صلح فلسطین و اسراییل «بدون حماس، عملی نیست»

فرنگیس محبی

در گام دیگری برای پیش‌برد روند صلح خاورمیانه، کاندولیزا رایس، وزیر امور خارجه آمریکا برای گفت و گو با رهبران اسراییل و حکومت خود‌گردان فلسطین عازم اسراییل شد.

در گفت و گو با دکتر مهرداد خوانساری، کارشناس و تحلیل‌گر مسایل خاورمیانه در مرکز مطالعات لندن، از او درباره‌ی چگونگی روند این گفت و گوها و نیز تا این‌که به نتیجه رسیدن این صلح برای جورج بوش تا پایان دوره‌ی ریاستش، تا چه حد حائز اهمیت است، پرسیدم.

دیدار وزیران امور خارجه اسراییل و آمریکا (عکس: AFP)

یکی از مسایل واقعی تاریخی این است که رسیدن به یک راه حل نهایی، برای این‌که این ماجرای عرب‌ها و اسراییل یک بار و برای همیشه به پایان برسد، آن‌طور که تاریخ نشان می‌دهد، هیچ وقت از اولویت خاصی برای رییس‌جمهور‌های متعدد ایالات متحده به آن معنا برخوردار نبوده است.

آن‌ها همیشه علاقه‌مند بوده‌اند که پیرامون این مسأله صحبت بکنند؛ درباره‌ی این‌که باید یک راه حلی پیدا بشود، حرف‌هایی بزنند. ولی عملکرد آن‌ها در اصل هیچ وقت قاطعانه نبوده است.

در دولت‌های کلینتون و بوش است که دیده‌ایم رییس‌جمهور به طور جدی دارد سعی می‌کند که این معادله را پیش ببرد. آن هم در شرایطی که به هر حال فشارهایی که روی اسراییل می‌آید، همیشه از یک حد و حدودی تجاوز نمی‌کند.

ولی برای شخص جورج بوش به نظر من اهمیت دارد که به عنوان اولین رییس‌جمهور آمریکا که از ضرورت تشکیل یک دولت مستقل فلسطین سخن گفته شناخته شود او دوست دارد که حداقل چهارچوب یک توافق نهایی خلق شود.

البته مشکلاتی که در منطقه‌ی فلسطین هست و اختلافاتی که بین حماس و فتح وجود دارد و این‌که آتوریته‌ی آقای محمود عباس زیر سؤال رفته، این‌ها کمک نکرده که کار بوش بتواند آن‌چنان که دلش می‌خواهد پیش برود.

تا حالا در تلاش‌هایی که آمریکا در این راه کرده و سفرهای متعددی که خانم رایس به منطقه داشته، به نظر نمی‌آید که پیشرفت چشم‌گیری در این روند وجود داشته است. آیا هیچ امیدی هست که این صلح تا پایان سال به جایی برسد؟

این را من میدانم که چندین مقام اسراییلی و آمریکایی و عرب که اخیراً در لندن در جلسات مختلف بودند، همه به طور خصوصی می‌گفتند که پیشرفت‌های قابل ملاحظه‌ای در این مذاکرات صورت گرفته است.

ضمن این‌که طرفین علاقه‌مند نیستند تا زمانی که این مذاکرات به یک نقطه‌ی واقعاً نهایی برسد، صحبت از این پیشرفت‌ها بکنند. یعنی آن‌چه در پشت پرده دارد اتفاق می‌افتد، به گفته‌ی خیلی از مقامات اسراییلی و عرب و آمریکایی، بیش از آن چیزی است که به صورت آشکار داریم در شرایط فعلی می‌بینیم.

ولی همه به طور خصوصی می‌گویند که این مذاکرات خیلی بیشتر از آن چیزی که به نظر می‌رسد، جلو رفته و امیدی هست که به یک سرانجام خوبی منجر بشود.

در آستانه‌ی سفر خانم رایس به اسراییل، دیروز اعلام شد که دولت اسراییل ۱۹۹ زندانی فلسطینی را به خاطر نشان دادن حسن نیت به محمود عباس، آزاد کرده است. تأثیر این عمل با توجه به این‌که اسامی زندانیان اعلام شده، همگی وابسته به جنبش فتح آقای محمود عباس هستند و نه جنبش‌های حماس و جهاد اسلامی، فکر می‌کنید تا چه حد است؟

البته انگیزه‌ی دولت اسراییل از آزاد کردن این زندانیان سیاسی، کمک کردن به محمود عباس بوده و نه کمک کردن به حماس.

به این انگیزه که شرایطی را فراهم بکنند که فلسطینی‌ها این‌طور وانمود بکنند که آن نیروهایی که طالب صلح و رسیدن به یک توافق هستند، با حسن نیت دولت اسراییل روبه‌رو می‌شوند.‌

انگیزه‌ی دولت اسراییل این نبوده که در جهت تهدید حماس، قدمی بردارد. ولی باید گفت که یکی دیگر از دلایل این اقدام اسراییل (که البته برمی‌گردد به آن روند مذاکرات و پیشرفتی که در این مذاکرات دارد اتفاق می‌افتد) این است که شرایط منطقه هم دیکته می‌کند که اسراییل یک حسن نیتی از خودش نشان بدهد.

‌سفر اخیر بشار اسد به مسکو و وضعیتی که در عراق و در لبنان هست، همه‌ی این‌ها دیکته می‌کند که یک جهش تازه‌ای به منظور به پایان رساندن یا به نتیجه رساندن آن‌چه در آناپولیس شروع شد، صورت بگیرد. چون شرایط و زمینه نسبت به یک سال پیش، برای رسیدن توافق مساعدتر شده است.

البته منظور من از ذکر کردن جنبش‌های حماس و جهاد اسلامی برای این بود که آیا فقط راضی کردن جنبش فتح با آقای محمود عباس می‌تواند کافی باشد؟

بی‌شک نمی‌تواند کافی باشد. چون صلح باید با تمام فلسطینی‌ها باشد و یکی از مشکلات مذاکراتی که در جریان است این است که حماس در این مذاکرات شرکت ندارد.

ولی انگیزه ‌این است که مذاکرات را در مرحله‌ی ابتدایی با فتح که الان با آن‌ها در شرف مذاکره هستند، به نتیجه برسانند تا بعداً فکری کنند که با منطقه‌ی غزه و صلح با حماس و دیگر نیروهای فلسطینی که در درون این معادله قرار ندارند، چگونه می‌توانند پیش بروند.

ولی این‌که در این مرحله بخواهند به طور گسترده وارد یک مذاکره و یک توافق برسند، عملی نیست. چون عملاً حماس در این مذاکرات شرکت نکرده است.

ولی اگر در میان افکار عمومی تمام فلسطینی‌ها دیده بشود که اسراییل دارد حسن نیت نشان می‌دهد و محمود عباس در شرایطی است که به یک توافق منطقی و آبرومند با اسراییلی‌ها برسد، بدیهی است که این زمینه را برای حماس مشکل می‌کند برای این‌که بخواهد به آن روش قبلی خودش ادامه بدهد و مشوق این خواهد بود که نیروهای تندروی فلسطینی هم بخواهند به یک راه حل نهایی برسند.