امکان مقابله به مثل ایران در تحریم‌ها صفر است

ایرج ادیب‌زاده

دو فرودگاه مهم اروپایی، هیترو لندن و هامبورگ آلمان، از سوخت‌رسانی به هواپیماهای مسافربری ایران خودداری کردند. سخنگوی وزارت امور خارجه هم ضمن تأیید خودداری از سوخت‌رسانی به هواپیماهای «ایران ایر» در برخی فرودگاه‌های اروپا گفته است: «در صورت ادامه‌ی این روند، جمهوری اسلامی هم تلافی خواهد کرد.»

پیشتر در تابستان گذشته هم در چندین مورد کشورهای امارات متحده عربی، کویت، بریتانیا و آلمان از تحویل سوخت به هواپیماهای مسافربری ایرانی خودداری کرده بودند. در همان زمان کاظم جلالی، مخبر کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی، خودداری از تحویل سوخت به هواپیماهای مسافربری ایرانی را در ارتباط با تحریم‌های یکجانبه‌ی آمریکا علیه ایران دانسته بود.

رامین مهمان‌پرست، سخنگوی وزارت خارجه

آیا این اقدام شرکت‌های نفتی در فرودگاه‌های بین‌المللی در مورد ندادن سوخت به هواپیماهای مسافربری ایرانی، گسترش تحریم‌های سازمان ملل علیه جمهوری اسلامی را نشان می‌دهد؟

این پرسشی است که با رضا تقی‌زاده استاد دانشگاه گلاسکو و کارشناس سیاسی مطرح کرده‌ام.

رضا تقی‌زاده: بدون تردید عدم فروش بنزین به هواپیماهای ایرانی، بخشی از تحریم‌هایی است که از سوی آمریکا به صورت یک‌جانبه علیه ایران اعمال شده و شرکت‌های نفتی‌ را که با ایران وارد معامله می‌شوند، از ادامه‌ی تجارت در داخل آمریکا منع کرده است. در اینجا لازم می‌دانم نکته‌ای را مطرح کنم. عدم فروش بنزین به هواپیماهای ایرانی مشکل یا محدودیتی نیست که فرودگاه‌های اروپایی آن را اعمال کرده باشند.

مثلاً فرودگاه هیترو در لندن بخشی از یک مجموعه‌ی خصوصی است که فرودگاه‌های بریتانیا را اداره می‌کند و این فرودگاه‌ها دارای مالکیت مستقل هستند. حال آن که در داخل این فرودگاه‌ها شرکت‌هایی هستند که برای سوخت شرکت‌های هواپیمایی، بنزین مورد نیاز آنها را می‌دهند. بنابراین اگر در هامبورگ یا لندن ما شاهد خودداری از فروش سوخت به هواپیماهای ایرانی هستیم، این مشکلی نیست که به صورت محلی و از سوی فرودگاه‌های آن شهرها اعمال شده باشد.

درواقع شرکت‌های نفتی مستقر در آن فرودگاه‌ها هستند که از فروش بنزین به هواپیماهای ایرانی خودداری می‌کنند. این مسئله امکان تلافی ایران را تقریباً در مقابله به مثل به صفر می‌رساند.

در مورد همین مسئله‌ای که شما اشاره کردید، پس از وضع تحریم‌ها بسیاری از شرکت‌های بزرگ نفتی مثل شرکت «رویال داچ‌شل» اعلام کردند که تحریم‌های یکجانبه‌ی ایالات متحده علیه جمهوری اسلامی را رعایت خواهند کرد. آیا به این ترتیب ایران ایر قادر به پروازهای پیش‌بینی‌ شده‌‌ی خود خواهد بود؟

ممکن است تاحدودی بتوانند با شرکت‌های دیگر وارد گفت‌وگو شوند و مسئله‌ی تأمین سوخت برای هواپیماهای‌شان را حل کنند. بخشی از این هواپیماها که بدنه بزرگ دارند قادر به پرواز طولانی‌تر هستند و شاید بتوانند در فرودگاه‌های کوچک‌تر مثل قبرس و یا در فرودگاه شهرهایی که در آنها شرکت‌های کوچک‌تر نفتی فعال هستند سوخت‌گیری کنند.

بخشی از این مشکل حل می‌شود، ولی به‌عنوان یک شرکت فعال بخشی از این فعالیت‌ها به یقین تحت تأثیر قرار خواهد گرفت و محدودیت بیشتری برای پرواز هواپیماهای ایرانی به‌خصوص به شهرهای بزرگ اروپایی پیش خواهد آمد.

سخنگوی وزارت خارجه، رامین میهمان‌پرست در انتقاد به ندادن سوخت به هواپیماهای مسافربری ایران، آن را خارج از چهارچوب‌های بین‌المللی و حتی قطعنامه‌ی به توصیف او «غیرقانونی شورای امنیت» دانسته و گفته است براساس مقررات بین‌المللی این کار صحیحی نیست. آیا جمهوری اسلامی می‌تواند از شرکت‌های نفتی‌ای که سوخت به هواپیماهای مسافربری ایران نمی‌دهند شکایت کند؟

موضع ایران در این مورد بسیار ضعیف است. در ابتدا این توضیح را بدهم که پیش از این رئیس جمهور ایران اعلام می‌کرد تحریم‌هایی که علیه ایران می‌شود و مصوبات شورای امنیت حتی ارزش آن کاغذهایی را ندارد که این قطعنامه‌ها بر آنها نوشته شده است. حالا سخنگوی وزارت خارجه با عصبانیت از مقابله به مثل و تلافی در مقابل این اقدامات یاد می‌کند.

این نشان می‌دهد که تحریم‌ها در حال افزایش است و بیش‌تر از آن، در حال اثرگذاری مستقیم بر ایران است که البته نتایج آن را هم مردم تحمل می‌کنند و هم دولت ناچار به تحمل فشارهای ناشی از نارضایتی مردم خواهد بود. موضع ایران برای تلافی‌جویی و یا اعتراض به حقانیت این تحریم‌ها بسیار ضعیف است. چون قبلاً ایران همین مصوبات را که شورای امنیت آنها را اعمال کرده، غیر قانونی خوانده است.

رضا تقی‌زاده استاد دانشگاه گلاسکو و کارشناس سیاسی

یعنی وقتی ایران به یک مرجع مهم بین‌المللی که دارای ارزش حقوق جهانی است لقب غیر قانونی می‌دهد، شکایت بردن به این مرجع برایش بسیار دشوار خواهد بود؛ ولی حتی فارغ از این موضع، باید ببینیم آیا کشورها در داخل نظام حقوقی خودشان قادر به قانونگذاری برای حفظ منافع خودشان هستند یا خیر. آمریکا تصمیم می‌گیرد که می‌خواهد با چه شرکت‌هایی وارد معامله بشود یا نشود و برای انجام این معامله شرط‌هایی را برای آن شرکت‌ها می‌گذارد.

از سوی دیگر چون منافع این شرکت‌ها، یعنی شرکت‌های نفتی، در آمریکا منافع مهم‌تری است، برای حفظ این منافع از فروش نفت به ایران خودداری می‌کنند که این خودداری کردن در خط رعایت خواسته‌های مشتری بزرگ‌تر، یعنی آمریکا، قرار می‌گیرد. بنابراین آنها کار خلاف حقوق بین‌الملل انجام نداده‌اند که ایران با شکایت بردن به یک مرجع بتواند در جهت استیفای آن حق به جایی برسد. ایران قادر به تلافی‌جویی این مسئله هم نخواهد بود.

چون همان‌طور که گفتم اینها فروشندگان نفت هستند که از فروش نفت به ایران خودداری می‌کنند و ایران نمی‌تواند این شرکت‌های نفتی را جریمه کند. اگر این جریمه یا تحریم متقابل را متوجه شرکت‌های هواپیمایی کند، آنها خواهند گفت که ما در این کار اصلاً هیچ تقصیری نداریم. ضمن این که اعمال این کار و اعمال این تلافی متقابل ایران را با مشکلی بسیار بزرگ‌تر با آن‌چه حالا هست روبه‌رو خواهد کرد.

این مقابله به مثل در صورتی که اجرا شود، وضعیت حمل و نقل مسافر در ایران به کلی مختل می‌شود.

بدون تردید. سالانه چندمیلیون مسافر بین ایران و شهرهای آسیایی، اروپایی و آمریکایی مسافرت می‌کنند. اگر ایران بخواهد این محدودیت را متوجه شرکت‌های خارجی کند، مثلاً یک شرکت اروپایی را انتخاب کند و آن را در این تحریم‌ها قرار دهد، به یقین دیگر شرکت‌های اروپایی تبعیت خواهند کرد و پروازهای اروپایی به ایران قطع خواهد شد.

اگر میلیون‌ها مسافر ایرانی به علت قطع این پروازها قادر به مسافرت نباشند، اقتصاد و تجارت ایران و روابط خانوادگی و رفت‌وآمدهای مردم ایران با اختلال بسیار جدی روبه‌رو خواهد شد. این چیزی نیست که نه دولت بتواند نتایج نارضایتی‌ساز آن را تحمل کند، و نه مردم در مقابل آن در داخل کشور آرام خواهند نشست.

پرسش پایانی من مورد گفته‌های چند روز پیش محمود احمدی‌نژاد در اردبیل است که گفت: «نفت فروش‌ها و بنزین‌ فروش‌ها در خلیج فارس صف کشیده‌اند.» این گفته با وضعیتی که الان به‌وجود آمده است تناقض دارد. این طور نیست؟

بدون تردید. در شرایطی آقای احمدی‌نژاد از صف‌کشیدن فروشندگان بنزین در خلیج فارس صحبت می‌کند، که سخنگوی وزارت خارجه با خشم و با تهدید به تلافی‌جویی از نفروختن بنزین به هواپیماهای ایران گله می‌برد. این در حقیقت تضاد مستقیمی است بین گفته‌های رئیس دولت و سخنگوی وزارت خارجه‌ی‌ دولت. مردم در حیرت خواهند بود که آیا قسم آقای احمدی‌نژاد را باید بپذیرند، یا دم خروس اعتراض به اعمال این تحریم‌ها و نفروختن بنزین را؟