| رادیو زمانه > خارج از سیاست > جهان > شکاف جنسیتی در سال ۲۰۱۰ | ||
شکاف جنسیتی در سال ۲۰۱۰
حمید حمیدی
گزارش شکاف جنسیتی در سال ۲۰۱۰، که مجمع جهانی اقتصاد آن را بر اساس اطلاعات دریافتی و بررسی‌های کارشناسانه تهیه و تدوین می‌کند، منتشر شد. این گزارش یکی از مهم‌ترین و کاربردی‌ترین گزارش‌ها در سطح جهانی است که در سال ۲۰۱۰ با بررسی وضعیت ۱۳۴ کشور جهان، میزان نابرابری بین زنان و مردان را مشخص ساخته و راه‌حل‌های مناسبی برای کم کردن شکاف جنسیتی بین زنان و مردان ارائه داده است. در این گزارش ایران در رتبه ۱۲۳ از ۱۳۴ کشور مورد بررسی، قرار گرفته است. (ایران در سال ۲۰۰۹ در بین ۱۳۲ کشور رتبه‌ی ۱۲۸، در سال ۲۰۰۸ در بین ۱۳۰ کشور رتبه‌ی ۱۱۶، در سال ۲۰۰۷ در بین ۱۲۸ کشور مورد بررسی در رتبه‌ی ۱۱۸ و در سال ۲۰۰۶ در بین ۱۱۵ کشور در رتبه‌ی ۱۰۸ قرار داشت.) یافته‌های این گزارش نشان می‌دهد که هیچ کشوری در دنیا وجود ندارد که شکاف جنسیتی در آن به‌طور کامل از بین رفته باشد و فقط کشورهای اروپای شمالی به موفقیت‌هایی در به حداقل رسانیدن شکاف‌های جنسیتی دست یافته‌اند. در گزارش سال ۲۰۱۰ ایسلند توانست همچون سال ۲۰۰۹، با تحقق شاخص‌های مورد نظر، در رتبه‌ی اول قرار گیرد. نروژ که در سال ۲۰۰۹ رتبه‌ی سوم را در اختیار گرفته بود با یک رتبه‌ی ترقی در رتبه‌ی دوم قرار گرفت و فنلاند توانست رتبه‌ی سوم را از آن خود کند. سوئد نیز در رتبه‌ی چهارم قرار گرفت. در این گزارش همچون سال گذشته، چهار کشور اسکاندیناوی در چهار رتبه‌ی اول تا چهارم قرار دارند. بر اساس آمار منتشر شده، ایسلند توانسته بیش از ۸۴ درصد (در سال ۲۰۰۹، ۸۲ درصد) از عوامل ایجاد شکاف جنسیتی، در داخل کشور خود را از بین ببرد. کشورهای نروژ، فنلاند، سوئد، نیوزیلند، ایرلند، دانمارک، لستو، فیلیپین، سوئیس، ۹ کشوری هستند که به ترتیب بعد از ایسلند قرار دارند و توانسته‌اند جایگاه‌های دوم تا دهم این رتبه‌بندی را به خود اختصاص دهند. ده رتبه‌ی آخر جدول نیز متعلق به کشورهای مصر، ترکیه، مراکش، بنین، عربستان سعودی، کوته دلووریو، مالی، پاکستان، چاد و یمن است. فیلیپین تنها کشور آسیایی است که در ردیف ده کشور اول جهان و در رتبه‌ی ۹ قرار دارد. آفریقای جنوبی، که در سال ۲۰۰۸ در رتبه‌ی ۲۲ قرار داشت، در سال ۲۰۰۹ به رتبه‌ی ششم ارتقا یافت که در سال ۲۰۰۹، نخستین کشور افریقایی پیشرو در زمینه‌ی از بین بردن شکاف جنسیتی لقب گرفته بود. آفریقای جنوبی با ۶ رتبه تنزل به رتبه‌ی ۱۲ در سال ۲۰۱۰ رسید. ایران در میان ۱۳۴ کشور مورد بررسی در رده‌ی ۱۲۳ جای گرفته و با دو رتبه ارتقا، بالاتر از آخرین ده کشور جهان است. در سال ۲۰۰۸، ایران با کسب رتبه‌ی ۱۱۶ در میان ۱۳۰ کشور، تنها ۴ رتبه با آخرین ده کشور جهان فاصله داشت. مجمع جهانی اقتصاد هدف از مقایسه‌ی میزان برابری زنان و مردان در این ۱۳۴ کشور را روشن کردن نقاط قوت و ضعف آنها در این حوزه برای آگاهی دولت‌های‌شان و نیز ایجاد امکان سیاستگذاری و برنامه‌ریزی بر اساس تجربیات کشورهای موفق در زمینه‌ی از بین بردن شکاف جنسیتی اعلام کرده است. این گزارش تلاش دارد، با ارائه‌ی آمار و اطلاعات مقایسه‌ای بین دو جنس در محورهای اقتصادی، آموزشی، بهداشتی و سیاسی، در نهایت جهان را به شرایط برابری جنسیتی بین زنان و مردان رهنمون سازد و از این راه به شکاف و تبعیضی که بر کیفیت زندگی نیمی از جمعیت جهان اثر گذاشته خاتمه دهد. در این گزارش با اشاره به توانمندی بالقوه و نقش کلیدی زنان در خروج جهان از بحران اقتصادی آمده است کشورهای ایسلند، نروژ و فنلاند همچنان در صدر جدول شاخص مبارزه با تبعیض جنسیتی در جهان قرار دارند و نام کشورهای پاکستان، چاد و یمن در قعر این جدول به چشم می‌خورد. در این گزارش وضعیت یکصد و سی و چهار کشور جهان از لحاظ تقسیم عادلانه و برابر درآمدها، منابع و فرصت‌ها میان زن و مرد مورد بررسی قرار گرفته است. در تحولی چشمگیر نام کشورهای فیلیپین در آسیا و لسوتو در افریقا، از جمله ده کشور نخست این جدول قرار گرفته است. امریکا از رده‌ی سی و یکم در جدول سال گذشته، امسال به رده‌ی نوزدهم رسیده است در حالی‌که نام فرانسه، به ویژه به علت عملرد ضعیف در واگذاری قدرت سیاسی به زنان با بیش از بیست و پنج پله سقوط، در رده‌ی چهل و ششم جدول امسال قرار گرفته است. نام بسیاری از کشورهای بزرگ و پیشرفته‌ی اقتصادی جهان نیز در قعر این جدول به چشم می‌خورد. ژاپن در رده‌ی نود و چهارم و چین در رده‌ی شصت و یکم جدول شاخص مبارزه با تبعیض میان زن و مرد قرار دارد. جایگاه انگلیس در جدول امسال تغییری نکرده و همچنان پانزدهم است ولی نام آلمان برای پنجمین سال پیاپی در این جدول سقوط کرده و به رده‌ی سیزدهم رسیده است. به موجب این گزارش کشورهای اسکاندیناوی از لحاظ شکاف سطح حقوق و دستمزد میان زن و مرد، در پایین‌ترین سطح قرار دارند و برای زنان فرصت‌های فراوانی در جهت تصاحب سمت‌های ریاستی فراهم امده است. مجمع جهانی اقتصاد اعلام کرد کاهش تبعیض میان زن و مرد در عرصه‌ی اشتغال، نیروی محرکه‌ی اصلی رشد اقتصاد اروپا در یک دهه‌ی گذشته بوده است. این گزارش بر مبنای چهار مشخصه به شرح زیر تهیه شده است. شاخص‌های بررسی در شکاف جنسیتی ۱- مشارکت و فرصت های اقتصادی بر اساس دستمزد، سطح مشارکت و دستیابی به اشتغال با مهارت‌های بالا ۲- امکان و دستیابی به آموزش از سطوح ابتدایی تا سطوح متوسطه ۳- توانمندی سیاسی بر اساس مشارکت و حضور در ساختارهای سیاسی و تصمیم‌گیرنده‌ی قدرت ۴- بهداشت و امید به زندگی با لحاظ کردن نسبت جنسی
مشاهده‌ی تصویر در اندازه‌ی بزرگ
مشاهده‌ی تصویر در اندازه‌ی بزرگ فهرست رتبه‌بندی ۱۳۴ کشور مورد بررسی همانگونه که اشاره شد، این گزارش شکاف جنسیتی را با چهار شاخص دسترسی اقتصادی، آموزشی، بهداشتی و سیاسی، می‌سنجد و به این ترتیب، چشم‌اندازی ملی از وضعیت اعمال نگرش‌های مربوط به جنسیت در هر کشور به‌دست می‌دهد. شاخص‌های چهارگانه‌ی دسترسی به فرصت‌ها و مشارکت اقتصادی، دسترسی به آموزش، دسترسی به بهداشت و سلامت، و توانمندی سیاسی زنان هریک دارای زیرشاخه‌هایی هستند که در مجموع در ۱۴ محور به آن پرداخته شده است.
نمودار شکاف جنسیتی درایران در پنج سال گذشته
مشاهده‌ی تصویر در اندازه‌ی بزرگ
مشاهده‌ی تصویر در اندازه‌ی بزرگ متن کامل گزارش سال ۲۰۱۰ در رابطه با کشور ایران
مشاهده‌ی تصویر در اندازه‌ی بزرگ جزئیات بررسی شاخص‌های شکاف جنسی در ایران در سال ۲۰۰۹
مشاهده‌ی تصویر در اندازه‌ی بزرگ از مقایسه‌ی جداول مربوط به سال ۲۰۰۹ و ۲۰۱۰، نتایج زیر را می‌توان استنتاج کرد: ۱-ارتقا در حوزه‌ی اقتصادی از رتبه‌ی ۱۳۱ در سال ۲۰۰۹، به رتبه‌ی ۱۲۵ در سال ۲۰۱۰ (کاهش شکاف جنسیتی) ۱- الف: عدم تغییر در مشارکت نیروی کار (رتبه‌ی ۱۲۱ در سال ۲۰۰۹ و۲۰۱۰) ۱- ب: کسب رتبه‌ی ۹۷ در پرداخت برابر برای کار مشابه در سال ۲۰۱۰ (در سال ۲۰۰۹ این شاخص در ارتباط با ایران لحاظ نشده بود.) ۱- ج: تنزل رتبه در درآمد به دلار از ۱۱۰ در سال ۲۰۰۹ به رتبه‌ی ۱۲۱ در سال ۲۰۱۰ (افزایش شکاف جنسیتی) ۱- د: ارتقای یک رتبه در حضور زنان در مقامات مدیریتی و قانونگزاری از ۱۰۳ در سال ۲۰۰۹ به رتبه‌ی ۱۰۲ در سال ۲۰۱۰ (کاهش شکاف جنسیتی) ۱- ر: تنزل رتبه در کارگران فنی و حرفه‌ای از ۹۴ در سال ۲۰۰۹ به ۹۸ در سال ۲۰۱۰ (افزایش شکاف جنسیتی) از بررسی شاخص‌های فوق و با توجه به تغییرات به عمل آمده در نرخ نمونه‌ی متوسط که در سال ۲۰۰۹، ۰.۵۹۴ بوده و در سال ۲۰۱۰ به ۰.۵۹۰کاهش یافته است، ارتقای رتبه در این شاخص نه به دلیل عملکرد حکومت اسلامی، بلکه به دلیل تغییرات نرخ نمونه متوسط بوده است. ۲- عدم تغییر در رتبه‌ی حوزه‌ی آموزشی ولی با توجه به تغییر نرخ متوسط از ۰.۹۳۰ در سال ۲۰۰۹ به ۰.۹۲۹ در سال ۲۰۱۰، در این شاخص با افزایش شکاف جنسیتی مواجه هستیم. ۳- کاهش در حوزه‌ی سلامت و بهداشت از رتبه‌ی ۶۳ در سال ۲۰۰۹، به رتبه‌ی ۸۳ در سال ۲۰۱۰ (افزایش شکاف جنسیتی). ضمن اینکه نرخ متوسط نیز از ۰.۹۶۰ در سال ۲۰۰۹ به ۰.۹۵۵ در سال ۲۰۱۰ کاهش یافته است. ۴- ارتقا در حوزه‌ی توانمندی و مشارکت سیاسی از رتبه‌ی ۱۳۲ در سال ۲۰۰۹، به رتبه‌ی ۱۲۹ در سال ۲۰۱۰ (کاهش شکاف جنسیتی). این کاهش نیز مربوط به تغییر نرخ متوسط شاخص فوق بوده که از ۰.۱۶۹ در سال ۲۰۰۹ به۰.۱۷۹ در سال ۲۰۱۰ افزایش یافته است. جزئیات بررسی شاخص‌های شکاف جنسی در ایران در سال ۲۰۰۸ مشاهده‌ی تصویر در اندازه‌ی بزرگ جزئیات بررسی شاخص‌های شکاف جنسی در ایران در سال ۲۰۰۷
مشاهده‌ی تصویر در اندازه‌ی بزرگ این جدول در سال ۲۰۰۶ به شرح زیر بود:
مشاهده‌ی تصویر در اندازه‌ی بزرگ به موجب این گزارش افزایش برابری جنسیتی بین زنان و مردان به افزایش صرفه‌جویی در هزینه‌های خانوار و تغییر الگوی هزینه منجر خواهد شد که در نهایت به نفع بخش‌هایی همچون مواد غذایی، مراقبت‌های بهداشتی، آموزش، مراقبت از کودک و امور مالی منجر می‌شود. نتایج حاصل از اطلاعات این جدول‌ها نشان‌دهنده‌ی آن است که در سرتاسر جهان، تلاش برای کاهش یا بستن شکاف جنسیتی مخصوصاً در شاخص‌های دسترسی به آموزش و بهداشت و سلامت وجود دارد. درحالی‌که در ۱۳۴ کشور مورد بررسی بیش از ۵.۵ میلیارد نفر از جمعیت جهان زندگی می‌کنند، زنان درصد کمی از پست‌های سیاسی ارشد جوامع مختلف دنیا را در اختیار دارند. در دو منطقه‌ی اقیانوسیه و ۱۵ کشور اتحادیه‌ی اروپا، به طور میانگین ۷۵-۸۰ درصد موارد شکاف جنسیتی بسته شده و امریکای شمالی، اروپای غربی و امریکای لاتین هم، با بستن به طورمیانگین حدود ۶۵-۷۰ درصد از موارد شکاف جنسیتی در کشورهای‌شان، در جهت کاهش شکاف‌های جنسیتی گام برمی‌دارند. آسیا، کشورهای زیر خط صحرای افریقا و خاورمیانه آخرین مناطقی هستند که تلاش می‌کنند اقدامات مؤثری برای بستن شکاف جنسیتی انجام دهند. در کشورهای خاورمیانه، حدود نیمی از موارد شکاف جنسیتی بسته شده و این وضعیت بدین معناست که زنان در این کشورها فقط به نیمی از فرصت‌ها و منابع برای رسیدن به برابری با مردان دسترسی دارند. چهار کشور اروپای شمالی شامل، ایسلند (۱)، نروژ (۲)، فنلاند (۳) و سوئد (۴) پیشروان غلبه بر شکاف جنسیتی بین زنان و مردان‌اند. هرچند هنوز هیچ کشوری نتوانسته به‌طور کامل به برابری جنسیتی دست یابد. ایسلند و دیگر کشورهای اروپای شمالی توانسته‌اند بیش از ۸۰ درصد این شکاف‌ها را از بین ببرند. این کشورها موقعیت مناسبی برای ارائه پیشنهادهای اجرایی به سایر کشورهای جهان دارند. در این کشورها، توانمندسازی سیاسی زنان نیز با موفقیت همراه بوده است. این کشورها، تنها کشورهایی در جهان هستند که در آن زنان و مردان به تعداد مساوی در مشاغل وزارتی و مجلس حضور دارند. در نروژ، فنلاند، ایسلند و دانمارک، زنان یک‌سوم سمت‌های وزارت و نمایندگی مجلس را دارا هستند. کشورهای اروپای شمالی پیشینه‌ی خوبی در توانمندی سیاسی زنان دارند. کشورهای این منطقه همچنین در شاخص دسترسی به فرصت‌ها و مشارکت اقتصادی نیز پیشرو هستند و از این جهت در بین ۲۰ کشور برتر جهان جای گرفته‌اند. در این کشورها، زنان اکثر مشاغل حرفه‌ای و تکنیکی را به خود اختصاص داده‌اند و یک‌سوم کارمندان عالی‌رتبه، قانونگذاران و مدیران ارشد در کشورهای اروپای شمالی زن هستند. همانگونه که بدان اشاره شد، ایران در شاخص دسترسی به فرصت‌ها و مشارکت اقتصادی، با کسب رتبه‌ی ۱۲۳ از بین ۱۳۴ کشور، در جایگاه خوبی نیست و در تمامی شاخص‌ها، نسبت زنان به مردان حتی به نصف نیز نمی‌رسد. نسبت حضور زنان در زیرشاخه‌ی کارمندان عالی‌رتبه و قانونگذار فقط ۱۵ درصد و نسبت درآمد زنان به مردان ۳۲ درصد است. (این میزان در سال ۲۰۰۹، ۴۱ درصد بود که افزایش دستمزدها و افزایش نرخ تسعیر دلار این میزان را در سال ۲۰۱۰ کاهش داده است) نسبت کارمندان عالی‌رتبه و قانونگذار زن ۱۵ درصد در مقابل ۸۵ درصد مرد است و توزیع جنسی کارگزاران فنی و حرفه‌ای نیز با ۳۳ درصد زن و ۶۷ درصد مرد در وضعیت کاملاً نابرابری قرار دارد. میزان درآمد زنان و مردان در ایران، با اختلاف فاحش زنان ۵.۳۰۴دلار و مردان ۱۶.۴۴۹دلار رتبه‌ی جهانی ایران را در این زمینه به ۱۲۱ از میان ۱۳۴ کشور مورد بررسی نشان می‌دهد. این ارقام از واقعیت‌های تلخی درباره‌ی وضعیت زنان در بازار کار و اقتصاد ایران پرده برمی‌دارد. ایران گرچه توانسته در شاخص دسترسی به آموزش کمی قوی‌تر از شاخص‌های دیگر ظاهر شود، اما رتبه‌ی ۹۶ جهانی پیشرفت بزرگی محسوب نمی‌شود. البته این رتبه در مقایسه با برخی کشورهای همسایه و حتی منطقه می‌تواند قابل توجه باشد. رتبه‌ی ایران در نسبت ثبت‌نام زنان به مردان در آموزش متوسطه در جهان یک است که این رتبه می‌تواند نویددهنده‌ی گسترش آموزش متوسطه در میان زنان ایرانی در مقایسه با مردان باشد. البته باید توجه داشت که افزایش میزان باسوادی زنان نسبت به مردان، تنها معلول برنامه‌ریزی‌های خاص دولت نبوده است. همانگونه که از اطلاعات جدول بالا برمی‌آید، ایران در شاخص توانمندی سیاسی زنان وضعیت قابل توجه و مناسبی ندارد. کسب دو امتیاز صفر در زیرشاخه‌ی سال‌های ریاست زنان در مشاغل ریاست‌جمهوری و نخست‌وزیری و همچنین کسب امتیاز ضعیف ۰۳/۰ در زیرشاخه‌ی میزان حضور زنان در مجالس قانونگذاری به کسب رتبه‌ی ۱۲۹ در جهان در شاخص توانمندی سیاسی زنان انجامیده است. این شاخص نشان می‌دهد که وجود موانع بسیار برای به‌کارگیری زنان در مشاغل سیاسی و ارشد حکومتی می‌تواند تأثیر بسیاری در گسترش شکاف جنسیتی بین زنان و مردان داشته باشد. به گواه نتایج این گزارش، به استثنای ایران، بقیه‌ی کشورهای ضعیف در شاخص توانمندی سیاسی زنان، تلاش‌های خوبی در جهت تقویت این شاخص از خود نشان داده‌اند. درحالی‌که ایران، با وضعیت کاملاً نابرابر زنان که در زیرشاخه‌ی سال‌های ریاست زنان در مشاغل وزارتی آشکار است، حتی گام کوچکی در راه ظرفیت‌سازی برای پذیرش حضور زنان در مشاغل ارشد دولتی برنداشته است. در مجموع ایران، با کسب رتبه‌ی جهانی ۱۲۳ در بین ۱۳۴ کشور مورد بررسی، به‌هیچ‌وجه وضعیت مطلوبی در برابری جنسیتی ندارد. کشور افریقایی موریتانی، که جزو ۱۰ کشور فقیر دنیاست و قدرت قابل توجهی به لحاظ اقتصادی و سیاسی در جهان ندارد، توانسته در برابری جنسیتی بین زنان و مردان در مرتبه‌ای بالاتر از ایران قرار گیرد. به عبارت دیگر، ایران با یمن به‌عنوان ضعیف‌ترین کشور این گزارش فقط ۱۱ رتبه فاصله دارد. این گزارش یکبار دیگر بر تحقق برابر حقوقی زنان بر مردان برای پیشرفت و توسعه تاکید دارد.  |
||
