سلاح‌‌های ایرانی، مقصدهای نامعلوم

سراج‌الدین میردامادی

کشف ۱۳ کانتینر سلاح و مهمات از یک کشتی پهلو گرفته در کشور نیجریه در غرب آفریقا که مبدا آن از ایران اعلام شد، خبر اول رسانه‌های مهم جهان طی دو سه روز اخیر بود و گمانه‌زنی‌های زیادی در این زمینه طرح شد. برخی رسانه‌های آمریکایی و اسراییلی این سلاح‌ها را اهدایی ایران به گروه‌های فلسطینی تندرو دانسته‌اند.

از فرزاد فرهنگیان، دیپلمات سابق جمهوری اسلامی و کارشناس مسائل بین‌الملل پرسیده‌ام: چقدر احتمال انتساب این سلاح‌ها و مهمات به ایران می‌تواند نزدیک به واقعیت باشد؟

فرزاد فرهنگیان: من فکر می‌کنم در بحث اصلی قضیه‌ی کشتی در رابطه با مبدأ و مقصد آن ابهام وجود دارد، ولی اگر ما نیجریه را به‌عنوان یک کشور قدرتمند در غرب آفریقا در نظر بگیریم که از دیرباز با آن روابط دیپلماتیک داشتیم، این پیشینه تا حدودی می‌تواند به ما در رفع ابهام کمک کند. نیجریه کشوری است با جمعیت بسیار زیاد مسلمان در غرب آفریقا که به‌عنوان یک کشور قدرتمند نفت‌خیز در اپک مطرح است.

از طرفی با توجه به این که سالیان سال این کشور در دست نیروهای نظامی اداره شده و حتی امروز هم می‌شود گفت که نظامیان، پشت پرده‌ی قدرت را در دست دارند، به نظر می‌رسد که قدرتمندان کودتاچی ایران هم توانسته‌اند تا حدودی با دولت‌مندان نظامی نیجریه به توافق‌هایی دست پیدا کنند. لذا به نظر من تاحدودی موضوع می‌تواند درست باشد.

فرزاد فرهنگیان

اگر فرض بگیریم که این محموله واقعاً از مبدأ ایران آمده است، مقصد نهایی این اسلحه‌ها به نظر شما کجا بوده است؟ گمانه‌زنی‌هایی وجود داشته، اما می‌خواهم بدانم آیا خود نیجریه به این سلاح‌ها نیاز داشته یا به نظر شما این سکویی برای مقصد بعدی بوده است؟

خود نیجریه مشکلات داخلی دارد؛ مشکلاتی که بین مسلمانان و مسیحیان در شمال و جنوب این کشور از دیرباز بوده است. اگر بخواهیم یک آنالیز سیاسی از موضوع داشته باشیم، چند گزینه مطرح است. اولاً این موضوع می‌تواند در راستای نفوذ ایران و تعمیق این نفوذ در منطقه‌ی غرب آفریقا تحلیل و ارزیابی شود که بدین‌ترتیب ایران هم می‌تواند از این طریق نفوذ خود را در کل منطقه‌ی غرب آفریقا و مهم‌ترین کشور مسلمان آن که نیجریه هست، گسترش دهد.

دوم اینکه می‌تواند مقصد نهایی این کشتی یا کشتی‌های مشابه با محموله‌های مشابه جای دیگری باشد. مثلا در سودان باشد که باز می‌توان گفت که روابط حسنه‌ای از قدیم میان ایران با دولت عمرالبشیر وجود داشته است. پس در واقع این محموله می‌تواند برای آنجا هم حمل شود. می‌توان گفت که محموله‌هایی از این دست می‌تواند در همان نیجریه برای اهداف درازمدت ذخیره شود. به نظر می‌رسد که افشای این محموله در رسانه‌ها و رسانه‌ای کردن این موضوع نشان می‌دهد بحث فسادی که در ابتدای صحبتم به آن اشاره کردم، هم‌چنان در این کشور به عینه دیده می‌شود.

در واقع نیجریه، هم متحد جمهوری اسلامی و دولت ایران است، و هم در عین حال با افشای این موضوع به نوعی به اتحاد و پیمان مخفی خودش با دولت ایران خیانت کرده است؟

به نظر این طور می‌آید. در واقع ما از قدیم نیجریه را به این معنا می‌شناختیم که افرادی هستند به دنبال سودطلبی و سودجویی. پس می‌توان گفت با رقم بالاتری این موضوع را افشا و رسانه‌ای کرده‌اند.

خود جمهوری اسلامی در آفریقا به دنبال چه می‌گردد؟ اخیراً منوچهر متکی هم سفری به آفریقا کرده است. به نظر می‌رسد جمهوری اسلامی به دلیل انزوای بین‌المللی‌ای که داشته است، به‌ویژه در این یک‌سال و نیم اخیر، دنبال متحدان جدیدی در آفریقا می‌گردد. جایگاه دیپلماتیک جمهوری اسلامی در آفریقا پس از بحران‌های اخیر چگونه است؟

در واقع از سال‌های نخست‌ پس از پیروزی انقلاب، نگاهی که ایران به کشورهای آفریقایی داشته، در همین زمینه ارزیابی شده است. البته تا مقطعی هم به نوعی از این کشورها دست کشیده شد، اما باز امروز با تحولات اخیر و هم‌چنین بایکوت جهانی‌ای که جمهوری اسلامی با آن مواجه است، به نظر می‌رسد دوباره رویکرد نزدیکی به کشورهای آفریقایی را در دستور کار دارد. با توجه به اینکه این کشورها هم به شدت فقیرند و هم متأسفانه دولت‌مردان بسیار فاسدی دارند، روابط این چنینی را می‌شود در این مسیر تحلیل کرد. یعنی برای خروج از انزوای بین‌المللی، آرای این کشورها به‌کار می‌آید.

آیا جمهوری اسلامی پیش از این از آفریقا و کشورهای آفریقایی برای مقاصد نظامی در خصوص خاورمیانه استفاده کرده و یا ممکن است استفاده کند؛ به‌ویژه برای کمک به حماس، جهاد اسلامی و حزب‌الله لبنان به‌عنوان سکو یا توقف‌گاهی که به نوعی مقصد اولیه را گم کند؟

تا جایی که من اطلاع دارم، نمی‌توانم به این پرسش شما با اطمینان پاسخ دهم، ولی به‌هرحال جزو مناطقی است که می‌شود روی‌ آن حساب کرد. همان‌طور که گفتم آفریقا به‌عنوان قاره‌ا‌ی که به‌لحاظ فرهنگی نزدیکی‌ها و مشترکاتی با ایران دارد و هم‌چنین فقر مفرطش، می‌‌شود گفت تاحدودی می‌تواند جولانگاه خوبی برای اهداف جمهوری اسلامی باشد. هم‌چنین با توجه به این که ایران با چین نیز بر سر کسب بازارهای دست نخورده‌ی اقتصادی در آفریقا به نوعی رقابت دارد، آفریقا مطمع نظر بوده و خواهد بود.

با این اوصاف هم‌چنان ابهامات زیادی در خصوص محموله‌ی سلاح و مهمات کشف شده در نیجریه وجود دارد که فرضیه‌های موجود را به چالش می‌کشاند. مهم‌ترین آن علت حمل این‌همه سلاح و مهمات به غرب آفریقا و بعد مقاصد دیگر است. مگر مسیر همیشگی ارسال سلاح ایرانی برای لبنان و فلسطین از طریق عراق و سوریه چه مشکلی پیدا کرده که ایران دنیا را دور زده است و از کشوری در غرب آفریقا کمک می‌گیرد؟