‌اجماع جهانی علیه موگابه

فرنگیس محبی

بحران سیاسی در کشور آفریقایی زیمباوه به دنبال مناقشات انتخاباتی بین رییس‌جمهور کنونی و بزرگترین حزب اپوزیسیون این کشور، با کناره‌گیری مورگان چنگرای، رهبر این حزب از دور دوم انتخابات ریاست‌جمهوری بالا گرفته است.

در گفت و گویی با سعید محمودی، کارشناس و استاد روابط بین‌الملل در دانشگاه استکهلم از او پرسیدم که اساساً جامعه بین‌الملل چه اقدامی در قبال زیمباوه می‌تواند انجام دهد؟

در چنین شرایطی آنچه معمول است این است که کشورهای دیگر می‌توانند اقدام سیاسی بکنند و اقدام سیاسی هم بیشتر به‌صورت تحریم است.

یعنی این‌که کشورهای دیگر اگر این تشخیص را بدهند که تحولات سیاسی داخل زیمباوه به نحوی بوده که با شرایط کلی این کشور، با شرایطی مورد نظر کشورهای دیگر در آن منطقه، هماهنگی ندارد؛ می‌توانند یا به‌صورت یک جانبه یا به‌صورت جمعی علیه دولت فعلی زیمباوه تحریم‌های مختلفی را اعمال بکنند که البته در شرایطی که این تحریم‌ها بخواهد خیلی شدید باشد‌ حتی می‌توانند روابط سیاسی‌شان را با آن کشور قطع بکنند.

بنابراین اقدام اخیر یعنی دعوتی را که از دیگر کشورها شده، باید از این دیدگاه دید که درواقع نیروهای سیاسی مخالف آقای موگابه درخواست دارند که فشار سیاسی روی دولت زیمباوه زیادتر بشود.

مورگان چنگرای، رهبر حزب اپوزیسیون زیمباوه از دور دوم انتخابات ریاست‌جمهوری کناره‌گیری کرد

البته حتماً می‌دانید که تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه زیمباوه، نه تنها تاثیری نداشت، بلکه به ضرر مردم هم شد و گرسنگی را چند برابر کرده، در حالی که تاثیری روی موگابه و اطرافیان او نگذاشته است. به‌طور کلی از نظر حقوق بین‌المللی، سازمان ملل متحد تا چه حد اختیارات دارد که در یک چنین امری که مربوط به داخل یک کشور است، دخالت کند؟

علی‌الاصول مساله این است که اولاً تحریم این مشکل را همیشه دارد که تاثیرات آن در وهله اول روی مردم عادی باشد. ولی اتفاقی که در سال‌های اخیر در داخل سازمان ملل متحد افتاده این است که تحریم‌ها هدفمند شده است.

یعنی تحریم‌ها نوعی است که به‌طور دقیق روی افرادی که در راس قدرت سیاسی هستند، قرار می‌گیرد و به همین دلیل به نظر من هنوز امکانش هست که تحریم‌های هدفمند علیه زیمباوه و علیه خود شخص موگابه و افرادی که در راس قدرت سیاسی هستند، زیاد بشود.

و بعد هم مساله این است که این عدم دخالت سازمان ملل متحد در امور داخلی کشورها یک امر مشخص و معینی است و در اساسنامه ذکر شده. ولی وقتی جامعه بین‌المللی مشاهده می‌کند که در داخل یک کشوری به‌طور روزمره مسایل حقوق بشر زیر پا گذاشته می‌شود و یک دیکتاتوری به هر قیمتی می‌خواهد قدرت را در دست بگیرد و اثر اولیه آن روی زندگی عادی مردم است؛ در آن صورت به نظر من این ماده‌ای که در اساسنامه هست، ماده دو و بند هفت اساسنامه، ارتباطی نخواهد داشت و سازمان ملل متحد تحت اختیارات دیگری که دارد از جمله ایجاد نظم بین المللی و صلح بین المللی، می‌تواند تحریم‌هایی را ایجاد بکند.

همان‌طور که در مورد آفریقای جنوبی این کار را کردند، در مورد ونزوئلا این کار را کردند و در موارد زیاد دیگری بوده که سازمان ملل متحد این تشخیص را داده و تحریم‌ها را اعمال کرده است.

بنابراین در این مورد هم هیچ ممنوعیتی نیست. همیشه اصلی‌ترین تحریم‌ها، تحریم‌هایی است که سازمان‌های منطقه‌ای و کشورهای عمده‌ای که مقابل زیمباوه هستند، راساً انجام بدهند و نهایتاً این را هم من اضافه بکنم که علی‌الاصول تصمیم به تحریم گرفتن، به خودی خود‌ کافی نیست. بلکه اجرای آن تحریم به‌صورت موثر مهم است.

در مورد عراق هم تحریم‌ها از سال ۱۹۹۲ آغاز شد ولی تا سال ۲۰۰۳ به‌صورت جدی صورت نگرفت. مساله این است که کشورها اراده سیاسی لازم را نشان بدهند که تحریم‌ها را به‌صورت موثر انجام بدهند و ظاهراً هنوز در مورد زیمباوه این مساله صورت نگرفته.

در مورد تاثیر تحریم سیاسی کشورهای منطقه‌ای گفتید. یک عاملی که در مورد زیمباوه می‌تواند خیلی موثر باشد، دخالت کشورهای آفریقایی است که تا حالا حمایت می‌کردند و حالا هم که حمایت نمی‌کنند، در مقابل موگابه محکم نمی‌ایستند. الان هم به نظر می‌آید که در این مورد توافقی با همدیگر ندارند. چطور می‌شود این رهبران آفریقایی را به خودشان آورد که وضع زیمباوه بسیار وخیم است و احتیاج به یک اقدام فوری دارد؟

این مساله به نظر من سابقه تاریخی دارد. علی‌الاصول در آن منطقه حالت شک و تردیدی به سیاست‌هایی که از خارج از قاره آفریقا برای آفریقا تعیین می‌شود، وجود دارد. تمام ‌‌‌رهبران سیاسی آن‌جا، ‌یا تعداد زیادی‌شان به هرحال کسانی هستند که سوابق ‌‌دهه‌های‌۷۰و ‌۱۹۶۰را به خاطر دارند و نمی‌خواهند مداخلات کشورهای اروپایی را در شرایط سیاسی بپذیرند ‌و مخالف آن هستند.

موگابه، دیکتاتور زیمباوه بیش از پیش تحت فشار بین‌المللی قرار گرفته است

به همین دلیل هم نظر کلی در آفریقا این است که این مساله یک مساله آفریقایی است و باید در داخل آفریقا حل بشود و اگر قرار باشد فشاری هم روی موگابه باشد، باید از داخل آفریقا باشد و به همین دلیل هم روی این عکس‌العملی که الان عمدتاً از خارج از آفریقا می‌آید، حساسیت دارند. ولی به نظر می‌رسد که شرایط آقای موگابه به مرحله‌ای رسیده که حتی در داخل آفریقا هم ‌ثبات و ‌پشتیبانی لازم را که قبلاً داشت، دیگر ندارد و می شود انتظار داشت که یک هماهنگی بین افریقا و رهبران خارج از آفریقا در مورد موگابه و حکومت او به‌وجود بیاید.

همان‌طور که می‌دانید به درخواست وزیر امور خارجه امریکا، امروز شورای امنیت یک جلسه اضطراری درباره بحث درباره زیمباوه تشکیل می‌دهد. شما فکر می‌کنید در این مرحله، شورای امنیت تصمیم قاطعی درباره زیمباوه خواهد گرفت؟

به نظر می‌رسد که یک اتفاق نظری بین پنج عضو اصلی و دائمی شورای امنیت در مورد زیمباوه هست. گرچه چین هنوز کمی مردد هستند، ولی من بعید نمی‌بینم که توافقی برای اعمال تحریم‌های شدیدتر و یا به هرحال فعال کردن سازمان اتحادیه آ‌فریقا در مورد زیمباوه صورت گیرد. بنابراین باید انتظار تصمیم‌های موثر را در درون سازمان ملل متحد داشت.