهند.

در اینجا تعجیل دولت اسراییل طی هفته‌های گذشته برای تعیین تکلیف غرب با ایران در مورد مسئله‌ی اتمی هم مورد توجه است. با توجه به این که آقای البرداعی مطرح کرده است که در مورد خطر هسته‌ای ایران اغراق شده و ایران بزودی توانایی دستیابی به سلاح هسته‌ای را ندارد، این تعجیل و فشار اسراییل بر غرب و واکنش غرب در برابر آن چه مبانی اطلاعاتی و چه دلایل سیاسی می‌تواند داشته باشد؟

اینجا توضیحی در مورد گفته‌ی آقای البرداعی بدهم. این بعید است که بعد از ده سال کار در آژانس، آقای البرداعی نداند که هیچ کشوری را با دست قرمز و خطاکار نمی‌شود گرفت. حتا در فاصله‌ی دو ماه قبل از آن که یک کشوری مبادرت به تمهید مقدمات برای ساختن بمب اتمی بکند. به عبارتی دیگر، تا دوماه قبل از آن که کشوری صاحب بمب اتمی بشود، هیچ کشوری نمی‌تواند آن کشور را که در مسیر این کار قرار دارد متهم بکند.

برای این که مسیرهای دوگانه همیشه برای استفاده‌ی نظامی و استفاده‌ی غیرنظامی اتمی یکی است و هر کشوری می‌تواند همه‌ی مقدمات این کار را فراهم بکند، بدون این که دست به ترکیب و یا ساختن بمب اتمی بزند. و این را باید آقای البرداعی خوب بداند! بنابراین اظهارات ایشان نمی‌تواند هیچ پایه‌ی حقوقی روشنی در شرایط کنونی داشته باشد.

از طرفی نگرانی اسراییل هم طبیعتاً بیشتر از بقیه‌ی کشورها است و همیشه در ابراز این نگرانی اغراق هم می‌کند. زیرا با معطوف کردن توجه به برنامه‌ی اتمی ایران، ضمن آن‌که می‌شود آنچه را آن‌ها خطر برای موجودیت خودشان معرفی می‌کنند، به صورت جدی‌تر مطرح کرد، می‌شود توجه را نیز از مسایل اعراب و اسراییل به طرف موضوعی دیگر بر‌گرداند.

در ضمن برای دادن امتیازی در قبال فلسطینی‌ها و اعراب، اسراییلی‌ها با خواستن اعمال فشار بیشتر علیه ایران، می‌توانند به یک معامله‌ی سیاسی هم دست بزنند. این سه دلیل، دلایل عمده‌ی اعمال فشار اسراییلی‌ها در این مورد است و بزرگ کردن خطر ایران.

همان طور که می‌دانیم آقای البرداعی روزهای آخر مسئولیت خودش را به‌عنوان مدیرکل آژانس بین‌المللی طی می‌کند. تغییر ایشان چه تأثیری می‌تواند در بحث‌های مربوط به مناقشه هسته‌ای ایران داشته باشد‌؟

البته نقش دبیرکل، جمع‌بندی گزارش کارشناسان است، ولی نحوه‌ی تنظیم‌ گزارش، یقیناً در نظر اعضای هیأت حکام که این گزارش را بررسی می‌کنند اثر می‌گذارد. آقای البرداعی در گذشته همیشه در گزارش‌هایش به نعل و به میخ می‌‌زده و برای تحبیب ایران مطالبی در گزارش‌هایش می‌گنجانده است که می‌توانسته بگنجاند. و می‌توانسته است هم که این مطالب را نگنجاند و گزارش را بیشتر تکنیکی بکند.

به نظر می‌رسد آقای آمانو، دبیرکل تازه‌ای که جانشین آقای البرداعی خواهد شد، کمتر توجه‌ای به حاشیه‌های سیاسی برنامه‌ی اتمی ایران دارد و بیشتر به این قضیه از نگاه تکنیکی و فنی می‌نگرد. اگرچه آقای البرداعی دیپلمات نبوده و یک حقوقدان است، ولی آن کسی که جانشین وی خواهد شد، یک دیپلمات سابق است و طبیعتاً باید انتظار سیاسی‌کاری بیشتری از او داشت.

ولی به نظر می‌رسد با توجه به سابقه‌ای که آقای آمانو در آژانس داشته است، انتظار می‌رود که برخوردهای او با برنامه‌ی اتمی ایران کمتر دارای حاشیه‌های سیاسی باشد و بیشتر به متن آن بپردازد و از دید فنی و تکنیکی به آن نگاه بکند. ایران از این قضیه طبیعتاً اصلاً خوشحال نخواهد شد!