«وضعیت حاکم، عادی نیست»

مریم محمدی

اگر اتفاق خاصی در ارتباط با مسائل بین‏المللی، یا پرونده‏ی هسته‏ای ایران روی ندهد، بازهم اخبار سیاسی ایران، به‏ویژه در زمینه‏ی محدودیت‏ها و فشارهایی که برای فعالان سیاسی، اجتماعی و مدنی وجود دارد، اخبار معمول رسانه‏ها را در خارج و داخل کشور تشکیل می‏دهند. خبرهای مربوط به پیگردها، دستگیری‏ها، دادگاه‏ها، خروج افراد از کشور، صدور احکام جدید برای زندانیان و تصمیمات هرروز تازه در مورد احزاب و سازمان‏های سیاسی.

برای نگاهی تحلیلی به این مسئله، با عباس عبدی، تحلیل‏گر سیاسی در تهران، گفت‏وگو می‏کنم:

عباس عبدی، تحلیل‏‌گر مسائل سیاسی در تهران

عباس عبدی: برای پاسخ به این سئوال، مقداری نیازمند فرصت و اطلاعات بیشتر هستیم. چون سیاست‏های داخلی ایران مقداری با کشورهایی که به طور متمرکز تصمیم‏گیری می‏کنند، فرق می‏کند. در این‏جا، بازشدن و فک پلمب دفتر اعتماد ملی و یا رفع توقیف‏های روزنامه‏ی اعتماد ملی یا هم‏میهن، لزوماً دلیلی ندارد به معنای مشخصی باشد. تصمیمی از بالا گرفته و انجام می‏شود. می‏تواند این معنا را هم داشته باشد، ولی نیازمند مقداری اطلاعات بیشتر هستیم.

اگر این‏طور نباشد، چه احتمال دیگری وجود دارد برای اینکه چنین دستوری به‏هرحال صادر شده است؟

یک حالت آن است که این کار طبق یک روال عادی انجام شده باشد که روال قانونی و عادی سیستم است و خیلی از نمونه‏ها این مسیر را طی می‏کنند. ولی‏ واقعیت این است که آن‏چه در این وضعیت حاکم است، روال عادی و قانونی آن نیست، اراده‏ای است که تصمیم آن از بالا باید گرفته شود. یک وقتی هم هست که به این اطلاعات دست پیدا می‏کنیم که نه! تصمیمی از بالا گرفته شده و قاعده‏ی قانونی در پایین دارد آن را اجرا می‏کند.

به‏نظر من، اگر حالت اول باشد، چیز مهمی نیست. اینها بعد از چند روز، دوباره با مشکل مواجه می‏شوند، بسته می‏شوند و به کنار می‏روند، اما اگر حالت دوم باشد، نکته‏ی مثبتی است و باید از آن طرف هم پاسخ مناسبی به آن داده شود که شرایط مناسب‏تری از وضعیت فعلی را در جامعه به‏‌وجود بیاوریم و مترصد آن شویم که ببینیم در آینده وضعیت موازنه‏ی قوا، وضعیت کشور و خیلی موارد دیگر به‏کجا می‏رسد. آیا این عناصر، روزنامه‏هایی که باز می‏شوند و احزابی که فعال می‏شوند، این امکان را پیدا می‏کنند که نقش مؤثرتری را بازی کنند یا نه. من در حال حاضر نمی‏توانم با قاطعیت بگویم که کدامیک از این دو حالت است، ولی امیدوارم که حالت دوم باشد.

شما معتقدید که در حالت دوم، احزاب، نهادها و سازمان‏هایی که مشمول این سیاست شده‏‌اند، باید سعی کنند پاسخ مناسبی هم بدهند که این پاسخ مناسب، لابد اتخاذ سیاست‏‏هایی است که شرایط را به هر ترتیب مناسب‏تر کند. اگر در حالت اول هم باشد، یعنی بر اراده‏ای از بالا و یا قانونمندی قابل قبولی مبتنی نباشد، آیا درهرحال این یک فرصت نیست که در مقابل آن حزب یا نهاد گذاشته شده است؟ آیا او موظف نیست که بتواند از این فرصت‏، فرصت‏های دیگری را فراهم کند؟

بله؛ اینکه آنها باید پاسخ مناسبی بدهند، کاملاً درست است، ولی فراموش نکنید که دبیر کل این حزب در وضعیتی نیست که بتواند آن‏چه حکومت می‏خواهد را انجام بدهد. نوعی مطالبات خاصی دارد که ممکن است در فعالیت حزبی انعکاس پیدا کند و اگر دبیر کل آن نباشد، معلوم نیست که این حزب به‏خصوص چقدر بتواند در غیاب او، این نقش را بازی کند.

درهرحال، پاسخ شما درست است؛ اصل را باید بر صحت و خوش‏بینی گذاشت و بر اساس آن اقدام کرد. حال اگر زمانی این اصل درست نبود و معلوم شد که این تصور یا توهم باطلی بوده است، مسئولیت‏ آن برمی‏گردد به جانب حکومت، برنمی‏گردد به جانب این حزب و طرفدارانش و یا روزنامه‏های همراه آن.

شما پس صلاح می‏دانید که در وهله‏ی اول اصل را بر خوش‏بینی بگذارند و سیاست‏های مناسبی را اتخاذ کنند. از طرف دیگر، معتقدید که دبیر کل این حزب در موقعیتی نیست که بتواند هرچه حکومت می‏خواهد انجام بدهد. اگر بخواهیم از منظر یک دادوستد سیاسی نگاه کنیم، آیا آقای کروبی یا هر دبیر کل و یا هر حزبی، نمی‏تواند از بعضی مسائل، در لحظه، چشمپوشی کند و بخشی از آن‏چه را حکومت می‏گوید بپذیرد؟

مشکلی که وجود دارد، این است که یک گفت‏وگوی شفاف بین طرفین برقرار نیست که بر اساس آن بنشینند و جایگاهی را برای هم‏دیگر تعریف کنند و در پی آن هرکسی نقش خود را بپذیرد. مشکل آن است که اینها بیشتر بر اساس گمان، ظن و تصور شکل می‏گیرد و به‏قول معروف، هرکسی از ظن خود یار این قضیه می‏شود. به‏هرحال امیدواریم اگر چنان‏چه چنین چیزی هم باشد و گفت‏وگویی شکل بگیرد، ولو غیر رسمی، به بهبود فضای داخل کشور کمک کند.

آقای منتجب‏نیا، قائم‏مقام دبیر کل حزب، گفته‏اند که در فضای سیاسی موجود، هنوز قابل بحث و بررسی است که حزب چه امکاناتی برای فعالیت می‏تواند داشته باشد؟ چه نوع فعالیت‏های سیاسی در فضای فعلی، برای‏ آن امکان‏پذیر است؟ با توجه به همین شرایط سیاسی موجود واین فرصت فک پلمب از دفتر حزب اگر در مقام تصمیم‌گیری برای حزب اعتماد ملی باشید، در این شرایط‏، چه نوع از فعالیت‏های حزبی را ممکن می‏دانید؟

فکر نمی‏کنم هیچ مشکلی از جهت نوع فعالیت وجود داشته باشد. وظیفه‏ی احزاب تشکیل جلسات و اجتماعات، آموزش به طرفداران‏شان، شرکت در بحث‏ها و مناظره‏ها، صدور بیانیه‏های مختلف، ارائه‏ی طرح و برنامه در هر موضوعی که پیش می‏آید یا برای برون‏رفت از وضعیت جاری و ... است.

اینها کارهایی هستند که همه‏ی احزاب می‏توانند انجام بدهند و هیچ مانعی برای این کارها وجود نخواهد داشت. چنان‏چه اتفاقی که افتاده برحسب یک اراده‏ی مشخص و در واقع، از بالا صورت گرفته باشد.

یعنی می‏شود اصل را بر خوش‏بینی گذاشت و فعالیت‏های عادی حزب را شروع کرد

بله؛ اگر اصل را بر خوش‏بینی بگذاریم، همه‏ی این کارها را می‏شود انجام داد، اما معلوم نیست که چنان‏چه مثلاً حزب بیانیه‏ای بدهد، آیا روزنامه‏ها می‏توانند آن را چاپ کنند یا نه؟ ولو در همین چهارچوبی که به طور عرفی در جامعه موجود است. چون یک زمانی محتوا مهم است و وقت دیگری فرد یا حزب مهم است. امروز مثلاً گفته می‏شود اسم و عکس رسم آقای خاتمی، آقای موسوی و آقای کروبی هم زده نشود، ولو اینکه یک حرف عادی هم زده باشند.

حال باید دید آیا حزب اعتماد ملی می‏تواند بیانیه بدهد و روزنامه‏ها تیتر کنند؟ حال هر مضمونی که چهارچوب‏دار باشد. بنابراین مشکلی در فعالیت‌ها نیست. مشکل همان است که گفتم. باید اطلاع پیدا کرد که واقعیت این تصمیم چیست.

یک سئوال بدبینانه‏ هم می‏‌شود طرح کرد: آیا در شرایطی که حزب مشارکت و حزب مجاهدین انقلاب، دو حزب مشخص اصلاح‏طلب، تحت فشار قرار دارند و حتی غیر قانونی اعلام شده‏اند، برخورد با حزب اعتماد ملی، سیاست ویژه‏‌ای در جهت تخریب فضای سیاسی موجود می‏تواند باشد؟

فرض کنید که این‏طوری هم باشد، چه اهمیتی دارد؟ خب به آنها فشار می‏آورد، این‏جا برخورد خود را می‏کنند و هزینه‏ی خود را به حکومت تحمیل می‏کنند. این‏جا هم راهی باز می‏شود. این‏ها می‏روند فعال می‏شوند و کار خود را انجام می‏دهند. به‏نظر من، این دو نمی‏توانند هم‏دیگر را خنثی کنند.

ولی آیا نمی‏تواند فضای موجود مثلاً جنبش اصلاحات را مختل کند؟ آیا مثلاً حزب اعتماد ملی را حداقل در مقابل بخشی از افکار عمومی قرار نمی‏دهد که از امتیاز ویژه‏ای برخوردار شده است؟ چنین شبهات و گمان‏هایی در فضای سیاسی ایران، بی‏سابقه نیست.

قرار نیست که حکومت هرکاری می‏کند، لزوماً به همان اهدافش برسد یا منتقدین هرکاری می‏کنند، به اهداف از پیش تعیین شده‏شان برسند. بازی‏ است. توپی می‏افتد این وسط و هرکسی بهتر توانست بازی کند، بهتر می‏تواند گل بزند و برنده شود. مهم نیست که حکومت چه ذهنیتی دارد، مهم این است که اینها رفتار خود را در چهارچوب و درست انجام بدهند.