صداهای ماندگار در تاریخ ایران

سحاب سپهری

هفته‌ی پیش مقاله‌ای نوشتم با عنوان «باد وب ۲ در بادبان معترضان» که در پیوند با آن سه چالش بزرگ مردم ایران در قرن بیستم میلادی و تکنولوژی ارتباطی هرکدام از آنها را بررسی کردم. آن مقاله را می‌شود به صورت زیر خلاصه کرد: چالش اول انقلاب مشروطه بود و مهم‌ترین دستاوردهای آن فرمان مشروطیت، تدوین قانون اساسی بر مبنای پادشاهی مشروطه و تشکیل مجلس شورای ملی در سال ۱۲۸۵ شمسی (۱۹۰۶ میلادی) بودند.

چالش دوم نهضت ملی کردن نفت بود و مهم‌ترین دستاوردهای آن قانون ملی شدن صنعت نفت در ایران در تاریخ ۲۹ اسفند سال ۱۳۲۹ و در مرحله‌ی بعد تشکیل شرکت ملی نفت ایران بودند. این رخداد در عین حال تجربه‌ای بسیار موفق برای فرایند توسعه دموکراسی در ایران بود. چالش سوم انقلاب سال ۱۳۵۷ (سال ۱۹۷۹ میلادی) بود و مهم‌ترین دستاورد آن واژگونی نظام دیکتاتوری سلطنتی در ایران بود.

هریک از آن تحول‌های بزرگ اجتماعی ایران بر پایه‌ی استفاده از یک نوع تکنولوژی ارتباطی خاص صورت گرفت. در دوران انقلاب مشروطه، تلگراف نقش کلیدی در ایجاد ارتباط بین رهبران انقلاب در شهرهای مختلف و توسعه‌ی شبکه‌های اجتماعی بازی کرد.

تکنولوژی ارتباطی رادیو در جریان نهضت ملی کردن نفت، نقشی کلیدی بازی کرد. از این طریق بود که رهبران نهضت ملی، مثل دکترمصدق و دکترفاطمی با مردم در تماس بودند. بعد از کودتای سال ۱۳۳۲ و و در دوران ۲۵ سال حکومت مطلق محمدرضاشاه، توسعه و در عین حال کنترل رادیو و تلویزیون- به شکل یک ابزار عمده‌ی تبلیغاتی- از جمله اولویت‌های آن رژیم بود. ولی مقاومت منجر به قیام سال ۱۳۵۷ از تکنولوژی ارتباطی فتوکپی و کاست استفاده کرد. در دوران قدرت مطلق شاه، ماشین فتوکپی و ضبط صوت‌کاستی، مهم‌ترین تکنولوژی های ارتباطی نیروهای مخالف بودند.

سال ۱۳۸۸ شاهد نخستین خیزش اجتماعی وسیع مردم ایران در قرن بیست‌ویکم بوده است. شبکه‌های ارتباطی معترضان به نتیجه‌ی رسمی انتخابات سال ۱۳۸۸ بر پایه‌ی شبکه های اجتماعی جدید و بر بال ابزارهایی مثل تویتر¹، فیس بوک² و یوتیوب³ پیش رفتند- که در اصطلاح فنی به آنها می‌گویند: «تکنولوژی ارتباطی وب ۲»⁴.

من اصلاً ادعا ندارم که هریک از آن تکنولوژی‌های ارتباطی به تنهایی عامل آن تحول‌های اجتماعی و رخدادهای عظیم تاریخی ایران بوده‌اند. بلکه، هرگاه خیزش‌های اجتماعی تواسته‌اند تکنولوژی‌های ارتباطی روز را با زیرکی و دانایی به خدمت بگیرند امکان یافته‌اند که به موفقیت‌های عمده‌ای دست یابند؛ چه در ایران و چه در سایر نقاط جهان. در تمامی موارد هم دولت‌های دیکتاتوری سعی کرده‌اند که آن تکنولوژی‌های ارتباطی را به انحصار خود درآورند.

در آن مقاله اشاره‌ای هم داشتم به چند پیام مهم رادیویی در تاریخ ایران:

۱) نطق‌های رادیویی دکترمصدق در دفاع از منافع مردم ایران.

۲) صدای میراشرافی که الوالوگویان خبر از سقوط دکترمصدق و پیروزی کودتا می‌دهد.

۳) پیام کوتاه در رادیو ایران در عصر روز یکشنبه ۲۲ بهمن سال ۱۳۵۷.

جالب این است که شبکه‌های اجتماعی این امکان را به‌وجود آورده اند که پیام‌هایی رادیویی مهم از گوشه‌های خاک‌آلود آرشیوها به در آیند و در اختیار نسل جدید قرار گیرند.

برای شنیدن یکی از مهم‌ترین نطق‌های دکتر مصدق اینجا را کلیک کنید.

برای شنیدن اولین پیام رادیویی بعد از قیام خونین روز ۲۲ بهمن اینجا را کلیک کنید.

من در این‌جا از همه دعوت می‌کنم که اگر فایل‌های شنیداری (صوتی) از رخدادهای مهم تاریخ ایران در اختیار دارند آنها را در اختیار بقیه قرار دهند. خوشبختانه فن‌آوری (تکنولوژی)های جدید این امکان را می‌دهند که منابع شنیداری را هم مثل منابع نوشتاری ضبط و مبادله کرد. اگر متن تاریخی شنیداری در اختیار دارید که هنوز روی نوار ریل، نوار کاست و یا حتی صفحه‌های قدیمی است لطفاً هرچه سریع‌تر آنها را به صورت دیجیتال درآورید و در اختیار بقیه قرار دهید تا بشود از آنها هم در بررسی‌های تاریخی استفاده کرد.

در این میان باید آنقدر سعه صدر داشت که اصالت تاریخی منابع را با تمایل‌های فردی یا اجتماعی روز مخلوط نکرد. به عبارت دیگر لطفاً منبع را به صورتی اصلی آن منتشر کنید و خدای نکرده آنها را سانسور نکنید، حتی اگر آن متن‌های تاریخی مطابق سلیقه‌‌ی امروز شما نباشد.

پانوشت:

Twitter
Face-book
You-Tube
Web 2.0 Communication Technology