«سپاه هم خواهد شکست»

فرنگیس محبی

اعتصاب غذای صدها تن از معترضان به سرکوب‏های ایران، در مقابل دفتر سازمان ملل در نیویورک، بعد از سه روز پیاپی، جمعه‌شب به پایان رسید.

نخست سراغ آقای محمد برقعی، مردم‌شناس و جامعه‌شناس رفتم و با او در مورد شرایط امروز ایران به گفت و گو نشستم:

محمد برقعی در اعتصاب غذای ایرانیان در نیویورک (عکس: زمانه)

مملکت ما در یک گذرگاه تاریخی و سرنوشت‏ساز قرار دارد. دیگر آن حالتی نیست که بگوییم تداوم یک ستم است و ادامه پیدا می‏کند. ما یا به سمتی می‏رویم که برای همیشه - یا حداقل طولانی‌مدت - دموکراسی در جامعه‏ی ما بمیرد، حرکت‏ها بمیرد و خفقان و ارتجاع حاکم شود؛ یا این که می‏رویم یکی از افتخارات منطقه، برای وجود یک جامعه‏ی آزاد بشویم.

این دیگر انتخاب نیست. از انتخاب گذشته است. بسیاری از اقشار جامعه هم به همین نتیجه رسیده‏اند که یک راه بیشتر نمانده است؛ یا باید آمد و مبارزه کرد، یا نیامد و گذشت.

این که در این حد وسیع، از دولتی‏های قدیم، روحانیت تا بالاترین سطح آن، بخش‏های روشنفکر و اهل تفکر جامعه و نیز کسانی که زمانی در درون نظام بوده‏اند، به میدان آمده‏اند و نظام به نوعی در درون خود ایزوله شده است، نشان‏دهنده‏ی آن است که همه به این نتیجه رسیده‏اند که ما در این گذرگاه تاریخی هستیم.

آن‏چه که در چند ماه اخیر در ایران اتفاق افتاده و جنبشی که شکل گرفته، در ۳۰ سال اخیر بی‏سابقه بوده است. فکر می‌کنید چنین حرکتی می‏تواند سرآغازی برای وجود نظام سیاسی سکولار در ایران که شما به آن معتقد هستید، باشد؟

قطعاً چنین خواهد شد. ما الان به سرفصلی رسیده‏ایم که نیروهای عرفی جامعه‏ متوجه شده‏اند مذهب اگر بخواهد حکومت کند، نفس نیروی عرفی جامعه را می‏برد. زمانی در این زمینه سخت نمی‏گرفت؛ اما الان متوجه شده که چه قدر با چنین شرایطی مشکل دارد.

بخش عظیم نیروی دینی جامعه هم به این نتیجه رسیده است که حکومت دینش را دارد از بین می‏برد و به سنت تاریخی‌اش برگشته است. یادمان باشد وقتی آقای خمینی حکومت دینی را طرح کرد، هیچ‏کدام از روحانیون معتبر با ایشان نبودند؛ ولی کم‏کم جا افتاد.

اول انقلاب، حزب توده، نهضت آزادی و دیگران این سهل‌انگاری را داشتند که حالا چه اشکالی دارد اگر آقای خمینی هم باشد، دین هم باشد، چیز خاصی نیست. اما الان راه به جایی رسیده که جامعه متوجه شده است، دیگر عملی نیست؛ به بن‌بست رسیده است.

اعتصاب غذای ایرانیان در نیویورک (عکس: زمانه)

الان در ایران، هر روز دارد اتفاق تازه‏ای می‏افتد. به نظر شما به کجا خواهد کشید؟ چه پیش خواهد آمد؟

وقتی خشونت می‏آید، نشان‏دهنده‏ی ضعف است. هر حکومتی که ضعفش کمتر است، خشونتش هم کمتر است. اگر نظام الان دست به چنین خشونتی می‏زند، یعنی مستأصل است. با حکومت نظامی و سرکوب نمی‏توان جامعه را اداره کرد. خود این‏ها، راه را به جایی برده‏اند که دیگر نمی‏شود آشتی کرد.

من معتقد نیستم که حکومت آقای احمدی‏نژاد یا آن مجموعه یک‌شبه از بین می‏رود و به زودی از میان خواهد رفت. خیر؛ او هم ۱۲-۱۰ میلیون رأی را دارد؛ نهادها و قدرت در دست اوست؛ در صحنه‏ی بین‏المللی، کشورهای اسلامی طرفدارش هستند. مثل شوروی که دیوی بود، از درون سقوط کرد؛ ولی در بیرون هنوز محبوب بود.

خرداد ۱۳۴۲ که بزرگ‏ترین حرکتی بود که بعد از سال‏های ۳۰ داشتیم، چند روز بیشتر طول نکشید که تمام صداها خوابید. تمام شد. بعد از کودتای ۲۸ مرداد هم همین طور شد و چند روزه همه‏ی حرکت‏ها خوابید.

ولی الان چند وقت از آغاز این حرکت می‏گذرد؛ ولی دو روز پیش، هنوز مجبور بودند ۳۰ تیر را با اوج خشونت سرکوب کنند. مراسم تحلیف در پیش است. تا کی می‏خواهند برخورد نظامی بکنند؟

با این همه زدن، این همه کشتن، این همه بی‌رحمی و خشونت و این که بزرگ‏ترین آدم‏ها را هم دستگیر کرده‏اند، هنوز آدم‌ها در خیابان هستند.

اکبر گنجی در اعتصاب غذای ایرانیان در نیویورک (عکس: زمانه)

از سوی دیگر، عصر اینترنت اجازه نمی‏دهد که مسائل در مرز سیاسی ایران محصور بماند و این صدا به دو سو می‌رود.

من به هیچ عنوان احساس نمی‏کنم که حرکت خفه شده است. امکان خفه‏ کردن آن را هم ندارند. روز به روز امکان خفه کردن کمتر خواهد بود.

به اعتقاد من، اگر کمی ادامه پیدا کند، برعکس تصوری که می‏شود، سپاه می‏شکند. علت آن هم به ساختار سپاه برمی‌گردد. سپاه یک مجموعه‏ی ایدئولوژیک است. ممکن است در بالا افراد فرصت‏‌طلب باشند، ولی بدنه‏ی سپاه مجموعه‏‏ای از بچه‏های معتقد هستند.

در زمان شاه هم وقتی که نظام تهی شد، سربازان مبارزه نمی‏کردند؛ بلکه با مردم همکاری می‏کردند. این اتفاق این‏جا هم خواهد افتاد. به دلیل این که این بچه‏های مسلمان می‏بینند که دو نفر از مراجع سکوت کرده‏اند، هفت نفر از مراجع اعتراض کرده‏اند که سه نفر از آنان شدیداً و به صراحت معترض هستند.

جو طوری است که آقای طبسی که سابقه‏ی چندان روشنی ندارد، نخواست خود را با آقای احمدی‏نژاد قاطی کند. در حالی که وقتی آقای رفسنجانی به مشهد رفت، پسرش را برای استقبال از وی فرستاد.

احمد باطبی در اعتصاب غذای ایرانیان در نیویورک (عکس: زمانه)

احمد باطبی از دانشجویان دستگیر شده‏ی ۱۸ تیر سال ۱۳۷۸ که سال‏ها در زندان به سر برده، یکی از شرکت‌کنندگان در مراسم تحصن و اعتصاب غذای سه روزه در نیویورک بود.
باطبی می‏گوید که باید توجه افکار عمومی و جامعه‏ی جهانی را به مسائل حقوق بشر در ایران و مبارزات اجتماعی مسالمت‏آمیز ایرانیان جلب کرد و برای آن از مکانیسم‏هایی مثل تحصن و اعتصاب غذا هم استفاده کنیم.

اتفاقات اخیر ایران، دانشجویان ایرانی و هم‏چنین شما را به عنوان دانشجویی که سال‏هایی از زندگی‏تان را در زندان گذرانده‏اید، به آرمان‏هایتان نزدیک‏تر کرده است؟

هدف جنبش‏های اجتماعی بهتر کردن شرایط موجود و حرکت به سوی یک جامعه‏ی دموکراتیک و جامعه‏ای که در آن حقوق انسانی رعایت شود، است. ۱۸ تیر هم دانشجویان چیزی به غیر از این و به جز احقاق حق ضایع‌شده‏ی دانشجویان نمی‌خواستند.

اما آن‏چه که در یک ماه گذشته شاهد آن بوده‏ایم، شکل تکامل‌یافته‏ی حرکت ۱۸ تیر و خواسته‏های آن است. فکر می‏کنم جنبش اجتماعی ایران به خاطر اتفاقاتی که افتاد، رشد و جهشی چند پله‏ای داشته است.

اشتباهاتی هم که خود حاکمیت کرده، جامعه را به سمت دموکراتیزه شدن برده است؛ جامعه‏ای که در آن همکاری جمعی و رعایت متقابل حقوق یکدیگر وجود دارد و مطالبات خیلی مترقی و متمدنانه بیان می‏شود.

با وجود سرکوب، نبود رسانه‏های آزاد برای اطلاع‌رسانی یا آموزش مردم برای به‏کارگیری شیوه‏های دموکراتیک و مسالمت‏آمیز، خود مردم از نظر منطقی به این نتایج رسیده‏اند و پیامشان، پیام فرهیختگی جامعه است.

به نظر می‏رسد جوانان ایرانی و توده‏ی مردم تا به حال بسیار حساب‌شده حرکت کرده‏اند و دقیقاً می‏دانند چه می‏خواهند. فکر می‏کنید الان باید چه قدمی بردارند و با وجود محیط وحشتی که برایشان ایجاد کرده‏اند، چگونه باید حرکت کنند؟

ما الان نمی‏توانیم بگوییم که مردم چه کار باید بکنند. به دلیل این که اولاً در ایران نیستیم و دوم این‌که جامعه‏ی ما تجربه‏ی بیش از این نداشت. تجربه‏ی خود من در ۱۸ تیر در همین حد بود و من نمی‏توانم آینده را ببینم.

ولی ما می‏توانیم الگوهایی از جاهای دیگر دنیا داشته‏ایم، اتفاقاتی را که در کشورهای نظیر ایران افتاده، نگاه کنیم و نکات مثبت آن را برداریم.

دوم این‌که جنبش اجتماعی ایران، شیوه‏ای مسالمت‏آمیز را در پیش گرفته است. ما نباید مکانیسمی را به کار بگیریم که حاکمیت و افراد تحت استخدام او این توجیه را داشته باشند که باید مردم را زد؛ باید مردم را سرکوب کرد و با خشونت با آنان رفتار کرد. باید از هر حرکتی که این ذهنیت و این توجیه را برای آنان ایجاد می‏کند، جلوگیری کنیم.

دومین کاری که باید انجام بدهیم این است که مردم ایران سعی کنند مکانیسم‏های ارتباط داخلی دستی را فعال کنند. به هر حال بخشی از جامعه که به اینترنت و به رسانه‏های آزاد دسترسی دارند، به صورت مکاتبات، گفت و گو، فایل‏های صوتی و ... جریان حاضر در کشور را به بخشی که امکان دریافت اخبار را ندارد، انتقال بدهند و یا پیام کادر رهبری جنبش را با چنین شیوه‏هایی به مردم برسانند.

اعتصاب غذای ایرانیان در نیویورک (عکس: زمانه)

اما در این مراسم سه‌روزه، حضور بچه‏های کم سن و سال نیز به چشم می‏خورد. بچه‏های ۱۱-۱۰ ساله‌ای هم بودند که دست به اعتصاب غذا زده بودند:

نیما چند سالت است؟

۱۱ سالم است.

از کی تا حالا غذا نخورده‏ای؟

از ساعت هشت صبح؛ هیچی نخورد‏ه‏ام.

تا کی می‏خواهی ادامه بدهی؟

تا وقتی که می‏توانم. می‏گویند آب و چای با یک ذره شکر بخورید. من الان گرسنه‏ام نیست.

چه طور شد که خواستی از این گردهمایی حمایت کنی؟ از کجا می‏دانستی؟

برای این که بابایم و مامانم هر روز راه‏پیمایی‏های ایران را نگاه می‏کنند، برای‏شان مطلب می‏نویسند. چند تا از دوستان پدرم هم مثل اکبر گنجی، اعتصاب غذا کرده بودند و در ایران در زندان بوده‏اند.

اصلاً ایران بوده‏ای؟

وقتی که دو ساله بودم، از ایران به این‏جا آمدم.